Lodowce

Lodowce i lądolody mają zdolność do modyfikacji pierwotnego ukształtowania terenu. W górach silnie rozczłonkowanych dolinami przeważają lodowce dolinne poruszające się tylko w jednym kierunku, są dopasowane do rzeźby preglacjalnej, a ich działalność ogranicza się do przeobrażania form starszych, głównie dolin. W górach słabo rozczłonkowanych dolinami istnieją lodowce fieldowe lub wyżynne, które dostosowują się w niewielkim stopniu do ukształtowania podłoża. W górach młodsze formy glacjalne nakładają się na starsze formy glacjalne powstałe z przeobrażenia preglacjalnej rzeźby fluwialnej. Ponad granicą wiecznego śniegu w wyniku glacjalnego przeobrażania powstały kotły lodowcowe, żłoby lodowcowe, doliny wiszące, przełomy lodowcowe i pogarbione kulminacje fieldowe.

Żłoby lodowcowe są to doliny polodowcowe o przekroju w kształcie litery U, charakteryzują się stromymi zboczami i szerokim dnem. Żłoby powstają gdy lodowiec spływając doliną poszerza i wyrównuje jej dno oraz podcina zbocza, nadając jej kształt litery U w poprzecznym przekroju. Mają one zazwyczaj dwa dna: dno skaliste, poszerzone przez lodowiec, a w jego obrębie misy i wanny oraz progi i mutony; dno aluwialne, szerokie i płaskie, zbudowane z utworów morenowych i glacifluwialnych.

W ciągu ostatnich stu lat powstawały różne teorie na temat rozmiarów żłobienia lodowcowego. Ultraglacjaliści (A. Ramsay, A. Penck, E. Brckner, R. Lucerna) twierdzili, że intensywność żłobienia lodowcowego jest tak wielka, że może on wyżłabiać głębokie rynny i ogromne doliny. Stwierdziwszy czterokrotne zlodowacenie Alp, z każdym zlodowaceniem wiązali powstanie nowego, włożonego żłobu lodowcowego (teoria przegłębienie lodowcowego). Antyglacjaliści byli zdecydowanymi przeciwnikami „żłobienia lodowcowego”. Ich zdaniem (A. Heim, J. Brunhes, M. Kilian, E. Romer) U-kształtne żłoby są dolinami rzecznymi, poszerzonymi przez obrywy lub przez marginalne wody lodowcowe. Transformiści (E. Richter, E. De Martonne, E. Fels, J. Slch, M. Klimaszewski) twierdzą, że rozmiary erozji glacjalnej mogą być różne w zależności od predyspozycji geomorfologicznej i litologicznej; ograniczają niszczącą działalność lodowca do przeobrażania form starszych, głównie dolin rzecznych.
Następną formą powstałą w wyniku przeobrażającej działalności lodowca są kotły lodowcowe (cyrk lodowcowy, kar). Są to półkoliste nisze otoczone z trzech stron stromymi ścianami skalnymi, opadające ku dolinie stromym progiem. Dno kotła zazwyczaj wypełnione jest wodą i znajduje się znacznie poniżej (do 80m) poziomu progu. Kotły powstają w miejscu powstawania lodowca. Powyżej granicy wiecznego śniegu, w pierwotnych zagłębieniach terenu gromadzi się śnieg i zamienia w lód spływający w dół doliny. Ściany wokół gromadzącego się śniegu ulegają intensywnemu wietrzeniu mrozowemu (cofają się i rozkruszają), a wypływający spod spodu lód pogłębia dno powstającego cyrku. W Polsce mamy do czynienia z tymi formami pod Rysami i jest to kar Czarnego Stawu.
Dolina wisząca jest to dolina boczna, której dno urywa się wysoko na zboczu ponad dnem doliny głównej. Powstaje w trakcie rozwoju zlodowacenia górskiego i jest związana z mniejszą intensywnością erozji w dolinie bocznej, wypełnionej przez lodowiec mniejszy i cieńszy. Po ustąpieniu lodowca dno doliny bocznej jest znacznie wyżej położone niż dno doliny głównej. Przykładem w Tatrach jest Dolina Roztoki zawieszoną nad Doliną Białej Wody. Spadający z progu potok tworzy Wodogrzmoty Mickiewicza. Inne przykłady to Buczynowa Dolinka, Pusta Dolinka.
Przełom lodowcowy (przełom transfluencyjny) jest to dolina transfluencyjna – głębokie rozcięcie grzbietu międzydolinnego przez lodowiec transfluencyjny.

Rozmiary przeobrażenia glacjalnego dolin zależą miąższości lodowca oraz pierwotnej formy doliny. Lodowce o dużej miąższości w skutek dużego ciśnienia mają bardziej plastyczny spąg, ściśle przylegający do dna i zboczy. W ostatnim czasie przyjmuje się, że w procesie niszczenia dna duży udział mają wody subglacjalne płynące pod ciśnieniem oraz plastyczność moreny dennej, nasiąkniętej wodą. Lodowce o małej miąższości o ruchu laminarnym dużo słabiej przeobrażały uprzednie formy. Szczególnie intensywnie były przeobrażane przez lodowce o dużej miąższości doliny wciosowe, słabo – doliny płaskodenne.