Wielkie struktury społeczne

Współczesne kierunki socjologii humanistycznej (Persons, Znaniecki, Sorokin). Socjologia humanistyczna wywodzi się z renesansowego pojęcia „studia humanitatis”.Obejmowały one gramatykę, retorykę, poezję, sztukę, historię, filozofię życia społ. i politycznego. Dzisiaj do humanistyki należą językoznadztwo, archeologia sztuka, filozofia. Nauki społeczne są bowiem humanistyczne w takim zakresie w jakim mają treść humanistyczną i używają humanistycznych metoda wzorem analizy jest interpretacji znaczeń utrwalonych w dziełach kultury. Socjologia jest humanistyczna gdyż jej przedmiotem jest kultura jako specyficzna ludzka rzeczywistość. Fliorian Znaniecki. Kulturalizm. Kultura u Znanieckiego jest pełnia realności. Osoba jako uczestnik kultury jest czymś więcej niż graczem ról lub uczestnikiem stosunków społecznych. Żadna konkretna zbiorowość ani konkretna osobowość z swym życiem kulturalnym nie może być przedmiotem socjologii. Uważa on, iż tylko jeden z systemów wartości kulturalnych jest społeczny w ścisłym sensie Tzn. jednostki i grupy jako przedmiot i podmiot oddziaływań wzajemnych są wartościami społecznymi i właściwym przedmiotem socjologii jako wyspecjalizowanej nauki o kulturze. Kultura -rozwija się procesie ewolucji z cała rzeczywistość należy do świata ludzkiego doświadczenia i obdarzona jest współczynnikiem humanistycznym.Abstrakcja ta polega na oddzielaniu kultury od świata tj. obiekty które można kontrolować. Tym samym społeczeństwo jest częścią kultury a nie odwrotnie (godzi realizm i idealizm). Uważa iż są różne sposoby istnienia różne rzeczywistości elementów kultury np. inna rzeczywistość ma instytucja inną twierdzenia Pitagorasa a inna narzędzie. Wartość jest kategoria najogólniejsza odnosząca się do wszystkich znaczących obiektów świata ludzkiego. Wartości nabierają pozytywnej lub negatywnej oceny w zależności od zamiarów użycia ich przez działającego. Wszystko ma swoją wartość (rzeczy materialne i niematerialne).Tak więc wartość kulturowa może być urzeczowiona jako niezmienna własność rzeczy. Społeczna rzeczywistość stanowiąca system wartości może przez swych uczestników mieć charakter niezmienny. Osobowość– zakłada kulturalistyczna koncepcja człowieka polegająca na twierdzeniu iż człowiek może poznać siebie tylko przez kulturę. W centrum uwagi Znanieckiego jest człowiek doświadczający i działający tzn. człowiek asymiluje takiego funkcjonowania w świecie. Kultura jest dziełem jednostek i osób uczestniczących w tej kulturze. Osobowość kulturowa jest organizacja wartości i działań współuczestniczących i nakładających się na uczestnictwo innych osób w podobnych wartościach i działaniach. Talcott Persons – kontynuator Sorokina opowiada się za kulturowym determinizmem czyli normy i wartości określają dobór środków do celu w sytuacji działania aktora. Nie ma czegoś takiego jak działanie jeśli to nie jest wysiłek dostosowania się do norm. Szkoła behawioralna – teorii zachowań jako reakcji na bodźce środowiska przeciwstawia teorię działania zdeterminowanego kulturowo. Kategorie funkcjonale to = adaptacja = cel = integracja = trwanie. Czyli dostosowywani się systemu do środowiska, definiowania i osiągania celów, regulowania związków i trwania w systemie. Kultura – pośredniczy w interakcjach, integruje osobowość, system społ. Kultura jest uporządkowanym systemem symboli. 3 aspekty systemu kultury Personsa: 1poznawczy (wierzenia, symbole), 2ekspresywny (symbole wyrażające emocjonalny stosunek do obiektów), 3 oceniający (standardy moralne). Społeczeństwo – to odziaływujący na siebie aktorzy którzy są motywowani od uzyskiwania najlepszych gratyfikacji a których stosunek do stosunek do sytuacji innych aktorów jest określony przez system symboli kulturowych. Głównym właściwym składnikiem systemu społecznego jest zinstytucjonalizowany status (miejsce w danym systemie). System jest całością czymś więcej niż suma jednostek gdyż kontroluje uczestnictwo każdego aktora jego zachowania. dewiacja jego potrzeby. Tak więc socjalizacja i kontrola społ. Są głównym elementem utrzymującym system społ. w stanie równowagi. Osobowość – system osób podporządkowany jest oddiaływaniu systemu kulturowego i systemu społ. system osobowości zależy od procesu socjalizacji w którym dochodzi do przyswojenia wartości norm oczekiwań związanych z rolami. To zespół potrzeb. Dyspozycji, popędy stają się motywacjami. 3typy motywacji: 1poszukiwanie akceptacji, 2przestrzeganie kulturowych standardów, 3wypełnianie oczekiwań związanych z rola społeczna.
2Główne koncepcja struktury społ. Społeczeństwo wg. Socjologii to pewien historycznie ukształtowany kompleks zbiorowości i grup społecznych. To społeczeństwo globalne kompleksowe, historycznie i narodowo państwo. W obrębie społeczeństwa wyróżniamy: 1obiektywne warunki bytu danego społeczeństwa, 2strukturę społeczna, 3kulturę społeczną. Struktura obejmuje wszystkie rodzaje społeczności i grup społecznych, społeczności i ich instytucje (wsie, miasta, klasy zawodowe, warstwy, rodziny).Społeczeństwo rozwija się na konkretnym określonym terytorium, obszarze geograficznym które przesadza o jego klimacie, przyrodzie, glebie bogactwach mineralnych. Podłoże społeczeństwa obejmuje również warunki ekonomiczne tj. rozwój gospod. Poziom technik wielkość usług, dochód narodowy. Dopiero na takim fundamencie przyrodniczo–ekonomicznym kształtuje się struktura społeczna czyli powstają różne formy życia społecznego połączone wzajemnymi zależnościami. Struktura społ. charakteryzuje dynamikę procesów jak: współdziałanie, adaptacje, konflikty, anatagonizmy. Kultura społeczna to wspólne wartości, normy wzory zachowań co do których występuje pewna zgodność pomimo odmienności. Koncepcja strukturalno – funkcjonalna. Ujmuje ona strukturę społ. jako ustrój. Comte, Spencer, Durkheim uważali że społeczeństwo jest całością zbudowaną z elementów wzajemnie od siebie zależnych i dzięki ich funkcjonowaniu jako całości utrzymuje się i rozwija. Koncepcje strukturalno – funkcjonalna rozwinęli Persons i Merton. Uznają oni iż struktur społ. jako globalnych całościowy system społ. złożony z wielu wzajemnie warunkujących się podsystemów i jak ład, równowaga, harmonia elementów) jako całość sama w sobie nie redukowalna do swych elementów składowych. Pojęcie funkcji jest rozumiane jako układ rola danego elementu dla funkcjonowania systemu społ. społeczeństwo tak pojęcie jest zmienne ulega ewolucji która różnicuje strukturę społeczną powstają nowe podsystemy w obrębie których kształtują się nowe role, pozycje, instytucje. Wg Szczepańskiego społeczeństwo występuje i trzeba je ujmować jako system całościowy powiązany wewnętrznymi zależnościami strukturalnymi i funkcjonalnymi. W ramach społeczeństwa wszystkie elementy składowe są sobie podporządkowanie i zmiana jednego pociąga za sobą zmianę pozostałych elementów. Tak więc społeczeństwo jest strukturą tzn. układem powiązanym wg. określonych prawidłowości. Struktura umożliwia funkcjonowanie społeczeństwa a funkcja nie wyklucza wewnętrznych konfliktowi dysharmonii. Cała struktura hierarchiczna tych systemów zwana społeczeństwem stanowi ustrój. Koncepcja interakcyjna – odrzuca pojęcie struktury społ. jako układu tworzącego całość. Życie ludzi sprowadza się do interakcji czyli działań względem siebie jakie zachodzą między ludźmi. To co funkcjonaliści nazywali system społ. – interakcjonizm określa jako wspólne tworzące się interakcje, zbiorowe działania. Struktura to zorganizowane interakcje pomiędzy jednostkami zachodzące wg określonych wzorów. Społeczeństwo to coś płynnego a organizacja społeczna to proces który ciągle się zmienia. Treść życia polega na interakcjach w których działania partnerów są negocjowane i zawsze mają charakter twórczy i niestabilizujący się. Koncepcja konflktowa. Wg Stanowisko Karola Marksa Struktura społeczna to zwalczające się ze sobą klasy społ. Traktowała tylko o społ. historycznym jako całości. Całość zaś widział jako szereg dziedzin życia połączonych ze sobą zaś w sferze społ. Jako strukturę klas społecznych uzależnionych od siebie wzajemnie. Dziedzina życia to byt społ. i świadomość społ.. wzajemnie od siebie zależne ale to byt determinuje świadomość. Konflikt klasowy jest istotną cechą struktury społecznej a tym samym motorem zmian społ. Podział na klasy przenika całą strukturę społ. Wg. Ralph Dehrendorf – przeciwstawia się wizji struktury społ. jako bezkonfliktowej. Uważa że konflikty występują zarówno pomiędzy jednostkami w grupach społ. Jak również pomiędzy grupami. To właśnie na strukturę społ. składają się różnego rodzaju związki jako ugrupowanie ludzi polegające na polegające na przymusie i władzy. Oczywistym jest że ludzie muszą się zrzeszać aby osiągnąć cele czy zaspokajać swoje potrzeby ale zrzeszenie polega na podziale ról i podporządkowaniu się rolom oraz władzy a to rodzi podział na rządzących i rządzonych co stanowi źródło konfliktów społ. Istnieje również sytuacja w której rządzący i rządzeni maja wspólne cele i zadania czy wartości.

Aby społeczeństwo jako całość pomimo konfliktów funkcjonowało należy rozwijać różne formy regulacji konfliktów. 1pojednanie, 2pośrednictwo, 3arbitraż. Wg Lewis A. Cosera. Funkcjonalna teoria konfliktów. Źródłem konfliktów są odmienne i sprzeczne poglądy ludzi na sprawy w danym systemie. Nie są one czymś nieporządnym gdyż w swym działaniu są reformatorskie, integracyjne i udoskonalające. Przyczyniają się do skuteczności i sprawności nie rozbijając jednak a raczej doprowadzające do integracji.
3Teoria rozwoju społecznego. Zadanie socjologii określono nie tylko jako wyjaśnienie budowy społ. ale przede wszystkim jako badanie zmian jakie zachodzą w społeczeństwie. Zmiany te określa się więc jako rozwój społeczny ewolucja społeczna, postęp społ. Zmiana społ. rozumiana jako przemiany trwale polegające na przekształceniu się zjawiska społ. W inny odmienny stan Społ. było obiektem ulegającym przemianom które zmienia się i ulega rozwojowi. Tak więc wg A.M.Rose zmianę społ. określamy jako powstanie i rozwój nowych znaczeń i wartości stanowiących wzór czy model zachowań istotnych dla społ. Są to zmiany szersze mające pewien kierunek. Zmiany rozwojowe są to zmiany niepowtarzalne zachodzące w czasie historycznym. Zmiany strukturalne zachodzące w wewnętrznej budowie danego zjawiska społecznego. Zmiany kierunkowe stanowiące przejście z danego stanowiska społ. do odmiennego stanu niż stan przed zmiana. Tak więc pod pojęciem rozwój społ. określamy zanik lub powstawanie nowego zjawiska społecznego (rozpad plemion a powstawanie narodu) lub przekształcenie danego zjawiska społ. W jego podstawowych i zasadniczych elementach. Utożsamiany jest z postępem społ. jako oznaka wzrostu jakości pewnych wartości. Ewolucja oznacza każdy rodzaj wzrostu. Zmiana może być pozytywna lub negatywna. Postęp to pozytywna ocena – udoskonalenie. Rozwój jest socjologii stanem normalnym. Teoria linarna – To pogląd że społeczeństwa ulegają przemianom w toku rozwoju historycznego i zmiany te nie mają charakteru przypadkowego ale mają charakter linarny, kierunkowy, zdeterminowany i przechodzą od fazy pierwotnej do docelowej. A.Comte – cała ewolucja toczy się wg naturalnego prawa następstwa po sobie trzech stadiów 1pierwotnego, 2przejściowego, 3pozytywnego. Spencer – społeczeństwo rozwija się wedle prawidłowości tj. przechodzenia od stanu jednorodności, niespójności do stanu zróżnicowania specjalizacji, spójności i integracji. K.Marks – społeczeństwa w toku rozwoju historycznego przechodzą przez fazy od wspólnot rodowo-plemiennych przez okres niewolnictwa, feudalizmu, kapitalizmu do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego. Materialne warunki bytu sposoby produkcji świadomość społ. są podstawą rozwoju. Teoria cykliczna - rozwój ma charakter cykliczny tzn. społeczeństwo przechodzą z jednej fazy do drugiej w swych przemianach a następnie powracają do fazy wyjściowej. Pareto – teoria krążenia elit jako prawidłowość rozwoju społ. Kazimierz Klles-Krauz – rozwój społ. toczy się od socjalizmu do indywidualizmu i znów powraca do socjalizmu w nowej już wersji aby odejść do socj. do indyw. I tak w koło. Sorokin –przyczyna zmian umiejscawia w samym systemie społ. – kult. Źródłem zmiany jest niedoskonały stan wzajemnego powiązania części systemu. Zmianami rządzi zasada ograniczeń i granic danego typu świadomości kulturowej której przewaga wyczerpuje się. Teoria dychotomiczna – to pogląd że społ. w toku rozwoju hist. przechodzą od struktury opartej na elementarnych grupach pierwotnych do struktury opartej na założonych grupach umownych. Wg Tonniesa – rozwój społ. toczy się wedle dychotomii od dominacji grup wspólnotowych do dominacji grup umownych. Wyróżnił grupy i wspólnoty.

4Typologia społeczeństwa. Typologia społ. są naukowo użyteczne gdyż pozwalają na porównanie faz rozwoju i umożliwiają badania i porównania do stanu obcego. W socjologii wyróżniamy 4 modele społeczeństw. 1Pierwotny – to społ. plemienne, prymitywne ze względu na niski poziom rozwoju cywilizacji. Cechuje do: mały wzrost liczebności ze wg. na wyodrębnienie klanów i rodów a wraz z wzrostem liczebności zaciera się więź wspólnego pochodzenia i pokrewieństwa będąca podstawą solidarności i wspólnoty. Byt – to zbieractwo, rybołustwo, rolnictwo oraz manualna praca ludzka. Podział pracy oparta na podziale płci. Kultura symboliczna przekazywana ustanie w formie przekazu bezpośredniego. 2feudalne – chłopskie rolnicze typowe dla wieków średnich Azji i Europu. Byt opierał się na rolnictwie jako podst. działalności gospodarczej opartej na technice i technologii manualnej pracy ludzi, sile pociągowej zwierząt, źródła energii to woda i wiatr. Struktura to małe rolnicze wsie (dwory, folwarki) i siedziby wielkich właścicieli ziemskich oraz przedprzemysłowe miasta i miasteczka gdzie rozwija się rzemiosło i handel, toczy się życie religijne i umysłowe. Odrębność pomiędzy miastem a wsią. Społ. feudalne charakteryzuje się zróżnicowaniem klasowym i społecznym do których przynależność jest regulowana prawnie. Kultura – wytworzenie się subkultura ludowych, chłopskich, regionalne zróżnicowanie charakteryzuje się odrębnością obyczajów, strojów, językiem i kulturą materialną. 3Industrialne – Europa zach. XIX wieku a rozwój XX wieku. Oparte na rozwoju przemysły. Uprzemysłowienie Anglii, Niemiec, Francji. Podstawową cecha jest oparcie techniki wytwarzania dóbr materialnych i usług na pracy maszyn. Źródła energii to para, energia elektryczna. Rozwój przemysłu wpłynął na rozwój miast a społeczeństwo stało się społ. miejskim. Zamiana struktury zawodowej – koniec dominacji rolnictwa, zasadnicza zmiana proporcji ludności wiejskiej do miejskiej. Rozwój infrastruktury. Duża ruchliwości społeczna. Kultura masowa – rozwój środków masowego przekazu. Miasto to specyfika struktura wewnętrzna kultury. 4Postindustrialne- automatyzacja, elektronika, robotyzacja, komputeryzacja. Wytwarzanie dób materialnych i sług oparte jest na upowszechnionej automatyzacji. Rola człowieka to wprowadzenia maszyn w ruch i ich kontrola. Źródło energii to ropa, gaz, energia elektryczna. Wzrost zatrudnienia w sektorze usług 50% - to społ. postind. Zmiany społeczno – gospodarcze znajdują odzwierciedlenie w urbanizacji – społeczeństwa wielkomiejskie. Zanika podział na miasta i wsie wieś staje się częścią miasta. Powstają ruchy ochrony środowiska naturalnego. Społeczeństwo staje się społ. masowym. Kultura masowa poprzez środki masowego przekazu. Czynniki zmian to 1wynalaski techniczne i technologiczne, 2dyfuzja kultury, 3ruchy społeczne.

5Koncepcja państwa. 1Umowa społeczna - państwo w wyniku umowy społecznej mocą której jednostki poddają się woli zbiorowej i tym samym stają się poddanymi ale tylko sobie. Wola zbiorowości zabezpiecza równość i wolność jednostki. T.Hobbas wyjajśnia, że każdy człowiek żyjący w państwie zawiera z nim milczący układ wiążący – jest wyjaśnienie faktu istnienia państwa. 2Państwo klasowe wg Marksa i Enegelsa pojmowane jest aparat przymusu który powstaje w wyniku konfliktów pomiędzy klasami. Jest aparatem odpowiednich instytucji i środków przemocy umożliwiającym klasie posiadającej środki produkcji podporządkowanie sobie klas niższych. Proces powstawania państwa dokonuje się w drugiej fazie wspólnoty pierwotnej. Państwo starożytne było państwem właścicieli niewolników. Podobnie jak państwo feudalne było dla szlachty która wykorzystała chłopów i poddanych. Nowoczesne państwo parlamentarne jest narzędziem wyzysku pracy najemnej przez kapitał. Dopiero w społeczeństwie socjalistycznym czy komunistycznym państwa miało „umrzeć”. 3Państwo społecznością naturalną – to koncepcja przeciwstawiająca się umowie społecznej i państwu klasowemu. Państwo jest społecznością naturalną gdyż jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej nie tylko aby zaspakajać swoje potrzeby ale by rozwijać swe człowieczeństwo które dokonuje się we wspólnocie z innymi (człowiek istota społeczna) „Kto nie potrafi żyć z innymi albo ich nie potrzebuje albo jest zwierzęciem albo bogiem”. Państwo jest społecznością naturalną w tym sensie że rodziny rody grupy nie są w stanie zaspokoić potrzeb człowieka. Poza nim musi istnieć wspólnota zabezpieczająca dobro ogółu dobro wspólne wszystkich mniejszych wspólnot. Państwo jest społ. naturalna ze względu na swój sposób powstania ze względu na drogą swego rozwoju. Teoria ta sięga do poglądów Arystotelesa który określił jednostką człowieka jako istotę polityczną a więc z natury tworzącą i
6Fazy kształtowania się państwa. Państwo kształtowało się w toku rozwoju wspólnot narodowo – pierwotnych. Strukturalnym przejawem kształtowania się państwa było wytworzenie w danej społeczności plemiennej czy pierwotnej czy w innych grupach plemiennych wyodrębnionych instytucji administracyjnych i politycznych które były ustanawiane ponad plemiennymi instytucjami władzy. We wczesnych bezpaństwowych społeczeństwach nie występowała konieczność tworzenia odrębnych instytucji władzy w istniejącej organizacji plemiennej gdyż małe społeczności rodowe – plemienne oparte były na więzach pokrewieństwa gdzie solidarność o obowiązki wzajemnych świadczeń, normy zachowania były uzasadnione swym pochodzeniem. Stan rozwoju społ. – ekon. i kulturalny plemion był stabilny. Życie społeczne skupiało się w organizacji rod-plem w strukturze lokalnej. Jednakże koniecznym stało się tworzenie instytucji lub stanowisk administracyjnych i politycznych z powodu: 1wzrostu demograficznego, 2przestrzennego rozczłonkowania się społeczeństw, 3pojawiania się konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych, 4wzrost kontaktów lub form współpracy z innymi grupami plemiennymi. Z uwagi na fakt iż w toku rozwoju społeczności rod-plem organizacje te stawały się nie wystarczalne. Trzy fazy kształtowania się państwa (Ogburna i Nimkoffa) 1faza wodzów i militarna (jeden wód ma kilka plemion), 2okres państwa patrymonialnego (okres wytworzenia się trwałych instytucji władzy administracyjnej, politycznej, królewskiej – tu państwo traktowane jest jaki terytorium własności króla, księcia itp.) 3państwo nowożytne – cech państwa nowożytnego – oddzielenie własności prywatnej (własność króla) od publicznej (własność społeczeństwa), - wytworzenie się trwałych instytucji administracji państwowej, instytucji politycznej sądowniczych czyli struktury organizacyjnych władzy państwowej. – powstają różne formy partycypacji Doradztwa, współdziałania obywateli w sprawowaniu władzy. Typologia państwa: 1 ze względu na formy organizacji: - państwo unitarna, państwo federacyjne i związkowe. 2Podstawą wyróżnienia jest odmienne formalne źródła władzy państwa i odmienny sposób powoływania osób uprawnionych do sprawowania władzy zwierzchniej w państwie: -państwo monarchiczne. –państwo republikańskie.

7Państwo i jego funkcje. Państwo nowożytne kształtuje się jako forma organizacji społeczeństwa zróżnicowanego obejmująca ludność żyjącą na danym terytorium i podlegającą najwyższej surowej władzy. Celem państwa jako społeczności politycznej jest zapewnieniem realizacji dobra wspólnego (powszechnego). Dobro wspólne to stworzenie przez państwo takich warunków życia by jednostki rodziny mogły pełniej i łatwiej osiągnąć swe cele i rozwijać się. Dobro obejmuje więc całość warunków materialnych cywilizacyjnych i społeczno – kulturalnego które umożliwiają jednostce pełny rozwój osobowy. Państwo jako forma organizacji społeczeństwa spełnia dwa rodzaje funkcji: 1funkcję zewnętrzną – obejmującą dwie grupy zadań: -zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu, -zapewnienie przedstawicielstwa w stosunkach międzynarodowych (organy przedstawicielskie, ambasady, misje polityczne, wojskowe), 2funkcje wewnętrzną: - zapewnienie ładu i porządku w obrębie społeczeństwa (tj. w różnych grupach społecznych, w stosunkach między obywatelami w różnych instytucjach). Określa się to jako ustawianie i regulowanie porządku prawnego aktualizowanie prawa. –sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad działalnością różnych grup społecznych i ich instytucji, inicjowanie tej działalności koordynowanie rozstrzyganie sporów i konfliktów. To zapewnienie ładu politycznego społecznego ekonomicznego i kulturowego. Państwo spełnia również funkcje gospodarcze określane jako interwencjonizm w życiu gospodarczym społeczeństwa. Andrzej Wojtyna wyróżnił następujące rodzaje interwencji państwa w życie gospodarcze: -państwo tworzy system prawny, regulując własności i zasady zawierania umów między podmiotami gospod. tak aby rynek gospodarczy mógł sprawniej funkcjonować, -państwo zapewnia warunki dla wolnej konkurencji, przeciwdziała monopolizacji rynku, -występuje jako dostarczyciel dóbr publicznych lub je zapewnia, -reguluje ceny podatki wprowadza ograniczenia aby przeciwdziałać negatywnym efektom działalności gospod. lub jej likwidować, -czuwa nad sprawiedliwym podziałem dochodu narodowego. Tak więc interwencjonalizm państwa w życie gospodarcze jest koniecznością we współczesnym społeczeństwie. Wg E.Langego – w świetle doświadczeń RFN państwo pełni funkcje: -f.ustrojowa, -f.ochronna, -f.ogólnosterowniczą (ingerencja w procesy gospodarcze –f. bezrobocie inflacja klęski), -f.produkcyjna,-f.nabywcy na rynku.

8Władza państwowa. Państwo to formalna organizacja społeczeństwa obejmująca ludność żyjącą na danym terytorium i podlegająca najwyższej suwerennej władzy. Specyficzny i odmienny charakter władzy państwowej jest istotnym elementem charakteryzującym państwo w stosunku do różnych zbiorowości społ. czy też systemów instytucji w danym społeczeństwie. Władzę z socj. punktu widzenia oznacza czyjeś uprawnienia przysługujące mu i możność wpływania na zachowanie innych (egzekwowania od obywateli określonych zachowań w drodze stosowania systemu nagród i kar (sankcji) Max Weber wyróżnił 3 rodzaje źródła władzy: 1panowanie – legitymizowana – legalna (aby sprawować władze trzeba legitymować się odpowiednimi uprawnieniami w zakresie ustalonych kompetencji,2tradycjonalną – źródłem legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycje przypisując uprawnienia osobom określonego pochodzenia do wykonania władzy w określonym zakresie, 3charyzmatyczna– uprawnienia do sprawowania władzy wynika z szczególnych cech osobowości (charyzmy danej osoby). Te trzy typy sprawowania władzy stanowią legitymacje formalno prawną. Jest to ważnym warunkiem akceptowania władzy danej osoby czy grupy politycznej a jej brak źródłem konfliktów pomiędzy władzą a społeczeństwem. Jednakże legitymacja formalno prawna nie wystarcza do sprawowania władzy. Sprawowanie władzy państwowej musi być przede wszystkim zgodne z systemem podstawowych wartości uznawanych w danym społeczeństwie czy większości grup politycznych, religijnych różnych warstw społecznych z jakich składa się społeczeństwo z systemem wartości narodu w państwach jednorodnych. Cechą władzy państwowej jest instytucjonalizacja – rozbudowany charakter władzy państwowej w postaci systemu instytucji politycznych administracyjnych i sądowniczych. Instytucjami nazywany zespól ról społecznych stanowisk powierzonych określonym osobom które mają określone cele i zadania do wykonania za pomocą przydzielonych im środków. Trzy rodzaje instytucji. 1instytucje polityczne (parlament, rady gminne ambasady, konsulaty) 2instytucje administracyjne (organy władzy wykonawczej Rada Ministrów urzędy woj.) 3instytucje sądownicze. Druga ważna cecha jest to że organy władzy państwowej dysponują prawem stosowania przymusu fizycznego względem tych obywateli którzy naruszyli normy prawa stanowionego. Stąd też organy władzy jak policja sąd wojsko wiezienia. Trzecią ważną cecha jest suwerenność wewnętrzna i zewnętrzna. Wewnętrzna –polega na tym że władza państwowa 1posiada prawo kontroli nad innymi systemami instytucji i grup społ. jakie w obrębie danego społeczeństwa występują, 2koordynuje ich działalność 3rozstrzyga konflikty. Zewnętrzna –polega na tym że państwo jest reprezentantem danego społeczeństwa globalnego względem innych państwa w życiu międzynarodowym9Dwa modele sprawowania władzy (autorytarny-autokratyczny, demokratyczny-tradycyjny). Modele te występują w każdym z trzech rodzajów władzy państwowej ze względu na rodzaj legimatyzacji władzy. 1model autorytarny – to model autokratyczny przedstawiający się w postaci tyranii, despotyzmu, władzy absolutnej typu faszystowskiego czy komunistycznego. Istotną cechą tego systemu sprawowania władzy jest samowolność sprawującego (król, cesarz)władzę brak rzeczywistej kontroli innych organów władzy. Czyli sprawujący dysponuje nieograniczona i niepodzielną władzą stosując system kar i nagród (system behawioralny) czyli kumuluje w swym ręku atrybutu wszystkich rodzajów władzy (prawodawczej, sądowniczej administracyjnej) kolejna cech tego systemu jest „Rządzenie odgórne” za pomocą regulacji prawnych nakazów rozkazów rozbudowany system kar i przymusu bez udziału obywateli w stanowieniu prawa. Ma patologiczny wymiar (faszyzm komunizm). Totalitaryzm jest nieco odmienny od władzy autokratycznej (tu władza np. króla ograniczona była przez lordów, szlachtę itp.) to w totalitaryzmie nie funkcjonują żadne ograniczenia stosuje wszelkie środki od uzyskania celu. Cechy charakteryzujące to :-nieograniczenie w swych zakresach, -obejmuje wszystkie sfery życia społecznego i działalność obywateli czyli jest wszechwładcza i wszechobejmująca. Totalne władztwo we współczesnym społeczeństwie polega na: -sprawowaniu władzy za pośrednictwem jednej uznanej oficjalnie partii politycznej której członkowie obejmują wszystkie kierownicze stanowiska, -obowiązująca ideologia uzasadnia i uświęca jednopartyjny system władzy jest ona propagowana i przenika we wszystkie dziedziny kultury działalności wychowania szkolnictwa moralności, -monopolistyczne kierowanie środkami użyteczności publicznej (radio telewizja komunikacja prasa kino – wprowadza kontrolę w postaci cenzury treści, -gospodarka jest całkowicie podporządkowana administracji partyjnej, system ten określany jako państwo polityczne z uwagi na rozbudowany system służb policyjnych, -oparty jest na koncepcji niekontrolowanego przywództwa.2system demokratyczny jest przeciwieństwem systemu autorytarnego. Jego główną ideą jest zasada uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy. Polega na „rządach ludu” w formie głosowania jednomyślnych lub większością głosów w podejmowaniu decyzji w sprawach państwa. Istota tego systemu jest również równości praw osób posiadających status obywateli uczestniczących w bezpośrednim lub pośrednim sprawowaniu władzy. Pojęciem demokracji określamy taki ustrój i system wykonywania władzy w którym ogół członków społeczeństwa będących obywatelami uczestniczy bezpośrednio lub pośrednio w decydowaniu o sprawach państwa. Wyróżniamy demokracje pośrednią i bezpośrednią. W bezpośredniej (państwa-miast w Grecji, czasy ateńskie Peryklesa) lub (demos) i obywatele uczestniczyli w sprawowaniu władzy poprzez. 1w głosowaniu powszechnym na rynku uchwalali najważniejsze prawa, 2wybierali określonych obywateli na najważniejsze stanowiska w państwie, 3obejmowali różne stanowiska państwowe i wykonywali je przez określony czas(obywateli pełniła służbę publiczną). Forma ta nie przetrwała ale jej wiele elementów zachowała się we współczesnym społeczeństwie w postaci plebiscytu czy referendum. Współczesna demokracja to demokracja pośrednia –przedstawicielska. Jej istotą jest udział obywateli w sprawach państwa poprzez wyłanianie przedstawicieli (posłów, senatorów, deputowanych) w drodze odpowiednich wyborów którzy pełnią funkcje najwyższego organu władzy państwowej (parlamentu, kongresu). Władza pełni parlament w imieniu ogółu obywateli a władza parlamentu jest najwyższa gdyż to parlament nadaje ustrój państwa uchwala konstytucje będąca podstawą porządku prawnego, uchwała ustawy. Parlament powołuje i odwołuje rząd jako władzę wykonawcza i sprawuje nad nim kontrolę tworzy i powołuje inne organy władzy państwowej. Tak więc najwyższą rolą jest przedstawicielstwo całego społeczeństwa nadając ustrojowi państwa charakter demokratyczny - rząd ludu stąd ustrój demokratyczny nazywa się demokracją parlamentarną. Dla tego ustroju istotny jest wybór przedstawicieli do parlamentów odbywający się w drodze wolnych wyborów (mogą wybierać bez nacisku i presji zagrożeń czy dyskryminacji ze strony władzy). Tak więc wybory są: 1powszechne, 2równe 3tajne 4bezpośrednie 5większościowe. Istotną cechę demok. modelu jest przestrzeganie przez wszystkie organy władzy państwowej wolności obywatelskich czy praw obyw. zabezpieczonych w konstytucji która zawiera: prawo do życia wolności osobistej bezpieczeństwa wolności sumienia i wyznania praktyk religijnych prawo do wolności prywatnej itp.

12Warunki i elementy demokratycznych systemu władzy. Aby w danym społeczeństwie funkcjonowała demokratyczny system sprawowania władzy państwowej muszą być stworzone pewne ustrojowe warunki i instytucjonalne elementy. 1uznanie zasady suwerenności narodu jako podmiotu i źródła władzy państwowej jako przedstawicieli w ustanawianiu porządku prawnego w sposób bezpośredni. 2przyjęcie odpowiedniej konstytucji organów władzy państwowej (podział władzy na kompetencje na władze ustawodawcze wykonawczą i sądowniczą). Cecha konstytucji jest zasada wzajemnej zależności i kontroli poszczególnych organów władzy. 3zachowanie prywatnej własności środków produkcji wolności inicjatyw gospodarczych i konkurencji czyli gospodarki wolnorynkowej podlegającej interwencyjnym działaniom organów państwowych. 4prawa człowieka i wolności obywateli których przestrzeganie i ochrona stanowią obowiązek władzy państwowej. (powszechna deklaracja prawa człowieka 1948r. a w 1966 przyjęta przez ONZ w Polsce 1977r)

13Samorząd terytorialny jako podstawa demokracji. Samorząd terytorialny określamy jako samorząd lokalny tzn. samo rządzenie się ludności zamieszkującej na obszarze gminy stanowiącej społeczność lokalną. Gmin obejmuje obszar względnie jednorodny przestrzennie i osadniczą na którym zamieszkująca ludność powiązana jest więzami społecznymi gospodarczymi i jest zdolna do wykonania zadań publicznych. Polska ustawa uznaje samorząd terytorialny jako osobowość publiczna –prawną. Gminy stanowią samoistne samodzielne organy władzy samorządowej których istnienie gwarantuje konstytucja RP. Istota samorządu teryt. w ustroju demokratycznym polega na posiadaniu osobowości prawnej i wykonywaniu zadań publicznych we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Organy gminy to: zarząd (z burmistrzem wójtem lub prezydent miast) oraz rada gminy jako organ stanowiący wybierany przez mieszkańców w wybranych powszechnych. Gminy mają zadania własne i zadania zlecone przez administracje rządową oraz podlegają kontroli tych organów. Gminy integrują ludność w lokalna zbiorowość terytorialna (społ. lokalną z własną infraskturą).

16Warstwy społeczne w ujęciu Maxa Webera. Warstwy społeczne rozumiemy jako zbiory ludzi którzy uznają siebie i są uznawane przez innych za społecznie wyższe lub niższe ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Wg M.W. klasy społeczne są uwarunkowane wyłącznie swym czysto ekonomicznym położeniem natomiast warstwy społeczne zawierają pewne typowe komponenty życiowych losów jednostki związanych z negatywną lub pozytywną oceną z określonym prestiżem przyznanym osobom zajmującym daną pozycję społ. (status).Warstwy społeczne określamy jako: 1zbiór ludzi którzy zajmują pozycję cieszące się określonym poziomem prestiżu, 2zbiory ludzi charakteryzujących się specyficznym stylem życia sposobami zakresom forma uczestnictwa w życiu mater. i kulturowym. 3zbiory ludzi wyodrębniające od siebie określonymi dystansami społ. a jakie godzą w prestiż danej warstwy. Wg Szczepańskiego pojęcie warstwy społ. oznacza określony zbiór ludzi mniej lub więcej wyraźnie oddzielny od innych kryteriami wyższości lub niższości społ. Podstawa tego oddzielenia jest dystans społeczny oparty na kryteriami posiadania poziomu kulturalnego stylu życia wyobrażania o wyższości urodzenia i innych rzeczywistych lub urojonych podstawach. Warstwy są więc jednak tworami połączonymi pewna więzią wewnętrzną i poczuciem wspólnej przynależności mają zarysowaną zasadę odrębności co znajduje odzwierciedlenie w postawach wyższości lub niższości we wzajemnych oddziaływaniach między członkami warstw.
17Przemiany struktury klasowej i warstwowej. Społeczeństwa ulegają przemianom nie tylko żywiołowym ale zmianom świadomie zaprogramowanym np. w postaci wielkich reform ustrojowych. Ulega również przemianom struktura klasowa. Wyróżniamy 4 stanowiska wyjaśniające zmiany struktur. 1teoria trwałości klasowego (dychotom-icznego) podziału –pomimo ogromnych przemian jakim ulegały kraje wysoko rozwinięte gospodarczo podział na klasy w tym na klasę pracująca i kasę biznesu utrzymuje się nadal. 2teroia równowagi interesów –stosunki między klasami uzyskały stan równowagi –( podziału na klasy kompromisowe decyzje równowagi sił przeciwdziałających tworzeniu się przywilejów i niwelowaniu nierówności społecznych) 3teoira dekompozycji struktury klasowej i instytucjonalizacji konfliktu –zmiany ewolucyjne doprowadzają w krajach kapitalistycznych (postind) do dekompozycji klas społecznych i przekształcenie się w strukturę warstw. 4teoira nieadekwatności koncepcji klas.

20Proces industrializacji. Industrializacja – uprzemysłowienie obejmuje zmiany techniczne, ekonomiczne społeczne jest procesem złożonym. Jest definiowane jako całość zmian. Jest procesem złożonym obejmujących zmiany tech. ekon. społ. jest rozumiane jako: 1rozwój zakładów gospodarczych zajmujących się wydobywaniem surowców ich przetwarzaniem oraz wytwarzaniem towarów i świadczenie usług. 2w oparciu o prace uprzedmiotowioną w formie mechanizacji i automatyzacji, 3w ramach zakładów pracy o złożonym wewnętrznie podziale pracy i kooperacji z innymi zakładami. Komponenty procesu industrializacji: 1zmiany ekonomiczne – charakterystyczne jest wykształtowanie się rynkowej gospodarki towarowo –pieniężnej, w której producent wytwarza dobra i usługi towary dla masowego odbiorcy i sprzedaje je na rynku po cenach zależnych od aktualnej podaży lub popytu, 2zmiany techniczne i technologiczne –polegają na opieraniu się wytwarzania dóbr na pracy maszyn urządzeń i instrumentów. Wykorzystywaniu nieodnawialnych źródłem energii a wynalazki tech. i technol. Stanowią czynnik pierwotny rozwoju proces ind. 3zmiany społeczno-organizacyjne rozumiemy zmiany wewnętrznej organizacji przedsiębiorstw i współczesnego zakładu gospod. składającego się z wyspecjalizowanych stanowisk obsługujących urządzenia techniczne oraz różne złożone stosunki kooperacji współdziałających ze sobą przedsiębiorstw i instytucji gospodarczych. Industrializacja 1polegająca na rozwoju przemysłu wytwarzającego środki produkcji, 2polegająca na rozwoju przemysłu wytwarzającego środki konsumpcji. Industrializacja 1ekstensywna –charakteryzuje się wzrostem dochodu narodowego osiągniętego z produkcji przemysłowej odbywa się w drodze zwiększania nakładów inwestycyjnych i wzrostu zatrudnienia. 2intensywna –wzrost dochodu narodowego osiągany jest przez – uruchomienia czynników wewnętrznych a mianowicie wykorzystanie realnego czasu pracy wprowadzenie postępu technicznego naukowej organizacji pracy oraz podwyższenie kwalifikacji pracowniczych. Industrializacja 1wielka –polega na tworzeniu wielkich okręgów przemysłowych i wielkich aglomeracji miejsko – przemysłowych. 2mała –polega na tworzeniu ośrodków przemysłowych (to miejscowość w której zlokalizowany jest co najmniej 1 średniej wielkości zakład przemysłowy 1000 pracowników) kooperujące z nim małe zakłady usługowe. Industrializacja jest procesem historycznym i dynamicznym. Jest procesem pożądanym gdyż uruchamia wzrost zróżnicowanie potrzeb i podnoszenia poziomu życia w drodze różnych mechanizmów oddziaływania bezpośredniego lub pośredniego wpływa na sposób życia pracy na poziom oświaty na kulturę danego społeczeństwa.