Tradycje demokratycznego państwa polskiego

1. Budowanie demokracji szlacheckiej rozpoczęło się od przywilejów szlacheckich

a) Przywilej w Koszycach 1374r – Ludwik Węgierski – rycerze byli zwolnieni z wszelkiego rodzaju świadczeń osobistych na rzecz państwa z wyjątkiem obowiązku służby wojskowej
b) Niemnem captivabinus ( 1422, 1430, 1433)- głosiły, że król nie może pozbawić szlachcica majątku ani wolności bez decyzji sądu
c) w Nieszawie ( za Kazimierza Jagielończyka)- król zobowiązywał się, że nie będzie zwoływał pospolitego ruszenia bez zgody szlachty wyrażonej na sejmikach ziemskich. To samo dotyczyło wydawania nowych praw i nakładania nowych podatków
Formowanie się ustroju demokracji szlacheckiej zakończyło się w 1505r kiedy to na Sejmie Walnym ogłoszono konstytucje nihie novi- „nic o nas, bez nas nic”, nic nowego nie może wprowadzić król bez zgody szlachty (każda ustawa, decyzja polityczna zwłaszcza podatkowa)

Artykuły henrykowskie 1573- (1572 umiera Zygmunt August), nowe zasady ustrojowe, każdy nowo wybrany monarcha był zobowiązany zwoływać sejm co 2 lata na 6 tygodni. Utworzono radę 16 senatorów (rezydentów) do kontrolowania posunięć króla w polityce zagranicznej i wewnętrznej. Do artykułów henrykowskich dołączono pacta conventa oraz postanowienia konfederacji warszawskiej, która gwarantowała pokój i tolerancje religijną
Wprowadzenie instytucji liberum veto (walne, nie pozwalam) położyło kres demokracji szlacheckiej w państwie

Uniwersal Połaniecki – przyznanie praw chłopom

KONSTYTUCJE

Konstytucja 3 maja 1791r –zniosła liberum veto, wolną elekcję, wprowadziła trójpodział władzy
Mała konstytucja 20 luty 1919r- wprowadziła naczelnika państwa ( Józef Piłsudski)

Konstytucja marcowa 17 marzec 1921r- trójpodział władzy, wzorowana na francuskiej , zapewniała swobody obywatelskie, władza ustawodawcza silniejsza od prezydenta

Konstytucja z 23 kwietnia 1935- prezydent zwołuje i rozwiązuje senat, wprowadziła niezwykle silną władze prezydenta ( odpowiedzialnego tylko przed bogiem), w rekach skupiał jednolita niepodzielną władzę

Konstytucja z 22 lipca 1952r- nie była dziełem suwerennej woli narodów ( Stalin przeczytał i sam zaakceptował) odrzucała zasady pluralizmu politycznego- tylko jedna partia ( Polska Zjednoczona Partia Komunistyczna).Nie było podziału władzy, formalnie ta władza była skupiona w rękach jednoizbowego sejmu, ale faktycznie władza była sprawowana przez kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r – w referendum konstytucyjnym uczestniczyło 42,86 % uprawnionych ( za 52,7%- przeciw 45,9%) składa się z 243 artykułów, posiada 13 rozdziałów

PREAMBUŁA
Rozdział I
RZECZPOSPOLITA
Rozdział II
WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA
Rozdział III
ŹRÓDŁA PRAWA
Rozdział IV
SEJM I SENAT
Rozdział V
PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Rozdział VI
RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA
Rozdział VII
SAMORZĄD TERYTORIALNY
Rozdział VIII
SĄDY I TRYBUNAŁY
Rozdział IX
ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA
Rozdział X
FINANSE PUBLICZNE
Rozdział XI
STANY NADZWYCZAJNE
Rozdział XII
ZMIANA KONSTYTUCJI
Rozdział XIII
PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE

Fundamentalne zasady demokracji państwa prawa;
a)I zasada suwerenności narodu (zwierzchnictwa narodu )- naród jest właścicielem swojego państwa. W monarchii absolutnej rządzi władza, Książe, król, cesarz- traktuje państwo jako własność. Naród ma najwyższą władzę w państwie , której przejawem jest podejmowanie decyzji .Współcześnie rozumiana jako zasada suwerenności narodu – Jan Jakub Rousseau .Naród nie jest rozumny tutaj w sensie etnicznym ale jako zbiór wszystkich obywateli- zatem do zbiorowości tej wchodzą nie tylko osoby narodowości polskiej
b) II zasada podziału i równowagi władz ( trójpodziału władzy)- tą zasadę sformułowali niezależnie od siebie Jon Locke i Charles Louis Montesquieu ( „ O duchu praw”)
Podział na władzę
-ustawodawczą ( sejm i senat)
-wykonawczą ( prezydent RP i rada ministrów)
- sądowniczą ( sądy i trybunały)
Ta zasada ma uchronić przed nadmiernym skupieniem władzy w jednym ręku. Nikt nie cieszy się już pełnią władzy, aby przeprowadzić swoją wolę trzeba porozumieć się z innymi organami państwa. Przeciwieństwem tej zasady jest zasada jednolitości władzy ( władza jest skupiona w jednym ręku) dotyczy państw realnego socjalizmu. Wyjątkiem od tej zasady jest Szwajcaria, San Marino.
Mała konstytucja z 1919r wprowadziła zasadę jednolitości władzy przy najwyższej władzy sejmu.
c) III zasada pluralizmu (łac. Pulares- mnogi)- w państwie może działać wiele partii , organizacji, może być różnorodność ideologiczna, obyczajowa, światopoglądowa, mogą działać różnorodne formy gospodarcze, podmioty gospodarcze( przedsiębiorstwa państwowe, prywatne)

d) IV zasada demokratycznego państwa prawa- mówi, że państwo rządzone jest przez prawo w którym istnieje nieskrępowana możliwość wpływania narodu na skład, kształt władz państwowych oraz istnieją rzeczywiste formy odpowiedzialności tych władz art.7, prawo obowiązuje wszystkich, powinno być hierarchiczne, uporządkowane, na pierwszym miejscu prawa człowieka i konstytucja, na drugim ustawy, rozporządzeni rządu i ministrów.Prawo powinno być jawne, pewne, jasne względnie stabilne, nie może być sprzeczne i nie może działać wstecz ( lex retro non apit- prawo nie działa wstecz)
e) V zasada konstytucjonalizmu- polega na prymacie konstytucji, hierarchicznym systemie źródeł
f) VI zasada legalizmu- każdy organ państwowy musi posiadać odpowiednią legitymizację do działania ( prawność) ponadto wszelkie działanie państwa musi być zgodne z prawem
g) VII zasada niezawisłości sądów i niezależność sędziów- żadne inne organy państwa nie mogą mieć wpływu na pracę sędziów. Sędziowie podlegają tylko ustawą i są chronieni specjalnym immunitetem
h) VIII zasada reprezentacji politycznej- naród rządzi poprzez swoich przedstawicieli
i) IX zasada wolności i praw człowieka i obywatela
j) zasada samorządności terytorialnej- samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej
k) zasada jednolitości ( Unitarności) państwa- występuje w Polsce, podział państwa na mniejsze jednostki ma jedynie charakter administracyjny. Jednostki te nie mają własnego systemu prawa, parlamentów i rządów i innych cech państwa