Lodowce

Około 10% powierzchni naszej planety pokryte jest lodem. W czasie trwania zlodowaceń lód i niesiony przez niego materiał wyżłobiły formy, które nawet dziś można z łatwością rozpoznać w krajobrazie Ameryki Północnej i Eurazji.

Pod względem geomorfologicznym wyróżnia się wiele rodzajów lodowców górskich:
• lodowiec dolinny
• lodowiec karowy (typu pirenejskiego)
• lodowiec alpejski
• lodowiec piedmontowy (przedgórski)
• lodowiec turkiestański
• lodowiec zawieszony (wiszący)
• lodowiec fieldowy
• lodowiec spitsbergeński
• lodowiec szelfowy

Pod względem termicznym dzieli się lodowce na:
• umiarkowane – o temperaturze zbliżonej do 0 C
• subpolarne – przemarznięte w porze zimowej
• polarne – przemarznięte w ciągu całego roku

Lodowce zimne to takie lodowce, których temperatura jest niższa od temperatury topnienia lodu. Składają się z lodu stałego (bez wody). Taki lodowiec jest "przymarznięty" do podłoża. Siła z jaką lód jest związany z podłożem jest większa niż siła wiążąca lód, więc lodowce zimne poruszają się za pomocą względnego przemieszczania warstw lodu (warstwa przygruntowa jest nieruchoma). Efektem tego jest prawie całkowity brak erozji w przypadku lodowców zimnych - lodowce antarktyczne prawie nie zawierają rumoszu skalnego.

Lodowce ciepłe to lodowce, które w całej objętości (za wyjątkiem zmieniającej się wraz ze zmianami pór roku temperatury warstwy powierzchniowej) mają temperaturę topnienia. Lodowce takie są nasączone wodą w całej objętości. Temperatura takiego lodowca spada wraz z głębokością, bo wraz z głębokością spada temperatura topnienia lodu. Ciepło geotermalne topi lodowiec od spodu (w tempie rzędu 0,5 cm rocznie) i lodowiec przesuwa się, ślizgając się po warstwie wody.
Lądolód Antarktydy jest (w dominującej części) lodowcem zimnym. Większość pozostałych lodowców jest typu ciepłego.

Lodowiec dolinny to typ lodowca górskiego. Składa się on z pola firnowego i wypływającego z niego pojedynczego jęzora lodowcowego.

Lodowce w głęboko wyciętych dolinach obszarów górskich płyną w postaci strumieni lodowych. Chociaż lód lodowcowy jako całość poddaje się podczas płynięcia plastycznym odkształceniom, to jednak w przypadku przemieszczania się ponad załomem w podłożu lub wzdłuż zboczy dolin, gdzie rośnie tarcie, tworzą się w nim pęknięcia i szczeliny.

Lód jest w stałym ruchu. Kształt szczelin się zmienia, niektóre z nich się zamykają, a nowe otwierają. Ruch lodowca związany z ciągłym przyrostem lodu w jego górnej, alimentacyjnej części. Jego źródłem jest śnieg z opadów atmosferycznych lub lawin, który pod wpływem własnego ciężaru przeobraża się w firn, a następnie rekrystalizuje w lód lodowcowy. Pod naciskiem nowo utworzonego lodu istniejące partie są stopniowo wypychane w dół doliny.

Powyżej lodowca widzialna jest granica kolorystyczno-krajobrazowa, oddzielająca jaśniejszy obszar poniżej od ciemniejszego powyżej. Wyznacza ona dawny zasięg pionowy lodu. Niższe partie stoków zawdzięczaja swą barwę odsłonięciu świeżej skały przez przemieszczający się lodowiec, wyższe pokryte są rumowiskiem powstałym przez wietrzenie mrozowe. W szczytowych partiach znajdują się liczne małe lodowce cyrkowe, wypełniające zagłębienia powstałe przez erozyjną działalność lodu.

Na terenie obecnej Polski, lodowce dolinne istniały w plejstocenie w Tatrach (kilka km. długości) oraz wypełniały niektóre doliny w Karkonoszach. Obecnie na terenie Polski tego rodzaju lodowce nie występują.

Lodowiec karowy, lodowiec cyrkowy – typ lodowca górskiego, który posiada jedynie pole firnowe. Ponieważ dostawa śniegu równa się jego topnieniu, jęzor lodowcowy nie występuje lub jest ledwie zaznaczony. Tworzy się na obszarze słabo zlodowaconym, jak również w początkowej i końcowej fazie rozwoju lodowców dolnych.
Lodowiec alpejski to typ lodowca górskiego, złożony z jednego pola firnowego i jednego jęzora lodowcowego, zajmujący całą rozległą dolinę.
Najdłuższym lodowcem alpejskim jest Aletsch w Szwajcarii. Ma on długość 24 km.
Lodowiec piedmontowy, lodowiec podgórski - rodzaj lodowca stanowiącego typ pośredni między lodowcem górskim a lądolodem. Tworzy go rozległa, zwarta pokrywa lodowa na równinnym przedpolu masywu górskiego, utworzona w wyniku połączenia się jęzorów lodowców dolinnych wypływających z odrębnych pól firnowych.

Lodowiec turkiestański, lodowiec typu turkiestańskiego – rodzaj lodowca typu alpejskiego, nie posiadającego jednak pola firnowego. Lodowiec (właściwie jęzor lodowcowy) zasilany jest przez opady śniegu i lawiny śnieżne.

Lodowiec górski – rodzaj lodowca występujący we wszystkich strefach klimatycznych, na terenach górskich i podgórskich.
W zależności od ukształtowania powierzchni Ziemi oraz ilości śniegu, lodowce górskie mogą przybierać różne formy i rozmiary. Największą powierzchnię zajmują w górach Azji, które otaczają Tybet – przede wszystkim w Himalajach. Lodowce himalajskie mają liczne długie jęzory, które łączą się ze sobą jak dopływy z rzeką główną. Lodowce typu alpejskiego, zwane też dolinnymi, mają najczęściej rozłożyste, wklęsłe pole firnowe i wypływający z niego długi jęzor oraz wypukły przekrój poprzeczny. Lodowce norweskie, zwane też fieldowymi, powstają na płaskich grzbietach (fieldach) Gór Skandynawskich, w postaci czap lodowych z krótkimi jęzorami. Z kolei na Alasce występują lodowce zwane podgórskimi (piedmontowymi). Powstają przez połączenie lodowców spływających w jedno pole lodowcowe u podnóża gór – typowym przykładem jest lodowiec Malaspina. W Alpach najdłuższy lodowiec Aletsch ma 26 km długości i osiąga 800 m grubości, lodowce Himalajów osiągają 20-30 km, w Pamirze Lodowiec Fedczenki ma 71 km i 1000 m miąższości. Najdłuższe lodowce występują na Alasce – osiągają 180 km długości (lodowiec Beringa).Topniejące lodowce górskie często dają początek rzekom i zasilają je nawet w okresach bezopadowych. W postaci lodu tworzącego lodowce zgromadzona jest większość zasobów wody słodkiej na powierzchni lądów (około 24 mln km³). Masa wody zawarta w lodowcach jest tak znaczna, że jej stopienie spowodowałoby podniesienie poziomu Oceanu Światowego o 66 m.Stałe i wieloletnie pokrywy lodowe tworzą się nie tylko na lądach, lecz również na morzach. Przykładem są pokrywy lodowe wokół bieguna północnego. Są to płaskie pola o grubości 2-10 m, powoli krążące ze wschodu na zachód. Powierzchnia ich zwiększa się zimą, tworzą wtedy ciągłe pokrywy. Latem natomiast dzielą się na mniejsze pola, a w południowych krańcach okresowo zanikają.Współczesne lodowce zajmują jednak trzykrotnie mniejszą powierzchnię, niż zajmowały w niedawnej przeszłości geologicznej. Obecne tereny północnej Polski lądolód opuścił zaledwie kilkanaście tysięcy lat temu. Było to najmłodsze z kilku zlodowaceń, które w plejstocenie okresu czwartorzędowego obejmowały swym zasięgiem znaczne obszary Ameryki Północnej i Eurazji. Jego pozostałością jest tarcza lodowa Grenlandii. Lądolody w Europie powstawały w Górach Skandynawskich. Zlodowacenia (glacjały) przedzielone były okresami ciepłymi (interglacjałami), w których pokrywa lodowa całkowicie ustępowała. W czasie zlodowaceń kontynentalnych, na obszarach nieobjętych zlodowaceniem, powstawały lodowce górskie, np. w Tatrach, Sudetach, oraz zwiększały swój zasięg lodowce istniejące do dziś, np. w Alpach, na Kaukazie. Ta masa lodu powstawała kosztem wód Oceanu Światowego, który w czasie zlodowaceń obniżał się o około 150 m.Swoistym odpowiednikiem zlodowacenia jest wieloletnia zmarzlina.

Lodowiec fieldowy - zajmuje spłaszczony szczyt góry lub wysoko położony płaskowyż z kilkoma jeziorami lodowcowymi spływającymi w różnych kierunkach. Większe lodowce fieldowe nazywane są czaszami fieldowymi, np Norwegia.
Lodowiec szelfowy to brzeżna część lądolodu, która unosi się swobodnie na powierzchni wody, podczas gdy jego podstawa jest zanurzona. Powierzchnia lodowca szelfowego jest niemal zupełnie płaska (spadek nie przekracza 0,5%) i na ogół kończy się lodowym klifem, stanowiącym czoło lodowca, od którego oddzielają się góry lodowe. Można również powiedzieć w krótszy sposób, że lód szelfowy są to przesuwające się masy lodowe odrywające się od lądolodu, które z czasem pękają i tworzą barierę lodową.

Największe lodowce szelfowe znajdują się na Antarktydzie - są to Lodowiec Szelfowy Rossa na Morzu Rossa i Lodowiec Szelfowy Ronne-Filchnera na Morzu Weddella.

Lodowce szelfowe często nazywane są również barierami lodowymi.

W Europie najbardziej na południe wysuniętym lodowcem górskim jest lodowiec karowy na południowym stoku szczytu Mulhacn w Górach Betyckich.

W efekcie działalności lodowców górskich powstają liczne formy powierzchni ziemi. Dzielimy je na formy erozyjne (np. rysy, wygłady, misy lodowcowe), formy akumulacyjne (np. wały morenowe, stożki wód lodowcowych) oraz formy przeobrażone (kotły lodowcowe, żłoby lodowcowe, doliny wiszące).