Giovanni Sartori

Giovanni Satori
Rozdział 7 Czym demokracja nie jest?

Nie da się jednoznacznie powiedzieć, czym jest demokracja. Dużo prościej odpowiedzieć na pytanie: czym demokracja nie jest. Przynajmniej potocznie przyjmuje się, że największa negacją demokracji jest totalitaryzm.

Autorytaryzm, autorytet i władza
Bardziej współcześnie mówimy o autorytaryzmie. Słowo to pochodzi od autorytetu i jedynie przyrostek sprawia, że znaczenia tych dwóch słów są tak bardzo od siebie różne. Przez wieki było to słowo o znaczeniu pozytywnym, współcześnie oznacza nadmiar użycia autorytetu i ucisk ze strony władzy. Autorytet jest więc formą władzy lub wpływu, wynikającą ze spontanicznej inwestytury i zawdzięczającą swoją skuteczność temu, że ma się posłuch i jest się akceptowanym. Termin ten jest często umieszczany obok terminu władzy. Władza bez autorytetu jest albo władzą uciskającą albo bezsilną. Dlatego słowo autorytet ma wielkie znaczenie dla demokracji. Pragnąc zminimalizować ucisk, nie wpadając jednocześnie w bezsilność, demokracje potrzebują władzy wspieranej przez autorytet. Autorytet może mieć jednak dwie formy; może być autorytarny (niedemokratyczny) i autorytatywny (demokratyczny).

Państwo totalne, demokracja i absolutyzm
Absolutyzm jest kolejnym przeciwieństwem demokracji. Absolutyzm można rozumieć na dwa sposoby: władza absolutna to taka, która nie napotyka praktycznie żadnych odpowiednich sił równoważących. Absolutyzm wiąże się z koncentracją władzy. Drugie rozumienie to władza absolutna, jako nie ograniczona i nie podporządkowana prawu. Takie państwo to państwo bez nadrzędnych zasad.

Totalitaryzm
Słowo to pojawiło się po raz pierwszy w 1925 roku i zostało wynalezione przez faszyzm. Mussoliniego fascynowało pojęcie państwa totalnego. Istnieje też kilka mniej politycznych definicji totalitaryzmu. Carr uważa, że totalitaryzm jest poglądem, że jakaś zorganizowana grupa czy instytucja (może to by nawet kościół) ma szczególny dostęp do prawdy. Definicja ta odnosi się do totalitaryzmu nie jako reżimu politycznego, ale jako umysłowości totalitarnej. Friedrich zdefiniował pięć warunków niezbędnych dla istnienia totalitaryzmu (w politycznej postaci): 1) oficjalna ideologia, 2) niezachwiana pozycja państwa i partii, 3) środki przemocy i nadzoru policyjnego, 4) środki masowego przekazu, 5) zcentralizowane zarządzanie gospodarką. Dzisiaj słowo totalitaryzm traci swoje pierwotne znaczenie (nazizm i faszyzm są martwe, komunizm jest zbyt mocno zróżnicowany). Totalitaryzm charakteryzuje uwięzienie całego społeczeństwa wewnątrz państwa i polityczne zdominowanie pozapolitycznego życia jednostek. Państwo totalitarne nazywane jest koszarowym państwem, które popełnia zamach na ludzką prywatność. Totalitaryzm jest krańcową eskalacją despotyzmu. Według Maxa webera totalitaryzm jest jednym z typów typu idealnego – typem biegunowym. Jest on krańcem pewnego kontinuum, składa się ze wszystkich cech reżimów opartych na ucisku w ich szczytowej doskonałości. Na drugim końcu tego kontinuum znajduje się demokracja.

Dyktatura i autokracja
Pojęcie dyktatury zastąpiło pojęcie tyranii. Uważano je bowiem za bardziej odpowiednie współczesnym czasom. Dyktatura jest negacją rządów z przyzwolenia. Jest to dyktowanie woli narodu. Dyktatura, zwana również hegemonią, Demokrację można uznać za nie-autokrację. Demokracja określa system polityczny charakteryzujący się odrzuceniem spersonalizowanej władzy nad obywatelami. W przypadku demokracji władza nie może być niczyją własnością. Nikt nie może ogłosi się władcą i sprawować władzy nieodwołalnie w swoim imieniu. Te właśnie cechy charakteryzują autokrację.