Prawo a reklama wyrobów tytoniowych.

Tytoń jest główną przyczyną zagrożenia zdrowia ludności, a palenie tytoniu to jeden z najbardziej upowszechnionych szkodliwych elementów stylu życia człowieka. W pierwszej połowie dwudziestego wieku w państwach wysoko rozwiniętych nastąpił gwałtowny wzrost spożycia papierosów, a obecnie ma to miejsce w krajach rozwijających się, co zwiększyło przedwczesną umieralność na świecie. Szacuje się, że w latach dziewięćdziesiątych na świecie co roku z powodu tytoniu umierało około 2 milionów ludzi, a liczba ta ma wzrosnąć do 10 milionów w roku 2020. Wśród blisko 4 tysięcy pierwiastków i związków chemicznych występujących w palącym się papierosie, wiele charakteryzuje się silnym działaniem toksycznym, teratogennym i rakotwórczym.

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie reklamy i marketingu wyrobów tytoniowych jest ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów. Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. wprowadza kilka definicji, w szczególności definiuje reklamę wyrobów tytoniowych, informację o wyrobach tytoniowych oraz promocję wyrobów tytoniowych. Reklama wyrobów tytoniowych to, według tej ustawy, „publiczne rozpowszechnianie wizerunków marek wyrobów tytoniowych lub symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych firm produkujących wyroby tytoniowe, nie różniących się od nazw i symboli graficznych wyrobów tytoniowych, służących popularyzowaniu marek wyrobów tytoniowych; za reklamę nie uważa się informacji używanych do celów handlowych pomiędzy firmami zajmującymi się produkcją, dystrybucją i handlem wyrobami tytoniowymi(...)".

Ustawa wprowadza całkowity zakaz reklamy i promocji wyrobów tytoniowych, rekwizytów tytoniowych i produktów imitujących wyroby lub rekwizyty tytoniowe oraz symboli związanych z używaniem tytoniu (art. 8 ust. 1). Zakaz reklamy obejmuje również prowadzenie reklamy pośredniej. W pojęciu "reklama wyrobów tytoniowych" mieści się również publiczne rozpowszechnianie informacji handlowych kierowanych do konsumentów (w tym na temat produktu, opakowania itp.). Nie jest reklamą zgodnie z cytowaną definicją komunikacja między profesjonalistami zajmującymi się produkcją, dystrybucją i handlem wyrobami tytoniowymi. Zgodnie z art. 8 ust. 2 niedozwolone jest sponsorowanie przez firmy tytoniowe działalności sportowej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i społeczno-politycznej. Jako sponsorowanie określa się "wspieranie w formie finansowej lub rzeczowej działalności osób i instytucji, związane z eksponowaniem nazw produktów i firm handlowych oraz ich symboli graficznych". Zakazana jest również promocja wyrobów tytoniowych (art. 8 ust. 1). Pojęcie "promocja wyrobów tytoniowych" obejmuje "publiczne rozdawanie wyrobów tytoniowych lub rekwizytów tytoniowych, organizowanie degustacji, premiowanej sprzedaży wyrobów tytoniowych, konkursów opartych na zakupie wyrobów lub rekwizytów tytoniowych oraz inne formy publicznego zachęcania do nabywania lub używania wyrobów tytoniowych". Niedopuszczalne jest zatem np. organizowanie konkursów, których przedmiotem jest kupowanie wyrobów lub rekwizytów tytoniowych. Należy zwrócić uwagę, że istotnym elementem definicji reklamy i promocji wyrobów tytoniowych jest publiczny charakter przekazu.

Ogólnie mówiąc w Polsce reklama wyrobów tytoniowych jest surowo zakazana. Dozwolone jest jednak umieszczanie w punktach sprzedaży informacji o wyrobach tytoniowych. Wszystkie materiały są opatrywane ostrzeżeniami zdrowotnymi. Jedyną dopuszczalną formą działalności marketingowej wyrobów tytoniowych jest korzystanie z komunikacji indywidualnej. Przekazem o charakterze niepublicznym będzie przesyłanie zindywidualizowanemu odbiorcy materiałów informacyjnych pocztą, pocztą elektroniczną oraz np. udostępnianie spersonalizowanych serwisów internetowych (wymagających rejestracji i każdorazowego logowania).

Mając na uwadze powszechną dziś wiedzę na temat ryzyka dla zdrowia, jakie wiąże się z wyrobami tytoniowymi, zarówno producenci, jak i sprzedawcy powinni mieć prawo do odpowiedzialnego przekazywania informacji dorosłym nabywcom tych wyrobów. Jednak z uwagi na to, że produkty te stanowią ryzyko dla zdrowia i społeczeństwo z uzasadnioną obawą odnosi się do ich promocji, wszystkie działania marketingowe powinny podlegać rozsądnym ograniczeniom.

Moim zdaniem zakazanie reklamowania wyrobów tytoniowych z jednej strony jest wyjściem łatwym, ale nie do końca sprawiedliwym. Jeżeli jest to wyrób w tak dużym stopniu chorobotwórczy powinno się raczej zakazać jego sprzedaży, a nie reklamy. Jeżeli jakiś produkt jest ogólnodostępny, dlaczego pozbawiać go korzyści płynących z reklamy. Nie uważam, że poprzez ograniczenie reklam ograniczy się w dużym stopniu sprzedaż produktów jakiejkolwiek gałęzi przemysłu. Zawsze pozostanie grupa osób, która nie zrezygnuje z tego typu wyrobów. Jednakże reklamy takie powinny mieć określone jasno granice do których mogą się posunąć w zdobyciu klienta, powinny kierować się wyłącznie do osób pełnoletnich, do osób które już palą i mają po prostu możliwość wyboru. Nie powinny mieć charakteru nakłaniającego do rozpoczęcia palenia. Niestety w rzeczywistości koncerny tytoniowe, chcąc się utrzymać na rynku, od swoich wyrobów będą uzależniać jak największą grupę dzieci i młodzieży. Kłamliwe argumenty producentów wyrobów tytoniowych, iż nie chcą namawiać do palenia ludzi niepalących, ale jedynie skłonić do zmiany marki palaczy dotychczasowych (co zresztą tym ostatnim ma wyjść rzekomo na zdrowie, gdyż proponowane im papierosy, choć droższe, są lepsze, to znaczy mniej niezdrowe) jest łganiem w żywe oczy. Podobnym kłamstwem koncernów tytoniowych jest, że nakłaniają tylko ludzi dorosłych - pełnoletnich, odpowiedzialnych i obdarzonych wolną wolą decydowania o tym, co uważają za rzecz dla siebie najzdrowszą, najlepszą i najprzyjemniejszą! Młody człowiek uzależnia się bardzo szybko i bardzo trwale. Jego młody i silny organizm będzie w stanie walczyć z tysiącem szkodliwych substancji zawartych w dymie papierosowym przez wiele dziesiątków lat. Młodzi, pomimo że posiadają niewiele pieniędzy, to jednak wydają je bardzo lekką ręką. Młodą osobę dużo łatwiej przekonać do jakiejś idei niż człowieka dojrzałego. Miażdżąca większość reklam produktów tytoniowych jest skierowana właśnie do młodzieży. Koncerny tytoniowe inwestują w młodych ludzi. To się po prostu opłaca. Patrząc na sprawę reklamowania wyrobów tytoniowych z dwóch różnych stron można wysnuć stwierdzenie, iż dla dobra nas wszystkich trzeba zakazywać reklamy wyrobów tytoniowych, nawet kosztem dyskryminacji i nierówności firm je produkujących.

Liczne i przekonujące wyniki badań świadczą o tym, że reklamowanie wyrobów tytoniowych odgrywa ważną rolę w zachęcaniu niepalących do tego, żeby zaczęli palić. Jest to istotny czynnik, przede wszystkim w przypadku ludzi młodych. Całkowity zakaz reklamy i promocji może powodować znaczny spadek spożycia w skali kraju, zwłaszcza gdy jest połączony z nasiloną kampanią edukacyjną.
Zakaz reklamy zewnętrznej to wartościowy pierwszy krok, jednak nawet gdy zostanie wprowadzony całkowity zakaz reklamowania i promocji papierosów, przemysł tytoniowy ciągle będzie próbował szukać innych sposobów promowania swoich produktów.