Obrona cywilna i zarządzanie kryzysowe w innych krajach

1. Obrona Cywilna w innych krajach

OBRONA CYWILNA BELGII

W ocenie zachodnich specjalistów wojskowych obrona cywilna (OC) Belgii zaliczana jest do najbardziej rozwiniętych wśród państw Europy Centralnej.

Kierownictwo tego kraju traktuje przedsięwzięcia ukierunkowane na doskonalenie OC jako nieodłączny element ogólnych przygotowań wojennych. Będąc aktywnym członkiem Paktu Północno-Atlantyckiego NATO, dążącym konsekwentnie do jego umocnienia, Belgia systematycznie realizuje program dalszego rozwoju własnego systemu OC oraz przygotowania ludności do działań w warunkach użycia środków masowego rażenia.
Pierwsze decyzje rządowe w sprawie organizacji obrony cywilnej Belgii zostały podjęte wkrótce po zakończeniu II wojny światowej. Już w latach pięćdziesiątych przystąpiono do tworzenia jej struktury, funkcjonującej po dzień dzisiejszy. W 1954 roku określiło ją rozporządzenie królewskie, a w 1963 roku nastąpiło jej uszczegółowienie w akcie prawnym o ochronie ludności cywilnej.
Ogólne kierownictwo nad obroną cywilną sprawuje minister spraw wewnętrznych. Określa on główne kierunki rozwoju sił i środków OC, ich wykorzystanie w okresie pokoju i w czasie wojny, organizuje współdziałanie regularnych formacji OC z siłami zbrojnymi, powołuje do służby w OC (w razie braku ochotników), planuje środki finansowe na potrzeby OC oraz dokonuje ich podziału na prowincje i gminy. Ministrowi Spraw Wewnętrznych podporządkowana jest generalna administracja OC, odpowiedzialna za kierowanie realizacją przedsięwzięć obrony cywilnej w skali kraju. Na czele generalnej administracji OC stoi Dyrektor Generalny. W jej skład wchodzą główny zarząd obrony cywilnej i generalna inspekcja. Zarząd zajmuje się opracowywaniem głównych kierunków rozwoju OC, kieruje szkoleniem stanu osobowego, odpowiada za łączność i alarmowanie. Generalna inspekcja organizuje współdziałanie między obroną cywilną i siłami zbrojnymi, ministerstwami cywilnymi i urzędami centralnymi, prowadzi prace naukowo - badawcze na potrzeby OC, koordynuje zasadnicze aspekty działalności OC z odpowiednimi służbami NATO i szeregu państw zachodnioeuropejskich.
Główny zarząd OC posiada sekretariat i dwa zarządy - administracyjny i operacyjny, składające się z sekcji, oddziałów, wydziałów i służb. W skład generalnej inspekcji wchodzą komitety: konsultacyjny, naukowo - badawczy, ds. łączności z NATO, porozumień dwustronnych, mieszane, ds. pomocy medycznej ludności cywilnej, ds. przygotowania ukryć. Komitet konsultacyjny wydaje zalecenia dotyczące wykorzystania na potrzeby OC prac naukowych i rozwiązań technicznych, których autorzy nie są. bezpośrednio związani z systemem OC. Komitet naukowo - badawczy. korzystając z podporządkowanych mu laboratoriów, bada wpływ promieniowania jonizującego na organizm człowieka, wytrzymałość budowli na działanie fali wybuchu, odporność materiałów na ogień itp. Komitet ds. łączności z NATO, stosownie do zaleceń organów kierowniczych Paktu Północnoatlantyckiego, określa kierunki rozwoju w dziedzinie OC Belgii. W razie potrzeby w ramach komitetu tworzy się grupy do przeprowadzania wspólnie z innymi państwami badań lub sprawdzenia określonych rozwiązań i problemów, dotyczących na przykład doskonalenia sieci obserwacji i alarmowania, ukrycia ludności w schronach, zwalczania pożarów, sprawy uchodźców itp. Komitet porozumień dwustronnych opracowuje projekty stosowanych porozumień, określających przede wszystkim zasady przekraczania przez ludność granic państw - sygnatariuszy NATO, warunki przejęcia i przepuszczenia ewakuowanych uchodźców w przypadku sytuacji nadzwyczajnej lub działań wojennych i inne. Komitety mieszane zajmują się problematyką zabezpieczania współdziałania między obroną cywilną a siłami zbrojnymi i innymi organizacjami, nie wchodzącymi w system OC. Składają się one z przedstawicieli OC. Sil zbrojnych i instytucji cywilnych, będących zarazem specjalistami różnych dziedzin. Komitety te odpowiadają także za przygotowanie w okresie pokoju sił i środków OC, niezbędnych do odbudowy uszkodzonych w toku działań wojennych obiektów. Komitet ds. pomocy medycznej ludności cywilnej ściśle współpracuje z ministerstwem ochrony zdrowia. Jego zadaniem jest zapewnienie służbie medycznej OC. zwanej też "linią 900" (od numeru telefonicznego 900, pod który telefonujemy w sytuacjach ekstremalnych), urządzeń i zapasów środków medycznych, instrumentów i innego wyposażenia na wypadek działań wojennych. Na komitecie tym spoczywa też obowiązek formowania pododdziałów medvczno - sanitarnych, przeznaczonych do obsługi dodatkowo rozwijanych szpitali. Komitet ds. przygotowania ukryć opracowuje i wydaje zalecenia dotyczące budowy schronów i przystosowania budynków do ochrony przed bronią masowego rażenia. W swojej działalności kieruje się on ustaleniami przyjętymi w NATO. Obowiązują w tym względzie następujące generalne zasady:
- przy budowie nowych schronów należy uwzględniać możliwość wykorzystania stacji metra, przejść podziemnych i innych podobnych budowli
- budynki i podpiwniczenia mogące służyć jako ukrycia powinny zapewniać ukrycie ludności w możliwie najkrótszym czasie.

Wiodące ministerstwa, w tym spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, sprawiedliwości, gospodarki, łączności, robót publicznych i ochrony zdrowia, posiadają biuro planowania obrony cywilnej. W pozostałych resortach istnieje stanowisko oficera ds. mobilizacyjnych. Wymienione biura i oficerowie mają obowiązek opracowywania i koordynowania planów przestawienia podległych resortów ze stanu pokojowego na wojenny, kontrolowania realizacji tych planów oraz przygotowania ludności cywilnej do działania i odpowiedniego postępowania w warunkach sytuacji nadzwyczajnej. Główny wysiłek OC Belgii ukierunkowany jest na realizację następujących zadań:
- ochrony ludności i zapoznanie jej z zasadami samoobrony przed bronią masowego rażenia;
- przygotowania formacji OC do prowadzenia akcji ratunkowych;
- doskonalenia systemu alarmowania.

Za realizację tych zadań bezpośrednio odpowiada ministerstwo spraw wewnętrznych, natomiast za zapewnienie ludności pomocy medycznej w warunkach sytuacji nadzwyczajnej - ministerstwo ochrony zdrowia, wspierane przez organizację belgijskiego Czerwonego Krzyża.
Przedsięwzięcia obrony cywilnej realizowane są na trzech poziomach kierowania - krajowym, prowincjonalnym i gminnym. Na szczeblu centralnym dyrektor generalny administracji OC kieruje formowaniem ruchomych kolumn ratowniczych podporządkowania centralnego oraz organizuje system alarmowania i ochronę ludności przed bronią masowego rażenia w skali kraju. Pod jego zarządem są centralne warsztaty remontowe i magazyny OC, a także narodowa szkoła obrony cywilnej. Ruchome kolumny ratownicze, będące w dyspozycji dyrektora generalnego. przeznaczone są do niesienia szybkiej, kwalifikowanej pomocy ludności dużych miast i ośrodków przemysłowych. Obecnie istnieją cztery takie kolumny, a piąta jest w trakcie planowania. W przyszłości zamierza się utworzyć kolejne cztery kolumny ratownicze tak, aby każda prowincja dysponowała tego typu formacją. Stan osobowy kolumny wynosi około 150 osób. z czego 35 to kadra oficerska i podoficerska. Organizacyjnie składa się ona z trzech plutonów, które pełnią na zmianę dyżury w miejscu bazowania. Wyposażenie kolumny stanowi około 300 jednostek różnorodnego sprzętu technicznego, w tym samochody ciężarowe, pożarnicze, dowodzenia, chłodnie, cysterny paliwowe, szpitale ruchome, dźwigi, specjalny sprzęt do odkażania i dezaktywacji itp. Stan osobowy wyposażony jest w indywidualne środki ochrony przed skażeniami. Podstawowe współdziałanie w zakresie obrony cywilnej między organami OC, siłami zbrojnymi, policją, kompaniami przemysłowymi, organami służby zdrowia oraz innymi organizacjami i służbami realizowane jest w ramach okręgów obrony cywilnej, których granice pokrywają się z granicami prowincji. Na tym szczeblu kieruje obroną cywilną komisarz, przy którym funkcjonuje komisja konsultacyjna i zarząd OC. W skład komisji konsultacyjnej wchodzi gubernator prowincji, burmistrze dużych miast - szef policji, przedstawiciele straży pożarnej, służby zdrowia i innych służb. Każdy okręg podzielony jest na rejony OC (47), a te z kolei na pod rejony OC (199). Pod rejon obejmuje terytorium 10 - 14 gmin. W największych miastach każdej prowincji z ochotników tworzone są ruchome formacje OC - 40 - 50 osobowe plutony specjalistyczne. W sytuacji nadzwyczajnej, może zostać powołanych do tych formacji łącznie do 25 tys. osób.
W gminach obowiązek sprawowania ogólnego kierownictwa nad obroną cywilną, a zarazem przewodniczenia istniejącej tam komisji konsultacyjnej spoczywa na burmistrzu. Do bezpośredniego kierowania realizacją przedsięwzięć obrony cywilnej wyznaczony jest szef OC i powołany sztab OC gminy. Na szczeblu pod rejonów OC i dużych gmin, liczących 7 tyś. i więcej mieszkańców, tworzone są formacje ratownictwa, których podstawowym trzonem są pododdziały lokalnej straży pożarnej. W kraju istnieje ponad 360 oddziałów pożarniczych, w tym 11 zawodowych, 23 o składzie mieszanym i około 330 utworzonych z ochotników skupiających łącznie ponad 16,5 tys. strażaków (5 tys. zawodowych). W miejscowościach tworzone są grupy samoobrony liczące 40 - 50 osób. W razie potrzeby można sformować ponad 5 tys. takich grup. W okresie pokoju formacje OC, w tym w pierwszej kolejności ruchome kolumny ratownicze centralnego podporządkowania, jako najlepiej wyszkolone i wyposażone w niezbędny sprzęt techniczny, wykorzystywane są do likwidacji skutków klęsk żywiołowych oraz awarii i katastrof przemysłowych.
Służba ostrzegania (i alarmowania) OC Belgii posiada ośrodek ostrzegania, 9 ośrodków prowincjonalnych, 27 ośrodków między rejonowych oraz 150 punktów ostrzegania. Do ogłaszania sygnałów alarmowych wykorzystuje się radio, telewizję i syreny (których jest około 1500). Sprawdzanie syren alarmowych odbywa się równocześnie w całym państwie w pierwszy czwartek każdego miesiąca o godzinie 1230. Rozpoznanie skażeń i zakażeń oraz prowadzenie kontroli dozymetrycznej zapewnia sieć składająca się ze 150 posterunków stacjonarnych usytuowanych najczęściej w podpiwniczeniach budynków publicznych (władz miejskich, szkół, straży pożarnej itp.). Posterunek, w zależności od przypisanych mu zadań i miejsca rozwinięcia składa się z 2 - 12 osób, przy czym na jednej zmianie może dyżurować do 4 osób. Posterunki wyposażone są w sprzęt dozymetryczny, m.in. w przyrządy umożliwiające pomiar mocy dawki promieniowania bez potrzeby wychodzenia na zewnątrz, urządzenia do określania współrzędnych (miejsca) wybuchów jądrowych oraz w środki łączności. Posiadają one także przygotowane niezbędne zapasy żywności, wody, leków oraz indywidualne środki ochrony przed skażeniami, pakiety przeciwchemiczne i przeciw bakteriologiczne. Oprócz posterunków stacjonarnych przewiduje się również wykorzystanie ruchomych posterunków (patroli) rozpoznania skażeń promieniotwórczych i kontroli dozymetrycznej, które w okresie pokoju są w pełni wyposażone pod względem technicznym i materiałowym. Analogiczne posterunki działają w niektórych zakładach przemysłowych i obiektach energetycznych, wykorzystujących materiały rozszczepialne. Informacja o skażeniu promieniotwórczym przekazywana jest z posterunków do nadrzędnych ośrodków, a stąd do ośrodka analizy i oceny skażeń promieniotwórczych, który utrzymuje stały kontakt z podobnymi elementami w RFN, Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii i Luksemburgu. Praca sieci oceny sytuacji skażeń promieniotwórczych okresowo sprawdzana jest w trakcie ćwiczeń NATO.
Najsłabszym elementem systemu OC Belgii jest budownictwo schronowe. W niektórych miastach zachowały się schrony z czasów II wojny światowej, które przewiduje się wykorzystać na potrzeby OC, jest ich jednak niewiele w stosunku do potrzeb, a większość z nich nie ma odpowiednich systemów zabezpieczających (zaopatrzenia w wodę, filtrowentylacji) i nie spełnia warunków do długotrwałego przebywania w nich ludności cywilnej. Realizacja nowych budowli ochronnych jest bardzo ograniczona. Przyjęty program wytypowania pomieszczeń nadających się na ukrycia przed opadami promieniotwórczymi i odpowiedniego ich wyposażenia, a także wykonania ukryć w podpiwniczeniach nowo wznoszonych budynków nie jest realizowany, ze względu na brak środków przeznaczonych na potrzeby OC. Tego typu ukrycia wykonuje się tylko w niektórych instytucjach państwowych i zakładach przemysłowych, również prywatnych. Według oceny specjalistów belgijskich, ilość posiadanych w kraju, głównie jedno - i dwupiętrowych budynków z kamienia, cegły i żelazobetonu, które można szybko przystosować na ukrycia przed opadem promieniotwórczym, jest wystarczająca. W charakterze ukryć przed promieniowaniem przygotowuje się wszystkie istniejące i budowane stacje metra dużych miast, takich jak Bruksela, Antwerpia i inne.
Ewakuacja ludności cywilnej, jako jedna z form ochrony ludności Belgii przed bronią masowego rażenia, nie stanowi rażącego przedsięwzięcia, co wynika z wysokiej gęstości zaludnienia, nasycenia zakładami przemysłowymi i stosunkowo niewielkiego terytorium. Podobnie jak w szeregu innych państw Europy Środkowej, lansowana jest koncepcja "stay put". w myśl której zaleca się ludności pozostawanie w razie zaistnienia sytuacji nadzwyczajnej - na miejscu i zajmowanie przez. nią pomieszczeń, zapewniających ochronę przed opadem promieniotwórczym i promieniowaniem jonizującym. Ewakuację przewiduje się prowadzić wyłącznie z rejonów zagrożenia spowodowanego sąsiedztwem obiektów posiadających substancje promieniotwórcze (np. obiekty energetyki jądrowej) lub toksyczne środki przemysłowe . Na wypadek niekontrolowanego masowego przemieszczania się ludności istnieją odpowiednie porozumienia z państwami ościennymi.
W celu zapewnienia ludności pomocy medycznej może być wykorzystywanych około 1500 różnorodnych placówek leczniczych, dysponujących ponad 70 tys. łóżek szpitalnych. Na uwagę zasługuje fakt, że duże szpitale i znajdujące się w odległości do l0 km od nich inne placówki służby zdrowia tworzą tzw. centra lecznicze, które z kolei łączone są w grupy.
Uzupełnienie stanem osobowym organów i formacji OC Belgii odbywa się dwutorowo, na zasadzie powoływania określonego kontyngentu poborowych, przewidzianych do służby wojskowej, ale z różnych względów zwolnionych od niej oraz w trybie zaciągu ochotniczego. Osoby powołane w skład organów OC odbywają w nich służbę przez dwa lata. Nabór ochotników spośród obywateli cywilnych obejmuje także kobiety w wieku od 19 do 50 lat. Ponadto podpisywany jest z nimi kontrakt na 3 lata, który później na życzenie ochotnika może zostać przedłużony na kolejne trzy lub więcej lat.
Kadrę kierowniczą OC szkoli się w utworzonej w 1953 r. Narodowej Szkole OC znajdującej się w m. Florywal. W zależności od profilu szkolenia, czas szkolenia wynosi od 2 do 6 tygodni. Szkoła przeszkala rocznie około 2 tys. osób. Oprócz tego, każda prowincja posiada ośrodek szkolenia, w którym przygotowuje się stany osobowe lokalnych formacji ratowniczych. Pełen kurs przeszkolenia przewiduje 74 godziny zajęć teoretycznych i praktycznych. Największe komuny dysponują ponadto urządzonymi odpowiednio placami ćwiczeń, na których pododdziały OC i grupy samoobrony utrwalają nawyki prac ratunkowych, gaszenia pożarów, udzielania pierwszej pomocy medycznej itp. Wiele uwagi poświęca się bieżącemu przygotowaniu sił i środków OC, co jest zresztą ściśle koordynowane w ramach NATO, a rezultaty sprawdzane są m.in. w toku kompleksowych ćwiczeń połączonych sił NATO "Wintex / Simex", corocznych ćwiczeń OC NATO "Intex" i specjalnych ćwiczeń OC i połączonych sił NATO w Europie "Falix". Uczestniczą w nich organy zajmujące się planowaniem i koordynacją oraz formacje OC. W ćwiczeniach przerabiana jest problematyka współdziałania pomiędzy poszczególnymi służbami OC i sił zbrojnych w warunkach sytuacji nadzwyczajnej i prowadzenia działań bojowych. Dla przykładu na ćwiczeniu "Intex" na centralnym stanowisku kierowania OC Belgii w m. Valem oprócz kierownictwa OC, znajduje się przedstawiciel komisji obrony narodowej (organu wykonawczego komitetu obrony, zajmującego się problematyką OC oraz przestawieniem gospodarki na tory wojenne), przedstawiciele biura planowania OC ministerstw, rodzajów sil zbrojnych, żandarmerii, oraz oficerowie reprezentujący wszystkie państwa NATO. Od 1985 roku cała informacja o sytuacji - zbierana i opracowywana na SK w Valem automatycznie przekazywana jest do sztabu sił wewnętrznych.
Szkolenie ludności w udzielaniu pierwszej pomocy medycznej i samopomocy prowadzone jest na specjalnych kursach-organizowanych przez organy OC i organizację Czerwonego Krzyża. W narodowej i prowincjonalnych szkołach OC zajęcia teoretyczne prowadzą odpowiednio przygotowani wykładowcy, a praktycznie - instruktorzy i specjaliści średniego szczebla OC. Zawierają one m.in. - zalecenia i wyjaśnienia - jak przystosować dom lub mieszkanie na schron lub ukrycie, wskazówki dotyczące zasad przechowywania i ochrony żywności w warunkach domowych itp. W cyklu dwumiesięcznym wychodzi w Brukseli czasopismo "Obrona Cywilna". W ocenie specjalistów intensywność i wszechstronność szkolenia sil OC. a także ich udział w likwidowaniu skutków klęsk żywiołowych, awarii i katastrof przemysłowych, pozwalają utrzymać system OC kraju w stosunkowo dobrej kondycji i gotowości do podjęcia działań w warunkach nadzwyczajnych.


OBRONA CYWILNA SZWECJI

OBRONA CYWILNA jest to system przedsięwzięć mających na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i usuwanie ich skutków. Obrona cywilna obejmuje głównie zorganizowany system alarmowania i powiadamiania ludności o grożącym niebezpieczeństwie, przygotowanie budowli ochronnych i urządzeń specjalnych, środków ochrony indywidualnej, szkolenie ludności w zakresie obrony cywilnej, prowadzenie akcji ratowniczych.
Protokoły Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 w rozdziale VI mówią o obronie cywilnej. Protokoły te w większości krajów rozwiniętych stały się podstawą organizacji obrony cywilnej. W realizacji tych zadań uczestniczą wszystkie organy administracji państwowej i gospodarki narodowej oraz organizacje społeczne, szkoły i ogół obywateli.
Przygotowania w zakresie obrony cywilnej są prowadzone we wszystkich państwach. Jest to niezależne od przynależności do takich czy innych ugrupowań politycznych i militarnych. W stosowanych przez różne państwa rozwiązaniach występują zarówno podobieństwa między nimi jak i różnice. Doktryny obronne niektórych krajów m.in. i Szwecji zakładają, że przed wojną jądrową w Europie nie sposób się obronić, zatem ?obrona cywilna może wypełniać swoje zadania tylko wówczas, gdy wojna będzie prowadzona bez użycia lub z ograniczonym użyciem broni jądrowej i chemicznej".
Współcześnie system obrony w państwach oparty jest na założeniu, że nowoczesna technika wojenna, a przede wszystkim broń masowego rażenia, stwarza zagrożenie nie tylko w strefach przyfrontowych, ale również na obszarze całego kraju. Każdy atak wroga lub większa katastrofa oznacza tragedię ludności cywilnej. Dlatego też obrona cywilna, której działania prewencyjne i ratownicze są nakierowane na ochronę ludności i wszelkiego rodzaju dóbr narodowych przed współczesnymi środkami napadu, traktowana jest jako nieodłączna część wysiłków militarno - obronnych mających znaczenie strategiczne. O przetrwaniu narodu i państwa decydują bowiem działania obrony cywilnej.
Obrona cywilna to przede wszystkim kompleks przedsięwzięć, które realizowane są przez sektor cywilny - zarówno w czasie pokoju jak i wojny. Związane są one z zapewnieniem bezpieczeństwa zbiorowego, tworzeniem i utrzymaniem rezerw, wsparciem sił zbrojnych, zapewnieniem funkcjonowania organów władzy i obiektów użyteczności publicznej, a także i głównie - zapewnieniem ludności akceptowalnych warunków przeżycia w sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń. System Obrony Cywilnej (OC) w Szwecji powstał ok. 100 lat temu.


CENTRALNY URZĄD ds. OBRONY CYWILNEJ I OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ
Wydawanie ustaw

AGENCJE RZĄDOWE

Agencja Gotowości Cywilnej
Agencja Służb Ratowniczych


Urzędy Regionalne OC

Udzielanie pomocy
Samorządy

Bezpośredni udział
w akcji ratunkowej


Ochrona Cywilna Szwecji jest częścią obrony nie militarnej, jednego z dwóch składników obrony totalnej (obok obrony militarnej). Zlikwidowano scentralizowaną organizację obrony cywilnej przekazując całość spraw obrony cywilnej do samorządów w czasie pokoju jak i wojny. Centrum zapewnia mądre prawo, regiony [24] - pomoc, doradztwo i koordynację, a samorządy [288] - realizację. Podstawę prawną stanowią m.in. ustawy:
- o obronie totalnej;
- o służbach ratowniczych;
- o obronie cywilnej;
- o samorządzie.

Całość spraw koordynują agencje rządowe, w tym:
- Agencja Gotowości Cywilnej
- Agencja Służb Ratowniczych.

W Szwecji istnieją 24 organizacje wolontariuszy działających w przypadku klęsk żywiołowych lub konfliktów zbrojnych. Co dziesiąty Szwed związany jest z obroną cywilną. W Szwecji centralnym organem kierowania jest Centralny Urząd do Spraw Obrony Cywilnej przed katastrofami oraz Ochrony Przeciwpożarowej. Urząd ten dysponuje siłami policyjnymi, służbą zdrowia, opieki społecznej oraz służbą weterynaryjną.
Za lokalną obronę cywilną odpowiedzialna jest każda gmina. Kieruje nią szef miejscowej straży pożarnej przy pomocy sztabu. Nadzór nad nimi sprawuje pochodzący z wyboru przewodniczący gminy i rady gminy. O możliwościach działań ochronnych decyduje potencjał gospodarczy i poziom cywilizacyjny państwa. W Szwecji na obronę cywilna wydaje się rocznie ok. 40 - 60 dolarów na osobę, powszechny obowiązek świadczeń na rzecz obrony cywilnej obejmuje mężczyzn i kobiety od 16 do 65 roku życia.
W lipcu 1976 r. szwedzki parlament postanowił przyznać szczególny priorytet budowaniu schronów. Dzięki temu w 62 tys. schronów, rozmieszczonych w 342 miejscowościach, może znaleźć ochronę 7 mln osób (na 8,6 mln mieszkańców). Szwedzkie budowle ochronne przynoszą korzyści ekonomiczne. Organizowane są tam przedszkola, czytelnie, kawiarnie, biblioteki, sale koncertowe i muzealne oraz baseny i sale gimnastyczne. W Sztokholmie znajdują się schrony mogące pomieścić jednorazowo 25 tys. ludzi, zapewniają one jednak tylko elementarne warunki przetrwania. Budowli ochronnych jak wynika z wykresu starcza dla 86 %, natomiast masek gazowych dla 70 % mieszkańców.
Szwedzkie plany rozśrodkowania obejmują prawie 4 min osób, czyli praktycznie całą ludność miejską. Ostrzeganie i alarmowanie odbywa się za pomocą środków masowego przekazu oraz uruchamianych zdalnie syren. Obok systemów alarmowania można korzystać z cywilnych połączeń telefonicznych. Mieszkańcy Szwecji mogą skorzystać w razie potrzeby z 43 lotnisk, zdolnych do przyjmowania wszystkich typów eksploatowanych tam samolotów. O powodzeniu akcji ratowniczych - co potwierdzają katastrofy i awarie w obiektach technicznych - decyduje możliwość skorzystania z zaplecza szpitalnego. Z obroną cywilną ludność oswajana i zapoznawana jest od najmłodszych lat.
W Szwecji do 1988 r. działała Akademia Obrony Cywilnej w Katrineholm. Teraz specjalistów kształcą 4 szkoły ratownictwa: Revinge, Rosersborg, Sandoe, Skoevde.
Program w szkołach obejmuje problematykę obrony cywilnej, sposobów alarmowania ludności, zasad transportu niebezpiecznych materiałów, ewakuacji ludności, ratowania życia, a także dóbr kultury oraz wielu innych zagadnień szeroko rozumianej ochrony ludności.
Obrona czy -jak się coraz częściej mówi - ochrona cywilna to nie tylko schrony, maski, ewakuacja. To również straż pożarna, służba zdrowia, ochrona środowiska, ratownictwo chemiczne itp. Wszystkie służby powinny być z sobą, przynajmniej w okresie zagrożeń, ściśle powiązane.
Dzięki ścisłemu egzekwowaniu ustawowych obowiązków i świadczeń ludności na rzecz obrony cywilnej wyszkolono 200 tyś. ratowników i zapewniono możliwości zmobilizowania do obrony cywilnej w razie konieczności dalszych 250 tyś. obywateli.
Odmienność rozwiązań organizacyjnych w zakresie obrony cywilnej jest uwarunkowana takimi czynnikami, jak:
- położenie geograficzne,
- warunki demograficzne,
- potencjał naukowo - techniczny,
- gospodarczy i wojenny, a także tradycje.

Jak w każdym państwie, tak i w Szwecji w czasie pokoju pojawiają się klęski żywiołowe, awarie: przemysłowe, elektrowni atomowych, obiektów hydrotechnicznych, katastrofy środków transportu (środków chemicznych, promieniotwórczych), przyczyniły się do odejścia od dotychczasowej improwizacji w zakresie niesienia pomocy ich ofiarom i zastąpienia ich zorganizowanymi, instytucjonalnymi siłami i środkami we właściwej skali. W zakresie obrony cywilnej, są objęte wszystkie dziedziny życia państwowego i społecznego, a zadania obrony cywilnej realizują odpowiednio wszystkie organy administracji państwowej i samorządowej, ogniwa gospodarki, organizacje społeczne oraz całe społeczeństwo.

Ochotnicze formacje obronne.
Co dziesiąty obywatel Szwecji służy w ochotniczych formacjach obronnych. Zajmują się one zarówno szeroko rozumianą Obroną Cywilną, jak również szkolą ochotników do służby w strukturach wojskowych na wypadek wojny. W różnego rodzaju organizacjach i stowarzyszeniach służy ponad 700 tys. członków. Ich głównym zadaniem jest niesienie pomocy w przypadku katastrof, klęsk żywiołowych, pożarów itp.
Według ambasadora Szwecji w Polsce Stefana Norćcna, zastosowany w Szwecji system Obrony Cywilnej jest unikalny: ?Nasze stowarzyszenia są finansowane przez państwo i nie są związane z żadnym ugrupowaniem politycznym ". Wszyscy członkowie Szwedzkiej OC działają w ramach swoich organizacji za darmo. Nie dostają pensji, delegacji ani ryczałtów. Płacą z własnej kieszeni za przejazdy służbowe.
Ewenementem na skalę europejską są Kobiece Korpusy Samochodowe. Służy w nich ponad 10 tyś. kobiet zrzeszonych w 132 organizacjach lokalnych na terenie całego kraju.- ? W przypadku klęski żywiołowej możemy zastąpić zawodowych kierowców, którzy otrzymali inne polecenia. W naszej gestii jest działalność szkoleniowa i informacyjna dotycząca ruchu drogowego. Prowadzimy w tym celu specjalne akcje w szkołach. " - mówi Anne - Marie Medin - przewodnicząca Krajowego Zrzeszenia Korpusów Samochodowych. Szkolenie w korpusach trwa od dwóch do ośmiu tygodni. W tym czasie kobiety uczą się prowadzić autobusy, naczepy, samochody ciężarowe, koparki. Nabór do korpusu odbywa się poprzez ogłoszenia w lokalnych mediach. Akcja finansowana jest przez rząd.
Kolejną formacją w ramach szwedzkich sił OC jest Ochotnicza Organizacja Radiowców (FRO). W jej statucie zapisano, że zajmuje się ona między innymi niesieniem pomocy społeczeństwu w razie zagrożenia, dotyczy to szczególnie służby zdrowia. Kursy FRO organizowane są na szczeblu centralnym i regionalnym. Działalność ta wspierana jest przez władze cywilne i wojskowe. Organizacja liczy obecnie 8 tyś. członków zorganizowanych w 27 samodzielnych związków. Każdy związek podzielony jest na oddziały, których łącznie istnieje ponad 120. Od 1995 roku w gestii gmin znajdują się służby ratownicze oraz ochrona ludności. FRO prowadzi obecnie wstępną próbę rekrutacji i szkolenia kierowniczej kadry łączności i radiotelegrafistów w strukturach gminy. W przypadku gdy policja i służby ratownicze wymagają wzmocnionych środków łączności, FRO oddaje do ich dyspozycji zarówno sprzęt, jak i ludzi. Dotyczy to zagrożeń takich jak: powódź, pożary lasów, poszukiwania osób zaginionych.
Organizacje pozarządowe OC są stowarzyszeniami wyższej użyteczności i nie podlegają wojsku, z którym stale współpracują. Największe organizacje szwedzkiej obrony cywilnej to:
Ochotniczy Korpus Motocyklowy (FMCK). Korpus powstał w 1929 r. i liczy ok. 5,5 tys. osób (kobiet i mężczyzn) w wieku od 16-70 lat. Głównym zadaniem jest zabezpieczenie łączności i kierowanie ruchem w przypadku klęsk żywiołowych (przekazywanie meldunków, informacji między zerwaną łącznością, przewożenie przesyłek pomiędzy szpitalami, funkcja posłańców itp.). Szkolenie do korpusu pokrywa kursant.
Klub Psa Ratowniczego (SBK) - liczy ok. 63 tys. członków w 274 klubach. Zadaniem klubu jest pomoc w pracach pogotowia górskiego i ratunkowego (poszukiwanie ludzi pod zwalonymi budynkami - ostatnio po trzęsieniu ziemi w Turcji). SBK współpracuje z IRO - Międzynarodową Organizacja Psa Ratowniczego. Dla zapewnienia bezpieczeństwa na morzu organizuje się bezpłatne kursy dla młodzieży (15-16 lat), z zachowania w sytuacjach ekstremalnych.
Obecnie Obrona Cywilna w Szwecji liczy ok. 124 tyś. członków.
Stan zabezpieczenia ludności cywilnej


OCHRONA CYWILNA REPUBLIKI CZESKIEJ

Podstawy prawne, struktura, funkcjonowanie

Znaczącym momentem w rozwoju czeskiej obrony cywilnej była ratyfikacja 15 stycznia 1990 r. protokołów dodatkowych I i II do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. Od tego roku rozpoczęła się transformacja obrony cywilnej, której celem było stworzenie nowoczesnego systemu ochrony ludności. Po podziale Czeskiej i Słowackiej Republiki Federalnej, ustawą czeskiej rady narodowej nr 69/93 powołano Ochronę Cywilną Republiki Czeskiej, a kierowanie nią powierzono ministrowi obrony, 17.03.1993 r. rząd przyjął postanowienie nr 126, w którym ustalono, do czasu uchwalenia nowej ustawy o OC, dziewięć głównych zadań ochrony cywilnej:
- wykrywanie i alarmowanie,
- zaopatrywanie ludności w środki indywidualnej ochrony,
- budowę ukryć schronowych,
- organizację terytorialnych sił i OC,
- realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych,
- finansowanie OC,
- udział OC w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych czasu pokoju,
- magazynowanie niezbędnych materiałów i sprzętu dla potrzeb ludności,
- udział sił OC w ochronie środowiska.

Kolejne akty prawne regulujące funkcjonowanie czeskiej OC to:
- postanowienie rządu R.Cz nr 660 z 24 listopada 1993 r. nakazujące utworzenie:
- Ministrowi Obrony sztabów OC regionów oraz miast Pragi i Brna (na wzór struktur wojskowych), a
- Ministrowi Spraw Wewnętrznych oddziałów ochrony cywilnej powiatów, podporządkowanych
urzędom powiatowym;
- postanowienie rządu R.Cz nr 664, z tego samego roku, tworzące zintegrowany system ratowniczy,
zarówno na czas pokoju, jak i wojny, złożony z sił i środków straży pożarnej, policji, służby zdrowia,
wojska, OC.

Struktura organizacyjna ochrony cywilnej Republiki Czeskiej jest następująca:
- Centralnym organem Ministerstwa Obrony Republiki Czeskiej, właściwym do kierowania administracją
państwową w sprawach OC, jest Główny Urząd Ochrony Cywilnej liczący 158 osób, z czego 118 to
oficerowie służby czynnej. Urząd podzielony jest na działy:
- kontaktów zagranicznych,
- automatyki i informatyki oraz
- publikacji i prasy (wydział w gestii pierwszego zastępcy);
- kierowania (podlegają mu między innymi pułki OC);
- ochrony ludności (podlegają mu urzędy regionalne, instytut OC oraz laboratoria chemiczne);
- logistyki (podlegają mu bazy logistyczne oraz zakłady remontowe);
- finansów;
- legislacyjno - prawny;
- kadr.

Głównemu Urzędowi OC podlegają urzędy regionalne. Natomiast sztaby powiatowe, pozostające w strukturze urzędu powiatowego, podległe są staroście powiatu. Instytut Ochrony Cywilnej, zlokalizowany w Laznym Bohdancu, powstał w 1991 r. z połączenia Instytutu Badawczego oraz Ośrodka Szkoleniowego. Jego głównymi zadaniami są:
- kształcenie kadr,
- prowadzenie prac naukowo-badawczych oraz
- organizacja systemu informatycznego OC.

Instytutowi podporządkowano ośrodki szkoleniowe urzędów regionalnych. Prowadzone są tu szkolenia pracowników aparatu państwowego ministerstw i urzędów powiatowych, personelu OC, pracowników samorządu terytorialnego i miejskich jednostek OC. Prace naukowo - badawcze dotyczą ostrzegania i alarmowania, budownictwa schronowego oraz ochrony przeciw radiacyjnej.
Laboratorium chemiczne jest centralnym organem ochrony cywilnej. Prowadzi się w nim specjalistyczne badania, analityczną ocenę powstałej w terenie sytuacji, analizy pobranych próbek, oraz monitoring poziomu centralnego.
Baza logistyki jest centralną organizacją OC materiałowego i technicznego zabezpieczenia, prób, działalności rewizyjnej i naprawczej. Jej działalność ustala statut wydany przez Główny Urząd OC. Podlega jej zakład remontowy, przeznaczony do naprawy sprzętu i urządzeń dozymetrycznych, który prowadzi również serwis dla środków indywidualnej ochrony ludności.
Baza materiałowa pomocy humanitarnej zajmuje się udzielaniem wsparcia poszkodowanej ludności w przypadku katastrof. Ma do dyspozycji podstawowe środki do tymczasowego zakwaterowania i zaopatrzenia.
Pułk ochrony cywilnej to podstawowy element sił wojskowych OC. Przeznaczony jest do nagłych interwencji i prowadzenia ochronnych, pilnych prac na terenie nieprzewidzianych wydarzeń w czasie pokoju i wojny, m.in. przy pożarach, katastrofach z udziałem TSP, chorobach zakaźnych zwierząt.
Pułk liczy 643 żołnierzy, a zasadnicze pododdziały to:
- 2 bataliony OC (144 żołnierzy w każdym);
- l batalion szkolny (142 żołnierzy);
- sztab z dyżurną służbą operacyjną;
- kompania łączności;
- kompania zabezpieczenia;
- pluton gospodarczy;
- pluton medyczny.
Każdy pułk może zmobilizować 2 do 3 batalionów OC złożonych z 470 osób. Mobilizację przeprowadza się w czasie bezpośredniego zagrożenia państwa lub wielkich katastrof. Wprowadzenia do akcji pułku może zażądać dyrektor urzędu regionalnego lub powiatowego. W ciągu 3 godz. pułk może wysłać do akcji jeden batalion. Pozostałe siły gotowe są w ciągu 24 godzin. Każdy z pułków dysponuje bazą pomocy humanitarnej dla ludności cywilnej, zdolną zakwaterować czasowo, wyżywić, ubrać i zapewnić opiekę medyczną 300 osobom. Używany jest w nich sprzęt wojsk chemicznych i inżynieryjno - saperskich. W 1994 r. pułki OC 46 razy uczestniczyły w akcjach ratunkowych.
Nowa ustawa o ochronie cywilnej ma zastąpić kilka obowiązujących dotychczas aktów prawnych. Ze względu na przyjęte rozwiązania podobna będzie do modelu szwajcarskiego. Określi miejsce i rolę OC w systemie obronnym państwa oraz:
- sposób przygotowania struktur OC do realizacji zadań w czasie pokoju i wojny;
- udział sił OC w zintegrowanym systemie ratowniczym;
- zadania ochrony cywilnej z podziałem na kategorie, realizowane przez poszczególne podmioty;
- sposób finansowania.

Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami ochrona cywilna R.Cz stanowić ma automatyczną część Ministerstwa Obrony. Nowo tworzony system ochrony cywilnej składać się będzie z 3 hierarchicznie zależnych poziomów:
- centralnego (Główny Urząd Ochrony Cywilnej R.Cz),
- regionalnego (Urząd Ochrony Cywilnej),
- lokalnego (organy samorządowe).

Do zadań poziomu centralnego będą należały:
- nadzór i koordynacja prac administracji państwowej w sprawach ochrony cywilnej;
- legislacyjna i normotwórcza działalność OC;
- ocena charakteru i stopnia zagrożenia społeczeństwa oraz inicjowanie odpowiednich działań;
- organizowanie współpracy międzyresortowej i międzynarodowej;
- pomoc merytoryczną w rozwiązywaniu problemów ochrony ludności;
- prowadzenie naukowego przygotowania odpowiednich organów administracji państwowej, osób
fizycznych i prawnych oraz cywilnego personelu OC;
- utrzymywanie kontaktu ze środkami masowego przekazu i ludnością;
- rozwiązywanie kwestii centralnego ostrzegania ludności i powiadamianie odpowiednich organów;
- organizowanie zabezpieczenia materiałowo - technicznego i finansowo - ekonomicznego;
- rozwoju naukowo technicznego, doświadczeń i napraw;
- przygotowanie technicznych środków do czynnej ochrony ludności;
- ustalenie zasad indywidualnej i zbiorowej ochrony ludności;
- organizowanie i zarządzanie nimi.

Centralną placówką OC do celów szkoleniowych, działalności naukowo - badawczej, rozwoju technicznego i informatyki będzie Akademia Ochrony Cywilnej R.Cz. Działalność jej określi statut wydany przez Główny Urząd OC.

Do zadań poziomu regionalnego będą należały:
- działania administracji państwowej na danym terenie dotyczące OC;
- ocena zagrożeń i opracowanie propozycji do likwidacji jego skutków w terenie;
- koordynację działań w sytuacjach, gdy lokalne siły OC nie potrafią opanować zagrożenia;
- wykrywanie sytuacji niebezpiecznych;
- świadczenie pomocy humanitarnej dla ludności;
- pomoc naukowa i merytoryczna przy tworzeniu lokalnych sił OC włącznie z przygotowaniem personelu;
- działalność kontrolna;
- finansowe, ekonomiczne, materiałowe i techniczne przygotowanie realizacji zadań OC.

Poziom lokalny tworzyć będzie główny potencjał systemu ochrony cywilnej z decydującą liczbą sił i środków. Odpowiedzialność w sprawie ochrony życia, zdrowia i majątku w sytuacjach nadzwyczajnych będą ponosiły osoby prawne, organy samorządowe wobec ludności, kierownicy organizacji i przedsiębiorstw (wobec swoich pracowników). W okresie pokoju wypełnianiem zadań ochrony cywilnej zajmą się wyspecjalizowane organizacje lub profesjonalne organizacje cywilne i stowarzyszenia ludności (na podstawie umowy). Lokalne siły i środki (gmin, miast i podmiotów gospodarczych) będą realizowały poszczególne zadania OC. Przynależność będzie dobrowolna. System ten będzie działał na zasadzie motywacji ludności do aktywnego uczestnictwa w samoobronie i wzajemnej pomocy (można skorzystać z ulg podatkowych). Działalność OC finansować będą budżet państwa, ministerstwa, urzędy powiatowe (samorządy) oraz zakłady pracy, także prywatne (również z uwzględnieniem ulg podatkowych).
Ochrona cywilna zajmuje jedno z głównych miejsc w systemie obronnym kraju. Kładzie się nacisk na to, aby podczas ustalania kwestii prawnych wykorzystane zostały wszystkie pozytywne doświadczenia z historii OC Republiki Czeskiej, a zarazem uwzględnione sprawdzone rozwiązania innych państw.


OBRONA CYWILNA W STANACH ZJEDNOCZONYCH


W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej doktryna obrony cywilnej przechodziła rożne ewolucje. Ostatecznie, obrona cywilna w USA ma polegać na:
- rozbudowie i utrzymaniu w stanie gotowości skutecznego, zautomatyzowanego systemu wykrywania, ostrzegania i powiadamiania o niebezpieczeństwie napadu na terytorium kraju z powietrza,
- masowym przygotowaniu pomieszczeń obronnych, głównie typu lekkiego, przeciw opadom promieniotwórczym,
- zabezpieczeniu funkcjonowania instytucji państwowych i rządu w okresie wojny,
- zabezpieczeniu przemysłu i ciągłości działania gospodarki w warunkach wojennych,
- ochronie ludności,
- szkoleniu kadry i ludności w zakresie OC,
- planowaniu wsparcia dla OC ze strony wojska.
Amerykański system ostrzegania i powiadamiania, połączony z systemem rakietowym, rozbudowany jest przede wszystkim w kierunku wschodnim i północnym. Punkty powiadamiania znajdują się w urzędach federalnych obrony cywilnej, stolicach stanów i w wielu ważnych miastach i obiektach. Równomiernie na całym obszarze USA rozmieszczone są stacje pomiarów opadów radioaktywnych i skażeń bronią chemiczną i bakteriologiczną. Realizacje programu budowy schronów przeprowadza się przy znacznej pomocy finansowej państwa. Docelowy plan przewiduje przygotowanie łącznie ponad 240 milionów miejsc schronowych. Sprawami obrony cywilnej w USA kieruje Federalny Urząd Obrony Cywilnej. Obrona cywilna podlega Ministerstwu Obrony, jej kierownictwo na szczeblu federalnym jest ulokowane w Pentagonie. Poszczególne zagadnienia i problemy zlecane są do opracowania instytucjom naukowym, znajdującym się przeważnie przy uniwersytetach. Za organ nadrzędny w stosunku do obrony cywilnej uważany jest urząd planowania i mobilizacji zasobów państwowych, będący federalnym organem doradczym prezydenta. Organy powyższe maja sztaby w 8 rejonach obrony cywilnej i obejmują wszystkie stany USA. Planowane jest współdziałanie między organami obrony cywilnej a siłami zbrojnymi. Zakłada się, że w sytuacji krytycznej pomocy OC zobowiązany jest udzielić ten rodzaj sił zbrojnych którego siły i środki znajdują się najbliżej rejonu potrzebującego pomocy. Na terenie USA znajduje się 3000 gotowych do działania stanowisk dowodzenia. W ochronnych pomieszczeniach znajdują się stacje nadawcze, które w razie wojny mają służyć władzom do zorganizowania przedsięwzięć ratowniczych oraz informowania ludność.
Szereg wielkich zakładów przemysłowych wybudowało na własny koszt schrony, które oprócz stanowisk dowodzenia mają specjalne pomieszczenia dla ochrony instytucji i urządzeń produkcyjnych. Zakłada się , ze wszystkie amerykańskie służby publiczne, w tym służby gospodarki komunalnej, są integralną częścią obrony cywilnej.
Obok ostrzegania i schronów, trzecim zasadniczym elementem amerykańskiej obrony cywilnej jest szkolenie ludności. Szkolenie obrony cywilnej w USA podzielone jest na trzy podstawowe stopnie. Najwyższy z nich obejmuje służby sztabowe, odbywa się w trzech ośrodkach, kształcących 2000 osób rocznie. Szkoleniu temu podlegają osoby zajmujące kluczowe stanowiska w gospodarce i administracji, jak również sprawujące wyższe funkcje dowódcze. Stopień średni dysponuje 53 szkołami, stanowymi, zapewniającymi kształcenie instruktorów i personelu sztabowego. Najwyższy stopień obejmuje masowe szkolenie w rożnego rodzaju instytucjach szkoleniowych. Jest ono przeznaczone w pierwszym rzędzie dla przygotowania własnego personelu obrony cywilnej. Program kursu najniższego (podstawowego) obejmuje zakres wiedzy dla rodziny , osób indywidualnych oraz kurs z zakresu ochrony przed opadem radioaktywnym. Prowadzi się także kursy udzielania pierwszej pomocy, obejmujące również informacje o higienie obowiązującej w czasie przebywania w schronach. Około 2 miliony osób rocznie przechodzi szkolenie postępowe. Oprócz tego wykorzystuje się prasę, radio, telewizje do przekazania najniezbędniejszych wiadomości z zakresu ostrzegania i zachowania się w razie napadu lub skażeń promieniotwórczych.


OBRONA CYWILNA W NIEMCZECH

Spośród państw Europy Zachodniej, Niemcy mają najbardziej rozbudowane siły i środki przeznaczone do realizacji zadań z zakresu obrony cywilnej. Obrona cywilna w Niemczech została od samego początku silnie powiązana z procesem militarnym i ustawodawstwem wyjątkowym. Już w 1951 roku federalne ustawy przewidywały wydzielenie z budżetu państwa na ten cel odpowiednich kwot. Natomiast w 1995 roku był przyjęty program przedsięwzięć w zakresie OC, który obejmował budownictwo przeciw atomowych schronów, utworzenie efektywnej służby ostrzegawczo alarmowej, organizację samoobrony ludności, zgromadzenie odpowiednich zapasów środków medycznych dla ludności na wypadek wojny i wiele innych przedsięwzięć. Podstawą prawną dla przedsięwzięć w zakresie OC stanowi przyjęta już w 1957 roku pierwsza ustawa o środkach ochrony ludności oraz następne ustawy i zarządzenia wykonawcze wydane w latach późniejszych, łącznie ze zmianami w konstytucji RFN.

Najwyższym organem kierowniczym w sprawach obronnych jest Kanclerz Federalny, który pełni funkcję naczelnego dowódcy sił zbrojnych oraz zwierzchnika sił paramilitarnych i obrony cywilnej. Organami wykonawczymi kanclerza są:
- Urząd Kanclerski,
- Federalna Rada Bezpieczeństwa i Federalny Sztab Kryzysowy będący międzyresortowym organem
doraźnym powoływanym w okresie napięć, kryzysów i klęsk żywiołowych.
Ogólne kierownictwo OC i koordynacje przedsięwzięć sprawuje Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Na prawach oddziału federalnego ministerstwa spraw wewnętrznych utworzono Zarząd Obrony Cywilnej, podległy parlamentowemu sekretarzowi stanu. Zarząd ten bezpośrednio planuje i organizuje przedsięwzięcia w zakresie OC i koordynuje w skali kraju działalność różnych urzędów, organizuje współdziałanie między cywilnym sektorem i siłami zbrojnymi. Pod bezpośrednim kierownictwem i kontrolą zarządu OC, funkcjonuje wiele organizacji i .dobrowolnych związków. Przede wszystkim takich jak: Federalny Urząd d/s OC, Federalny Związek Samoobrony, a także wiele organizacji takich jak: Niemiecki Czerwony Krzyż i Niemieckie Towarzystwo Ratowania Życia. Federalny Urząd do spraw OC został utworzony w 1958 roku. Posiada on pięć następujących oddziałów:
- administracyjny,
- służby ostrzegawczo - alarmowej,
- pomocy technicznej,
- obrony ludności i
- ochrony od katastrof.
Federalny urząd wykonuje zadania z zakresu przygotowania kierowniczych kadr, uczestniczy w opracowywaniu planów dotyczących obrony cywilnej ludności, przeprowadza naukowo - techniczne badania w zakresie ochrony ludności, koordynuje przedsięwzięcia w zakresie ostrzegania i alarmowania.

Federalny Związek Samoobrony posiada ponad 400 oddziałów i zajmuje się szkoleniem ludności w zagadnieniach samoobrony.
W krajach związkowych (landach) odpowiedzialność za stan OC ponoszą ich rządy. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych poszczególnych krajów w zakresie swoich pełnomocnictw koordynują zagadnienia OC między resortami i uzgadniają plany OC z planami Bundeswehry. Dla łączności z oddziałami OC poszczególnych krajów, a także dla zabezpieczenia współdziałania ministerstw w zakresie OC przy federalnym MSW RFN, istnieje stały komitet OC. W jego skład wchodzą przedstawiciele krajów, federalnych ministerstw i resortów oraz sztab do likwidacji następstw katastrof.



Główne zadania obrony cywilnej Niemiec
- zabezpieczenie działalności federalnych i krajowych organów władzy w warunkach sytuacji
nadzwyczajnych,
- ochrona i zaopatrzenie ludności cywilnej,
- organizacja regularnej pracy systemu zaopatrzenia ludności i poszczególnych gałęzi gospodarki kraju,
- współdziałanie z siłami zbrojnymi i udzielanie im pomocy,
- likwidacja skutków klęsk żywiołowych, katastrof, awarii przemysłowych itp.

Zadanie w zakresie zabezpieczenia działalności organów władzy sprowadzają się do normalnego funkcjonowania federalnych, krajowych, okręgowych, powiatowych i gminnych organów władzy, a także działalności środków informacji w związku z okresem wojny, klęsk żywiołowych, awarii i katastrof.
Do przedsięwzięć w zakresie ochrony i zaopatrzenia ludności cywilnej należą:
a) organizacja służby ostrzegawczo alarmowej,
b) samoobrona ludności,
c) budownictwo schronów i ukryć,
d) medyczne zaopatrzenie i ewakuacja ludności,
e) ochrona dóbr kultury.

Samoobrona ludności jest jednym z bardzo ważnych działów OC Niemiec. Organizację samoobrony określa wydana w tej sprawie ustawa o samoobronie. Dzieli się ona na:
- samoobronę terenową obejmującą miejsce zamieszkania ludności i
- samoobronę zakładową obejmującą zakłady pracy.

W przedsięwzięciach z zakresu samoobrony przewiduje się wykorzystanie w trybie obowiązkowym całej ludności kraju w wieku od 16 do 65 lat. Ustawa o samoobronie ludności cywilnej z 1966 roku wymaga ścisłego wypełniania wymogów w zakresie przeszkolenia i przygotowania ludności do działań w warunkach stosowania broni masowego rażenia, np. właściciele przedsiębiorstw są kierownikami służby samoobrony i ponoszą odpowiedzialność za organizację szkolenia i zaopatrzenia składów osobowych w środki obrony, żywność i lekarstwa. Służba pomocy technicznej została utworzona w 1953 roku. Głównym jej zadaniem jest prowadzenie prac ratowniczych i remontowo - naprawczych przy awariach sieci elektrycznej, wodo - i gazociągowej, kanalizacji i odbudowa dróg komunikacyjnych, udzielanie pomocy technicznej w likwidacji klęsk żywiołowych i awarii. Znajduje się w niej ponad 600 oddziałów, w skład których wchodzi ok. 55 000 osób.

BUDOWA SCHRONÓW.
Podstawą prawną w zakresie budowy schronów stanowi ustawa o budownictwie ochronnym z 20.12.1965 roku. Na inwestorów podejmujących budowę budynków nakłada się obowiązek tworzenia pomieszczeń ochronnych dla osób, które będą w budynku pracować lub mieszkać. Taki sam obowiązek spoczywa na budujących szpitale, szkoły uczelnie, miejsca noclegowe itp. Program budownictwa przewidywał do początku lat 90 - tych przygotowanie ukryć dla 30% obywateli RFN, zamieszkałych w gęsto zaludnionych obszarach, a docelowo dla 50 - 70% całego zaludnienia kraju.

SŁUŻBA OSTRZEGAWCZO-ALARMOWA.

Obrona cywilna Niemiec posiada najlepiej rozwiniętą służbę ostrzegawczo - alarmową wśród państw NATO Europy Środkowej. Tworzy ją specjalny system ostrzegawczo - alarmowy, na który składają się:
- placówki i urządzenia własne i pomocniczej służby ostrzegawczo - alarmowej,
- niektóre placówki i urządzenia służby meldunkowej wojsk NATO,
- współpraca placówek służby ostrzegawczo - alarmowej sąsiednich państw - członków NATO.
Narodowy ośrodek ostrzegawczo - alarmowy mieści się w podziemnej części budynku Federalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Bonn. Znajduje się w nim stała służba dyżurna. Funkcjonuje tam także punkt odbioru doniesień, przeznaczony do opracowywania danych o aktualnej sytuacji zagrożenia terytorium Niemiec i sąsiednich państw, prognozowanie tej sytuacji oraz przekazywanie wyników do odpowiednich instancji.

SYSTEM SZKOLENIA KADR OBRONY CYWILNEJ NIEMIEC.

Kierowniczy skład wyższych organów zarządzania, niektórzy kierownicy służb ochrony od katastrof przeciwpożarowych oraz innych, przechodzą kurs szkolenia w utworzonej w tym celu w 1966 roku w Bad Godesberg Akademii Obrony Cywilnej. Główną rolę w systemie szkoleniowym odgrywa Federalny Związek Samoobrony. Centralnym ośrodkiem tego związku jest szkoła federalna w Waldbroel. Ponadto istnieje jeszcze 16 szkół krajowych, w których organizuje się kursy dla instruktorów, kursy specjalistyczne i szkolenie personelu placówek pomiaru radioaktywności. Szkolenie dorosłej ludności odbywa się według ustalonego programu w miejscach pracy lub domach mieszkalnych. Dużą uwagę w szkoleniu kadr poświęca się w medyczne - sanitarnych pododdziałach OC. W zakresie udzielania pierwszej pomocy i samopomocy przeszkolono ponad 5 milionów osób. Zadania OC Niemiec określane są sytuacją polityczno - obronną tego kraju, na którą składa się między innymi: położenie geograficzno-obronne kraju i jego struktura. Zmieniająca się sytuacja polityczna i militarna w Europie stwarza możliwość podejmowania wspólnych wysiłków w dziedzinie wspólnego bezpieczeństwa na tym kontynencie. Decydujący wpływ na zaistnienie takich warunków miał proces odprężenia, jaki zaistniał po upadku rządu w państwach Europy Środkowo - Wschodniej, zjednoczeniu Niemiec oraz rozwiązanie Układu Warszawskiego. Jeśli chodzi o Polskę, rozwój stosunków z Niemcami znalazł oparcie w traktacie o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17.06.1991 roku. Zawarte porozumienie stworzyło prawne ramy do rozwijania partnerskiej i pokojowej współpracy. Należy przyjąć, że również na odcinku obrony cywilnej nastąpi zacieśnienie współpracy.


TURECKA OBRONA CYWILNA

Celem organizacji Obrony Cywilnej w Turcji jest zminimalizowanie utraty życia i innego rodzaju strat podczas wojny lub katastrof.

Prawo obrony cywilnej wyjaśnia główne cele organizacji następująco:
1. zabezpieczyć życie i mienie obywateli podczas wojny;
2. ochrona życia i mienia obywateli podczas katastrof przyrody;
3. zmniejszenie strat w ludziach i ochrona ich mienia w czasie pożaru;
4. w przypadku uszkodzenia, renowacja, odbudowa i ochrona instytucji rządowych, które mają istotne
znaczenie dla kraju;
5. budowa morale wśród obywateli.

Zaplanowano założenie jednostek obrony cywilnej w 7 prowincjach (Istambuł, Ankara, Izmir, Samsun, Adana, Erzurum, Diyarbakir) aby spełniały funkcje ratunkowe pierwszej pomocy i pomagały ludziom w przypadku katastrof przyrody czy awarii technologicznych.
Obecnie założono w Ankarze jednostkę obrony cywilnej pod względem personalnym jak i wyposażenia. Dodatkowo były założone 20 osobowe jednostki w Istambule oraz 20 osobowe w Erzurum.
Oprócz tych jednostek obrony cywilnej w każdej prowincji zostały utworzone "Załogi Pogotowia Ratunkowego", które liczą 50 - 150 osób personelu.

Obrona Cywilna w Turcji jest w całości nieuzbrojona; podejmuje ona środki ochronne i działania ratownicze. Zarząd Generalny jest odpowiedzialny za:
a) zakładanie Służb Obrony Cywilnej wśród narodu i zapewnienie planowych akcji, koordynację działań i
nadzorowanie środków podejmowanych w celu ochrony budynków rządowych i zakładów prywatnych
b) planowanie i przebieg wszystkich działań związanych z nieuzbrojoną ochroną, pomoc w razie
niebezpieczeństwa i tzw. pierwszą pomoc
c) ustanawianie standardów dla departamentu straży ogniowej, edukowanie jej załogi i koordynowanie
działań związanych z ochroną przeciwpożarową i szeroko pojętą prewencją
d) szkolenia załogi Obrony Cywilnej i informowanie społeczeństwa o obronie cywilnej
e) zarządzanie funduszami Obrony Cywilnej
f) wypełnianie obowiązków sekretariatu Ministerstwa Obrony
g) wykonywanie innych obowiązków nałożonych przez specjalne prawa.

Z powodu użycia podczas II wojny światowej rakiet dalekiego zasięgu i innego rodzaju broni i idących za tym strat wśród obywateli i dużych uszkodzeń w obiektach ekonomicznych, zostały zrewidowane zasady organizacji służby cywilnej i w 1952 po wstąpieniu Turcji do NATO zostały zastosowane zasady krajów członkowskich NATO.
W 1959, w Turcji weszła w życie ustawa "O Obronie Cywilnej", która porządkuje sprawy Obrony Cywilnej i jej formy działalności.
Szkoła Obrony Cywilnej została założona w 1960 roku w celu edukacji i przygotowania praktycznego kandydatów. Jest ona bezpośrednio związana ze Sztabem Generalnym Obrony Cywilnej, Ministerstwa Wewnętrznego.
Obowiązki Szkoły Obrony Cywilnej są następujące:
1. Przygotowuje nauczycieli dla centrów obrony Cywilnej
2. Przeprowadza zajęcia praktyczne dla nowego personelu
3. Szkoli pozostały personel przeznaczony do central Obrony cywilnej i lokalnych biur.
4. Przygotowuje taktyczne i techniczne kursy dla oficerów
5. Wypełnia cele ogólnorozwojowe, badawcze i związane z planowaniem dotyczącym danej działalności
6. Szkoli personel straży pożarowej.


OBRONA CYWILNA WŁOCH

Kończy się we Włoszech, trwający od lat, proces przemian, którego celem jest utworzenie oraz oddanie do dyspozycji państwa i obywateli nowoczesnej, skutecznej w działaniach obrony i ochrony cywilnej.
Realizacja zadań budowy obrony i ochrony cywilnej, zwłaszcza w zakresie legislacyjnym trwała długo, gdyż napotykała w parlamencie na szereg trudności ze strony partii politycznych.
W procesie reformowania obrony i ochrony cywilnej korzystano z doświadczeń innych państw członkowskich NATO, które również przeprowadzają lub przeprowadziły zmiany w obronie i ochronie cywilnej.
Aby uniknąć pomieszania pojęć, należy określić różnice, jakie istnieją w państwach i dotyczą definicji ?obrony cywilnej" i ?ochrony cywilnej".
?Obrona cywilna" to zespół przedsięwzięć realizowanych lub zaplanowanych w celu zapewnienia maksymalnej sprawności funkcjonowania instytucji krajowych w czasie napięć, kryzysów, a przede wszystkim w razie wojny. Podmiotem obrony cywilnej jest więc przygotowanie ?frontu wewnętrznego", wspierającego wysiłek militarny państwa. Przygotowanie to nie może być improwizowane ani też nie może go zabraknąć.
Wszystkie inicjatywy podejmowane w obronie cywilnej muszą się opierać na ostrożnym i dokładnym planowaniu, w którym uwzględnia się realne możliwości kraju, takie jak:
- porządek konstytucyjny,
- sytuację geograficzno-wojskową,
- zasoby ekonomiczne,
- poziom uprzemysłowienia,
- sieć i systemy komunikacji,
- psychologię obywateli oraz
- inne ważne elementy natury politycznej i socjoekonomicznej.

Obrona cywilna wyróżnia następujące aspekty:
a) ciągłość funkcjonowania rządu,
b) alarmowanie i sprawną telekomunikację,
c) ochronę konwersji systemu ekonomiczno-produkcyjnego,
d) przedsięwzięcia ochrony ludności.
Działalność ta obejmuje więc specyficzne przedsięwzięcia związane z funkcjonowaniem organów instytucjonalnych państwa w czasach kryzysu wewnętrznego i międzynarodowego oraz wojny.
?Ochrona cywilna" zajmuje się natomiast przedsięwzięciami ochronnymi, które mają na celu ochronę ludności i zachowanie bezpieczeństwa publicznego w czasie klęsk i katastrof. Powyższa zasada została zawarta w Ustawie nr 996/1970, która była przez dziesięć lat punktem odniesienia dla całej administracji, zarówno państwowej, jak i prywatnej.

W świetle najnowszych doświadczeń sformułowanie to powinno być rozpatrywane zawsze w całości, i nie tylko w odniesieniu do ratownictwa, udzielania pomocy i interwencji w przypadku klęsk, a więc w nagłych wypadkach, ale również w odniesieniu do narastającego niebezpieczeństwa związanego z rozwojem ekonomiki kraju i stosowaniem coraz bardziej zaawansowanych technologii.

Nowa filozofia ochrony cywilnej wydaje się obejmować trzy podstawowe sektory:
1. Przewidywanie,
a) prewencje,
b) interwencja,
2. Kierowanie w nagłych wypadkach,
3. Odtwarzanie tkanki struktury socjalnej.

Ad.l. Przewidywanie - prewencja
Jest to zespół działań podejmowanych dla przewidywania i zapobiegania katastrofom, we
właściwym czasie i w sposób zorganizowany, jak również zmniejszania do minimum strat w
ludziach i dobrach.
Ad.2. Kierowanie w nagłych wypadkach.
Obejmuje ono wszelkie działania związane z udzielaniem pomocy w nagłych wypadkach przy
współudziale licznych sił, tych które przygotowują i wprowadzają dodatkowe przedsięwzięcia
ochrony cywilnej w ramach swoich zadań.
Ad.3. Odtwarzanie tkanki struktury socjalnej
W prowadzeniu działań ratowniczych i udzielaniu pomocy powinno się dostrzegać potrzebę
przywracania do dawnego stanu struktur socjoekonomicznych, a zwłaszcza służb publicznych,
zakwaterowania ludności i odtworzenia chociażby minimalnej aktywności produkcyjnej.

Ad. l a
Na działalność w sektorze przewidywania i prewencji składają się:
- Wykrycie zagrożenia i określenie standardu bezpieczeństwa, jaki chcemy zapewnić przez interwencję,
gromadzenie oraz wykorzystanie danych obejmujących geologię, sejsmologię, meteorologię, ekologię,
chemię i atomistykę.
- Ocena ekonomiczna przeprowadzonych działań ratowniczych. Na jej podstawie powinno się ustalać
terminy, środki i priorytety interwencji dla osiągnięcia optymalnych zależności między zakresem
działań a korzyściami uzyskanymi w wyniku akcji prewencyjnej.

Ad. I b
W sektorze przewidywanie - interwencja szczególną uwagę położono na utworzenie sieci monitorowania środowiska, który w odpowiednim czasie, tam gdzie to możliwe - w czasie rzeczywistym, sygnalizowałby o zmianach na wybranym obszarze i ich rozwoju. W rzeczywistości monitorowanie, zwłaszcza zaś wszelkie interwencje w przypadku zagrożeń (ostrzeganie przed trzęsieniem ziemi, zanieczyszczeniem środowiska, zalesianie, kontrola zbiorników wodnych) powinny być zawsze częścią rutynowych obowiązków administracyjnych i organów lokalnych oraz innych władz - zgodnie z zakresem ich odpowiedzialności.

W ten sposób władze regionalne, lokalne i inne, realizując w praktyce swoje powinności, nie wykonywałyby jedynie swoich celów w zakresie obsługi interesów publicznych, lecz w tym samym czasie, przez prognozowanie i prewencję, pomagałyby ochronie cywilnej w pomocy w nagłych wypadkach, zmniejszając przez to liczbę interwencji ze strony ochrony cywilnej. Kierowanie w nagłych wypadkach jest rdzeniem ochrony cywilnej i obejmuje dostarczanie nagłej pomocy ludności oraz zapewnia ochronę własności publicznej i prywatnej. Jesteśmy przekonani, że państwo ma prawo i obowiązek kierowania bezpośrednio w tej fazie, ponieważ musi na czas wprowadzić ochronę podstawowych czynników, tj. ludności oraz terytorium, i nie może czekać, aż inne organy będą gotowe zareagować na wydarzenia. Podczas interwencji w razie nagłego wydarzenia państwo nie musi respektować lokalnej autonomii, zwłaszcza gdy może ograniczać czasowo prawa indywidualne i zbiorowe w obliczu potrzeby zrealizowania wspólnych przedsięwzięć podejmowanych przez połączone ośrodki kierowania.

Działaniami w kryzysie muszą kierować władze centralne i terenowe (na pierwszym szczeblu burmistrz, który we Włoszech odgrywa podwójną rolę - głowy municypalnej i urzędnika rządu centralnego). Przy nim znajdują się komitety reprezentujące wszystkie siły, które w normalnych czasach zajmują się przygotowywaniem odpowiednich przedsięwzięć, wprowadzanych w razie zagrożenia.
W celu rozwiązywania poważnych problemów operacyjnych, wynikających z błędów popełnionych w latach ubiegłych, premier obarczył ministra bez teki odpowiedzialnością za koordynowanie poczynań wszystkich urzędów administracji państwowej, samorządowej i prywatnej - zaangażowanych w działania ochronne w ochronie cywilnej, minister spraw wewnętrznych został wyznaczony do wypełnienia określonych funkcji koordyncji w sektorze obrony cywilnej. Na schemacie l pokazano, jak odpowiedzialni za obronę i ochronę cywilną ministrowie są wspierani przez dwa komitety; Międzyministerialną Komisję Techniczną ds. Obrony Cywilnej (CITDC) i Komitet Operacyjny ds. Nagłych Wypadków (EMERCOM).
Międzministerialna Komisja Techniczna ds. Obrony Cywilnej, jest głównym organem operacyjnym. W celu rozwiązywania poważnych problemów operacyjnych, wynikających z błędów popełnionych w latach ubiegłych, premier obarczył ministra bez teki odpowiedzialnością za koordynowanie poczynań wszystkich urzędów administracji państwowej, samorządowej i prywatnej - zaangażowanych w działania ochronne w ochronie cywilnej, minister spraw wewnętrznych został wyznaczony do wypełniania takich samych funkcji koordynacyjnych w sektorze obrony cywilnej.
Międzyministerialną Komisja Techniczna ds. Obrony Cywilnej jest głównym organem operacyjnym w sektorze obrony cywilnej. Do jej zadań należy koordynowanie przedsięwzięć ministerstw oraz innych organów cywilnych, ocena sytuacji w sektorze cywilnym i podejmowanie działań prewencyjnych zgodnie z planami działań w nagłych wypadkach. Można powiedzieć, że rola Międzyministerialnej Komisji Technicznej ds. Obrony Cywilnej koresponduje z rolą Wyższego Komitetu Planowania Cywilnego w Nagłych Wypadkach w NATO (SCEPC).
Do Komitetu Operacyjnego ds. Nagłych Wypadków wchodzą:
- szef sztabu,
- dyrektor generalny ochrony cywilnej i służb przeciwpożarowych (Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych) oraz
- dyrektorzy generalni ministerstw:
- zdrowia,
- transportu,
- poczt i telegrafu,
- rolnictwa i leśnictwa,
- prac publicznych i
- floty handlowej.

Schemat wskazuje sfery działalności Międzyministerialnej Komisji Technicznej ds. Obrony Cywilnej (CITDC) oraz Komitetu Operacyjnego ds. Nagłych Wypadków (EMERCOM).
W razie konieczności podjęcia przedsięwzięć ochrony ludności oraz ratowania w czasie katastrofy oba te sektory łącza się i integrują. Na szczeblu lokalnym osobą integrującą te dwa sektory jest Prefekt, tzn. przedstawiciel rządu na prowincji.
W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych znajduje się Dyrekcja Generalna Ochrony Cywilnej i Służb Przeciwpożarowych. (Schemat 2) Składa się z dwóch pionów -administracyjnego i technicznego. Ogólną koordynację sprawuje dyrektor generalny, który odpowiada za wydawanie wytycznych i wysoce efektywną pomoc ofiarom katastrof, praktycznie sprowadza się to do pomocy ze strony Państwowego Korpusu Strażaków.

Pierwszym zadaniem Centralnego Dyrektoriatu Obrony Cywilnej i Służb Logistycznych jest organizowanie i koordynacja operacyjna wszystkich struktur centralnych oraz terenowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, zajmujących się działaniami w nagłych wypadkach.
Centralny Dyrektoriat wydaje dyrektywy i opłaca pomieszczenia w prefekturach zajmowane w czasie standardowych operacji, przegląda i opracowuje plany przeciwdziałania różnego rodzaju zagrożeniom oraz administruje wyposażeniem schronów i miejsc schronień (namiot i łóżka dla ok. 100 000 osób). Dla utrzymywania w stanie aktualnym departamentalnych planów ochrony cywilnej potrzebne są szczegóły dotyczące osiągalności organów udzielających pomocy, charakteru przewidywanych niebezpieczeństw oraz stanu środków, przy których użyciu będzie można stawić czoła katastrofie. W ostatnich latach poczyniono znaczny postęp w planowaniu na wypadek zagrożeń wymagających specjalnych przedsięwzięć lub sposobów interwencji odmiennych od powszechnie stosowanych.
Dotyczy to przede wszystkim potencjalnych zagrożeń, jakie stwarzają różne instalacje nuklearne, przemysłowe. Dotyczy to również katastrof powodowanych przez człowieka. Katastrofa w Czarnobylu uwrażliwiła społeczeństwo na zagrożenie, jakie stanowią elektrownie atomowe, na potrzebę podjęcia przedsięwzięć zaostrzających warunki bezpieczeństwa i na planowanie zwalczania niebezpieczeństw. Obecnie planowanie takie przewiduje cały zespół przedsięwzięć do zastosowania w wypadku awarii, w tym ewakuowanie ludności cywilnej w promieniu 2 km od instalacji oraz blokadę na używanie produktów żywnościowych w promieniu 16 km.
Problem wykorzystywania energii jądrowej jest we Włoszech przedmiotem szerokiej debaty politycznej. Różne partie polityczne, organy władz administracji terenowej, ekolodzy i inne środowiska rozprawiają o skuteczności przedsięwzięć planowanych na wypadek awarii nuklearnej. Wszystkie głosy w tej sprawie weryfikuje komitet utworzony przez odpowiedzialne organy. Ocenia się, że przy obecnym systemie zabezpieczeń instalacji nuklearnych wypadek może zdarzyć się raz na milion lat.
Awaria w Czarnobylu uwydatniła również konieczność lepszego przy-gotowania państwowej sieci wykrywania opadów radioaktywnych przez modernizacje istniejącego systemu, w tym wprowadzenie nowoczesnych technik wykrywania radioaktywności tła, przekazywania wyników pomiarów w odpowiednim czasie do centrali alarmowania DC 75.
W ramach przedsięwzięć zaplanowanych przez ministra spraw wewnętrznych zainstalowano skomputeryzowany system, znany pod nazwa ?Projekt Merkury", wykorzystywany do kierowania ratownictwem i pomocą, dostarczania niezbędnych danych, jak:
- gęstość zaludnienia,
- wykaz środków, jakimi dysponują obszary dotykane przez katastrofę i obszary sąsiednie,
- liczba schronów i ukryć prowizorycznych itp.
Ten zautomatyzowany system kierowania pozwoli ministrowi spraw wewnętrznych i prefektom na pełne oraz szybkie rozpoznanie zdarzenia i jego skutków. Jest to bardzo użyteczne wsparcie w kierowaniu siłami i środkami stawiającymi czoła katastrofom, we wprowadzaniu wcześniej opracowanych planów oraz ich korekcie.

Państwowy Korpus Strażaków współdziała z Generalną Dyrekcją Ochrony Cywilnej i Służb Logistycznych. Wykonuje nie tylko zadania związane ze zwalczaniem pożarów i prewencją przeciwpożarową, uczestniczy również w zwalczaniu zagrożeń przemysłowych, chemicznych i jądrowych. Na czele Państwowego Korpusu Strażaków stoi naczelny inspektor generalny Państwowych Brygad Pożarowych. Kieruje on organizacją centralną, nadzoruje działalność central terenowych i służb technicznych korpusu oraz działalność centralnych szkół pożarniczych, a także Ośrodka Planowania i Badań. Centralna Służba Techniczna stanowi wsparcie dla naczelnego inspektora generalnego Państwowych Brygad Pożarowych jako struktura techniczna i organ organizacyjny korpusu. Do realizacji swoich zadań Centralna Służba Techniczna ma dziewięć inspektoratów, z których każdy działa w określonym sektorze (Schemat 3)
Inspektoraty regionalne i prowincjonalne komendy strażaków tworzą strukturę terenową Korpusu. Nadzorują nie tylko służby pożarnicze na wyznaczonym obszarze, ale również kolumny ruchome, odpowiadają za ich organizację i działania oraz za szkolenie personelu. Komendy prowincjonalne mają swoje kwatery kierowania w miastach - siedzibach władz prowincji, i obejmują jednostki pożarnicze miasta oraz inne jednostki, w zależności od potrzeb, liczby ludności, wielkości przemysłu oraz miejsc rozmieszczenia podmiotów chronionych i ich odległości od innych komend Straży Pożarnej.

Centralne szkoły pożarnicze odpowiadają za szkolenie personelu, podczas gdy Ośrodek Planowania i Badań prowadzi badania różnych aspektów działalności Korpusu (np. odporności materiałów na ogień).
Państwowy Korpus Strażaków ma 21.500 strażaków stałych, 300 dochodzących. Ponadto każdego roku 4000 młodych ludzi pełni służę wojskową w charakterze strażaków pomocniczych.
Korpus dysponuje specjalistami z różnych dziedzin; kierowcami ciężkich pojazdów, płetwonurkami, pilotami samolotów i śmigłowców, speleologami, operatorami telekomunikacyjnymi i ekspertami w dziedzinie radioaktywności. Ma 7500 pojazdów. Są to: samochody pożarnicze, samochody - cysterny różnych wielkości, samochody z drabinami wysokości od 30 do 50 m, samochody - warsztaty, samochody - amfibie, śmigłowce i samochody operacyjne do wszelkiego rodzaju prac ratowniczych.
Wkraczając w trzecie tysiąclecie należy pamiętać, że nie wystarczy zbudować dobrobyt, ale także trzeba go będzie umieć obronić przed przeciwnikami, złośliwością natury i głupotą współobywateli. Na służby ochrony i obrony cywilnej z każdego kraju, nie ważne czy z Europy, Azji lub Afryki, będzie spadał nie tylko obowiązek umożliwienia przeżycia jak największej liczbie mieszkańców kraju, ale także ochronę dóbr kultury i cywilizacji.

OBRONA CYWILNA WIELKIEJ BRYTANII

Stosunkowo mało doniesień poświeconych jest zarządzaniu kryzysowemu w Wielkiej Brytanii. Zjednoczone Królestwo należy jednak do najważniejszych członków NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej, stad poznanie przyjętych tam rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa może być pouczające. W Wielkiej Brytanii, jak prawdopodobnie we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych, przestrzega się podstawowej zasady oparcia odpowiedzialności za bezpieczeństwo w sytuacjach kryzysowych na niższym szczeblu administracji, tj. władzy lokalnej.
Brytyjczycy za katastrofę uznają każde nieszczęśliwe wydarzenie (zagrażające i powstałe), które prowadzić może do dużej liczby ofiar (zmarłych i rannych), zniszczenia własności (nieruchomości), jak również środowiska, przy czym skala tego wydarzenia jest tak duża, że nie może być opanowane przez miejscowe służby ratownicze w ramach ich codziennej działalności. Służby ratownicze zobowiązane są do prowadzenia prac planistycznych, w których uwzględnia się przygotowanie do dużych wypadków, wymagających szczególnej mobilizacji, jednakże unika się tu sformułowania ?przygotowanie do katastrofy", podkreślając tym samym fakt niemożności sprostania tego typu wydarzeniom własnymi środkami. Wszystkie służby ratownicze i inne instytucje prowadzą prace planistyczne, jednakże żaden z tych planów oddzielnie nie jest przydatny w katastrofie. Wielokrotnie podkreśla się znaczenie wspólnego, skoordynowanego działania wszystkich dostępnych instytucji i organizacji. Przygotowanie do takiej właśnie reakcji definiuje się jako ochronę cywilną, a więc nie chodzi tu o jakąś strukturę ?obrony cywilnej", lecz raczej o zadania, dziedzinę zainteresowań.
Na szczeblu centralnym w Zjednoczonym Królestwie politykę w zakresie ochrony cywilnej i bezpieczeństwa kształtuje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Home Office), a w jego obrębie Departament Planowania na Wypadek Zagrożeń (The Emergency Planning Dmsion). Departament ten wspiera finansowo władze lokalne, przydzielając urzędnikom planowania na wypadek zagrożeń granty. Ponadto w imieniu władz centralnych działają agencje rządowe, które nadzorują i wspierają działalność między innymi służb ratowniczych, w tym także w dziedzinie planowania. Zgodnie z ostatnimi zmianami legislacyjnymi (1989 r) władze lokalne pełnią główną rolę w działaniach ochrony cywilnej w sytuacji kryzysowej. W związku z tym współpracują ściśle ze służbami ratowniczymi, przedstawicielami różnych gałęzi przemysłu i handlu (będących potencjalnym źródłem zagrożeń, np chemicznych), służbami komunalnymi (elektryczność, woda, łączność), ale także z przedstawicielami władz rządowych, np. Ministerstwem Zdrowia oraz organizacjami ochotniczymi. Współpraca ta pozwala na skonstruowanie zintegrowanego planu reakcji w razie sytuacji kryzysowej. Plan musi być uniwersalny - modyfikować liczbę uczestników proporcjonalne do potrzeb, działać w dni wolne od pracy (niedziele i święta), niezależnie od warunków atmosferycznych (śnieżyce, burze) i innych czynników, opierać się na rutynowych procedurach poszczególnych wykonawców, tzn. nie zaburzać ich codziennej, rutynowej pracy. To ostatnie jest warunkiem płynnego przejścia od pracy w warunkach normalnych do pracy w warunkach kryzysu. Ważną zasadą jest pozostawienie podmiotom uczestniczącym w akcji możliwości stworzenia własnego planu, co wyklucza tworzenie planu reagowania przez jeden podmiot dla innego podmiotu. Plan musi być uzgodniony z innymi organizacjami, np. przedstawicielami przemysłu, a także uwzględniać katastrofy, które obejmą obszar wykraczający poza granice własnego rejonu.

Plan powinien zawierać:
1. Szacowanie zagrożeń: wymagane jest przy tym poinformowanie stosownych organizacji i
społeczeństwa.
2. Zapobieganie: wyliczenia będące następstwem szacunków, dążenie do zmniejszenia skutków
przewidywanych wydarzeń;
3. Przygotowanie: przewidywanie wydarzeń, gromadzenie zasobów, szkolenie personelu, testowanie
własnej gotowości cywilnej, ćwiczenia.
4. Reakcja: zapoczątkowana przez służby ratownicze, w miarę potrzeby rozwijająca się przez włączanie
kolejnych uczestników.
5. Odtworzenie: powrót do stanu wyjściowej gotowości służb ratowniczych oraz zadośćuczynienie poszkodowanym.

Za podstawową zasadę w planowaniu postępowania w razie katastrofy uznaje się początkowy udział w likwidacji jej skutków zawodowych służb ratowniczych i dopiero w razie ich niewydolności włączanie kolejnych elementów. Struktura zarządzania kryzysowego jest w każdym wypadku podobna, oparta na władzy lokalnej, jednakże po wcześniejszej akceptacji przez władzę centralną, co nie oznacza braku możliwości komponowania składu zespołu zarządzającego w zależności od potrzeb.
Oprócz władz lokalnych własne plany sporządzają także agencje ministerstw (np. obrony, rolnictwa, rybołówstwa i żywności), służby komunalne, organizacje ochotnicze, związki wyznaniowe. Ich celem jest wspiera nie władz lokalnych w reakcji na katastrofy. Pierwsze reagują na sytuacje kryzysową służby ratownicze, potem inne organizacje.
Oto ich podstawowe zadania:
Policja: dbałość o przestrzeganie porządku publicznego wokół rejonu
katastrofy przez tworzenie zamkniętego kordonu, o drożność traktów komunikacyjnych oraz bezpieczeństwo innych służb ratujących życie ofiarom katastrofy. Zapobieganie przestępstwom kryminalnym na miejscu katastrofy i ściganie przestępców Współdziałanie z komisjami uczestniczącymi w badaniu wypadków.
Straż pożarna: ratowanie ludzi z pożarów, rumowisk i rejonów skażonych
chemicznie. Dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie ratowników oraz określanie osób mających prawo przebywać w rejonie katastrofy (w obrębie kordonu utworzonego przez policje), z wyjątkiem ataku terrorystycznego, gdy zadanie to wykonuje policja.
Służba zdrowia:
1. Władze administracyjne służby zdrowia: przygotowywanie kontraktów ze szpitalami, społeczną służbą
zdrowia i lekarzami rodzinnymi dotyczących opieki " zdrowotnej w czasie katastrofy; zbieranie
danych na temat zagrożeń.
2. Szpitale posiadające oddziały stanów nagłych lub urazowe: przygotowanie i szkolenie personelu, w
tym także zespołów wyjazdowych.
3. Pogotowie ratunkowe (służba ambulansowa): wykonywanie zadań w terenie we współpracy z
urzędnikiem wypadkowym i strażą pożarną. Koroner: działa zgodnie ze statutem, określa przyczyny
śmierci ofiar, współpracuje z policją.

Agencja Straży Przybrzeżnej:
1. Akcje poszukiwawcze - ratownicze (SAR), wspólnie z policją;
2. Badanie zanieczyszczeń na morzu i uczestnictwo w akcjach oczyszczania.

Władza lokalna: wsparcie dla innych służb ratowniczych, społeczności,
użycie rezerw, uruchamianie działalności innych organizacji, w późniejszym okresie uczestnictwo w naprawie szkód społecznych i materialnych, także finansowanie służb ratowniczych.

Ochotnicy: zarówno organizacje, jak i osoby indywidualne pozostają pod
kontrolą władzy lokalnej.

Wojsko: wsparcie całego sektora cywilnego. Udział wojska w akcjach
ratowniczych (współpraca cywilno-wojskowa) wynika z umów z ministerstwem obrony (Ministry ofDefence). Ogólnie udział sił zbrojnych przyjmuje formę pomocy w jednej z kategorii:
1. Doraźna pomoc w wypadku katastrof (rekonesanse z użyciem śmigłowców, akcje poszukiwawczo
- ratownicze wsparcie lokalnej służby zdrowia, prace inżynieryjne).
2. Krótkoterminowe planowane projekty pomocy w sferze socjalnej.
3. Długoterminowe zaangażowanie.

Rząd centralny: doradztwo, wsparcie.

Agencja Środowiska: Ochrona środowiska, monitoring skutków.

Organizacje przemysłowe i handlowe: jeżeli mają takie możliwości, służą
sprzętem, wiedzą specjalistyczną, ludźmi.

Cele wspólne dla wszystkich organizacji:
- Ratowanie życia.
- Zapobieganie rozszerzaniu się katastrofy.
- Zmniejszenie cierpienia.
- Ochrona środowiska.
- Ochrona własności.
- Ułatwienia dla ścigających przestępstwa kryminalne.
- Umożliwienie kontynuowania pracy służb na normalnym poziomie.
- Informowanie społeczeństwa.
- Zachęcanie do samopomocy i naprawy.
- Jak najszybsze uzupełnianie zapasów.
- Ocena działalności własnej jako lekcji na przyszłość.

Dla dokładnego zlokalizowania miejsca katastrofy pierwszy członek personelu służb ratowniczych przybyły na miejsce wydarzenia przekazuje niezwłocznie raport, zawierający podstawowe informacje o lokalizacji, liczbie ofiar, typowych obrażeniach ludzi, innych potencjalnych niebezpieczeństwach i najpilniejszych potrzebach do specjalnie przygotowanego centrum przyjmowania i przetwarzania informacji (dyspozytorni), gdzie następuje zainicjowanie akcji ratowniczej przez powiadomienie wszystkich niezbędnych służb ratowniczych, przedstawicieli władzy lokalnej, organizacji. Służby ratownicze, które docierają pierwsze, koordynują akcje na miejscu zdarzenia w najwcześniejszej jego fazie. Ostateczną kontrolę na miejscu wydarzenia przejmuje policja. W dalszej kolejności następuje uruchomienie zasobów agencji. W fazie odbudowy kontrolę przejmują władze lokalne, zaś udział służb ratowniczych staje się minimalny.

Zarządzanie (sterowanie) kryzysowe przebiega na trzech szczeblach:
1. Operacyjnym: zarządzanie na miejscu zdarzenia, wewnątrz szczelnego kordonu organizowanego przez
policję
2. Taktycznym: włączane jest w wypadku wymagającym alokacji środków i uruchomienia dodatkowych
zasobów. Szefem zarządzania na szczeblu taktycznym jest najczęściej miejscowy dowódca policji.
Zarządzanie na szczeblu taktycznym rozwija się z reguły w przypadkach, gdy zarządzanie operacyjne
jest niewystarczające.
3. Strategicznym: szczebel nie zawsze uruchamiany (głównie przy dużych katastrofach), stanowi punkt
kontaktowy do łączności z wyższymi szczeblami zarządzania kryzysowego, a przede wszystkim
kryzysowym. Zespół koordynacyjny na szczeblu strategicznym zajmuje się pozyskiwaniem pomocy
od sąsiednich jednostek samorządowych, a także organizacją kontaktów z mediami. Na siedzibę
zespołu koordynacyjnego na szczeblu strategicznym wybiera się zwykle kwaterę główną policji
(regionalnej), w pewnej odległości od rejonu katastrofy.

Taki podział obowiązuje niezależnie od rodzaju katastrofy i jest podstawą do współpracy miedzy różnymi agencjami zaangażowanymi w działania podczas katastrofy. Podział na szczeble zarządzania: operacyjny, taktyczny i strategiczny, odnosi się do reagowania na szczeblu lokalnym.

Zalecenia organizacji pracy w miejscu zdarzenia:
1. Ocena przez wszystkie służby uczestniczące w działaniu:
- skali zdarzenia,
- własnych możliwości.
2. Szybka gotowość służb komunalnych do wspomagania służb ratowniczych (gaz, woda, energia
elektryczna)
3. Po utworzeniu kordonu bezpieczeństwa należy zadbać o bezpieczeństwo pracujących wewnątrz niego
ratowników (na szczeblu operacyjnym), w tym celu należy rejestrować każde wejście i wyjście w
specjalnych punktach kontrolnych.
4. W bezpośrednim sąsiedztwie miejsca katastrofy należy przewidzieć zorganizowanie punktu zbiórki
poszkodowanych przed ich przetransportowaniem do szpitali, w tym także drogą lotniczą - lądowisko
dla śmigłowców - (szczebel taktyczny).
5. Dokładne przewidywanie miejsca lokalizacji służb, których udział jest niezbędny, ale które pracują
poza rejonem.
6. Wyznaczenie traktów komunikacyjnych dla specjalnie oznakowanych pojazdów.
7. Wyznaczenie miejsca grzebania zmarłych.
8. Wyznaczenie punktu do kontaktów z mediami (szczebel strategiczny).
9. Jak najszybsze określenie ewentualnych potrzeb związanych z ewakuacją ludzi.

W razie przedłużania się akcji ratowniczej może być konieczne rozwinięcie punktu koordynacyjnego, np. w pojeździe wyposażonym w specjalne środki łączności.
Najważniejszym celem każdej akcji ratowniczej jest ratowanie ludzi. Przyjmuje się, że opieki wymagają ofiary katastrofy, ich rodziny oraz ratownicy. Potrzebujących pomocy podzielić można na dwie kategorie:
- lekko rannych bądź poddanych działaniu czynnika stresowego oraz
- ciężko rannych, wymagających leczenia szpitalnego.

Pierwsza grupa wymaga pierwszej pomocy medycznej, pomocy socjalnej (odzież, posiłek, napoje, środki higieny, tymczasowe zakwaterowanie) psychologicznej, religijnej, prawnej, finansowej.

Druga grupa, po udzieleniu pomocy w punkcie segregacji medycznej (organizowanym na szczeblu taktycznym) oraz wykonaniu zabiegów umożliwiających ewakuacje trafia do szpitali. Zwraca się przy tym uwagę na osoby wymagające szczególnego traktowania: między innymi na pacjentów ewakuowanych ze szpitali i domów opieki społecznej, dzieci i osoby w wieku podeszłym. Zmarli umieszczani są w wyznaczonym przez koronera miejscu aż do przeniesienia ich do tymczasowej kostnicy (odpowiednio szczebel taktyczny i strategiczny). Problem identyfikacji zmarłych oraz stwierdzenie zgonu to zadania, których wykonanie nadzoruje koroner. Stwierdzenie zgonu powinno nastąpić już w miejscu śmierci przez lekarza lub paramedyka (szczebel operacyjny), a jeżeli to niemożliwe, bezpośrednio potem. Identyfikacja zmarłych może być dokonana przez każdego ratownika (jednak głównie policjanta), przy czym w każdym przypadku powołuje się specjalną komisję z udziałem lekarza patomorfologa oraz policji i innych specjalistów (ortodontów, specjalistów od odcisków palców itp.).
Istotną sprawą jest zorganizowanie biura informacji o ofiarach, zbierającego dane od wszystkich wymienionych podmiotów, wyposażonego w odpowiednie środki łączności. W pewnych wypadkach istotne może być przekazywanie informacji dla społeczeństwa, np. ostrzeżeń o potencjalnych zagrożeniach czy o drogach ewakuacji. Pozostaje to w gestii zespołu koordynującego na szczeblu strategicznym, bardzo pożyteczną rolę mogą spełnić tutaj media. Do sterowania kryzysem włączane są także organizacje pozarządowe. W fazie przygotowawczej odpowiedzialna za całość planowania kryzysowego komórka w imieniu władz samorządowych, poszukuje wiarygodnych organizacji, które mogą być przydatne w sytuacjach kryzysowych (np. British Red Cross - Czerwony Krzyż, St John Ambulance Brigade -organizacja ambulansowa Św. Jana, The Salvation Army - Armia Zbawienia itp.). W następnej fazie typuje się spośród nich te, które są w stanie wypełnić bardziej specjalistyczne zadania. Typuje się także osoby posiadające specjalne umiejętności i wiedzę przydatną w razie katastrofy. Wyróżnia się te organizacje, które świadczą pomoc psychologiczną i socjalną. Organizacje wytypowane do udziału w zarządzaniu kryzysowym muszą spełnić szereg warunków (np. uregulowanie problemu ubezpieczenia ochotników przed przystąpieniem do akcji ratowniczych). Planowanie udziału organizacji pozarządowych powinno obejmować ustalenie procedur powiadamiania i powoływania do działania w okresie kryzysu, ale także codzienne rutynowe kontakty.

Choć podstawową rolę w zarządzaniu kryzysowym odgrywa samorząd, to jednak gdy władza lokalna nie jest w stanie sprostać sytuacji kryzysowej, rolę wiodącą przejmuje władza szczebla centralnego. Jeżeli szczebel strategiczny nie zgłasza uzasadnionego zapotrzebowania na wsparcie ze strony rządu, rola rządu centralnego ogranicza się do asygnowania swoich doradców - specjalistów w potrzebnych dziedzinach oraz informowania mediów o sytuacji z punktu widzenia władzy centralnej W okresach spokoju, codzienną rutynową pracą rządu w zakresie przygotowań do kryzysu kieruje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Plonie Office). Zajmuje się doskonaleniem prawa, wydawaniem poradników i innych dokumentów promujących i ułatwiających zarządzanie kryzysowe. W sytuacji kryzysu zwoływane jest posiedzenie Gabinetu, w czasie którego zapada decyzja o powołaniu ministerstwa (departamentu) przewodzącego w sterowaniu kryzysem w danej sytuacji. Jednocześnie dochodzi do powołania Rządowego Komitetu Wsparcia Obywatelskiego (The Civil Contingencies Committee), którego pracom przewodzi sekretarz reprezentujący Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i w ramach którego działają ministerstwo przewodzące oraz inne ministerstwa i instytucje. Dla typowych katastrof funkcje ministerstw przewodzących są dokładnie określone w osobnym dokumencie rządowym, wówczas decyzja powołująca takie ministerstwo na wypadek katastrofy jest praktycznie formalnością, pozostają jednakże sytuacje wyjątkowe, z pogranicza. Oto typowe sytuacje kryzysowe i przypisane do nich przewodzące ministerstwa:
- Powódź - Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności odpowiednie komórki rządowe w
Szkocji, Walii, Irlandii Północnej.
- Zanieczyszczenia na morzach i wybrzeżu (ropa, związki chemiczne, gaz) - Departament
Środowiska, Transportu i Regionów (Oddział Kontroli Zanieczyszczeń na Morzach).
- Skażenia radiacyjne - (w obrębie Zjednoczonego Królestwa) Departament Handlu i Przemysłu dla
Cywilnych Instalacji Nuklearnych w Anglii i Walii oraz Biuro do Cywilnych Instalacji Nuklearnych
w Szkocji, Ministerstwo Obrony dla instalacji i transportu materiału radioaktywnego lub
Departament Środowiska, Transportu i Regionów dla transportu materiałów radioaktywnych. W
Irlandii Północnej Departament Środowiska dla transportu materiałów radioaktywnych sektora
cywilnego.
- Skażenia radiacyjne (poza obszarem Zjednoczonego Królestwa) -Departament Środowiska,
Transportu i Regionów.
- Wypadki satelitarne - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
- Wypadki instalacji na morzach -Departament Środowiska, Transportu i Regionów.
- Katastrofy w rejonach zamorskich - Biuro Spraw Zagranicznych Zjednoczonego Królestwa
(Departament do Spraw Rozwoju Międzynarodowego).
- Poszukiwanie i ratownictwo - Departament Środowiska, Transportu i Regionów (Agencja Straży
Ochrony Wybrzeża) dla okrętów cywilnych; Ministerstwo Obrony dla okrętów i statków
powietrznych wojskowych nad morzem lub cywilnych nad lądem, gdy lokalizacja nie jest znana.
- Sztormy - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i odpowiednie komórki w Szkocji, Walii, Irlandii
Północnej w fazie początkowej Departament Środowiska w fazie późniejszej.
- Inne katastrofy związane z pogodą - Departament Środowiska, Transportu i Regionów i
odpowiedniki w Szkocji, Walii, Irlandii Północnej.
- Wypadki związane z transportem - (łącznie ze statkami morskimi i powietrznymi zarejestrowanymi
pod banderami Zjednoczonego Królestwa) - Departament Środowisk, Transportu i Regionów.
- Wypadki związane ze sportem - Departament Kultury Mediów - Sportu i odpowiedniki w Szkocji,
Irlandii Północnej i Walii.
- Wielkie eksplozje, podpalenia urządzeń gazowych, trzęsienia ziemi, katastrofy budowlane -
Departament Środowiska, Transportu i Regionów i odpowiedniki w Szkocji, Walii, Irlandii
Północnej.
- Poważne katastrofy przemysłowe - w zależności od rodzaju wypadku Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych, Departament Środowiska, Transportu i Regionów i odpowiedniki w Szkocji, Walii,
Irlandii Północnej, ale w tych przypadkach nadzór sprawuje sekretarz stanu i jego odpowiednicy w
Szkocji, Walii i Irlandii Północnej.

Reasumując rozwiązania te nie odbiegają wiele od planowanych i wdrażanych w naszym kraju w dziedzinie sterowania kryzysem. Obrona czy jak się coraz częściej mówi - ochrona cywilna to nie tylko schrony, maski i ewakuacja. To również straż pożarna, służba zdrowia, ochrona środowiska, ratownictwo chemiczne itp. Wszystkie służby powinny być ze sobą, przynajmniej w okresie zagrożeń, ściśle powiązane.

OCHRONA CYWILNA SZWAJCARII

Podstawy prawne.
Rozwój Szwajcarskiej ochrony cywilnej datuje się od utworzenia w 1934 roku biernej obrony powietrznej w Federalnym Departamencie Wojskowym. W maju 1959 r. do konstytucji Federalnej wpisano artykuł 22 bis o ochronie cywilnej (formalne wprowadzenie ochrony cywilnej w Szwajcarii ). Zgodnie z zapisem na Konfederacji spoczywa obowiązek podjęcia niezbędnych przedsięwzięć dla ochrony ludności i dóbr przed skutkami wojny. Na podstawie zapisu w Konstytucji spoczywa obowiązek podjęcia niezbędnych przedsięwzięć dla ochrony ludności i dóbr przed skutkami wojny. Również na podstawie zapisu w Konstytucji opracowano ustawę o ochronie cywilnej, którą 23 marca 1962 roku uchwaliło zgromadzenie federalne Konfederacji Szwajcarii, z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1963 roku i ustawą o schronach z 4 października 1963 r. z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1964 r.
W 1971 r. opracowano koncepcję ochrony cywilnej, której celem było zapewnienie miejsca w schronach dla każdego mieszkańca Szwajcarii ( do 1999r.).

Zadania obrony cywilnej.
Główne zadania obrony cywilnej to:
- umacniać zdolność kraju do stawiania oporu w obliczu agresji lub prób szantażu ze strony obcych
mocarstw i przyczyniać się tym do zachowania niepodległości kraju i jego integralności terytorialnej,
- umożliwić w przypadku konfliktu zbrojnego przeżycie możliwie największej liczbie mieszkańców kraju,
działając wspólnie z innymi służbami cywilnymi i wojskowymi ? szczególnie zaś z wojskami obrony
powietrznej ? stwarzając w ten sposób niezbędne warunki do przetrwania narodu i jego odbudowy,
- być w gotowości na wezwanie władz do niesienia pomocy nagłej w przypadku katastrof naturalnych i
technologicznych.

Gminy

Głównymi organami wykonawczymi władz gminnych w zakresie ochrony cywilnej są:
- lokalne kierownictwo i
- placówka ochrony cywilnej.
W gminach liczących powyżej 1 000 mieszkańców tworzy się organy ochrony dysponując różnymi służbami. Wspólnie tworzą organizację ochrony cywilnej gminy, są podporządkowane szefowi lokalnemu wyznaczonemu przez władze polityczne gminy. Zakładowe komórki ochrony cywilnej mogą być podporządkowane szefowi lokalnemu ale tylko wtedy gdy interweniują poza zakładami.

Obowiązek służenia w ochronie cywilnej.
Do służby w ochronie cywilnej zobowiązani są mężczyźni od początku roku, w którym kończą 20 lat aż do końca roku, w którym kończą 60 lat.
Mężczyźni zobowiązani do służby wojskowej lub pomocniczej nie podlegają w tym czasie służbie w ochronie cywilnej. Wojskowi, którzy ukończyli służbę wojskową mogą być przydzielani do realizacji zadań cywilnych, w tym do ochrony cywilnej. Rada Federalna przyznaje odpowiedni kontyngent wojskowych pełniących służbę czynną do ochrony cywilnej na stanowiska kierownicze i specjalistów. Odbywa się to na zasadzie oddelegowania.
Kobiety, młodzież po ukończeniu 16 lat a także osoby nie podlegające obowiązkowi służby w ochronie cywilnej, mogą do niej wstąpić ochotniczo, podpisując pięcioletni kontrakt, który może być przedłużony.

Stan etatowy ochrony cywilnej Szwajcarii wynosi 520 tys. osób tj. ok. 8 % ludności kraju. Stan faktyczny to: 475 tys. osób, w tym 15 tys. kobiet. Odpowiednie przeszkolenie odbyło 345 tys. osób.

Ostrzeganie i alarmowanie.
Na szczeblu federalnym i kantonalnym sygnały przekazuje się przez środki Szwajcarskiego Stowarzyszenia Rozgłośni Radiowych i telewizji oraz Wydziału Prasy i Radia. Gmina odpowiada za zainstalowanie i utrzymywanie w stanie używalności urządzeń alarmowych ( syren).

Budowle ochronne ( schrony ).
1 stycznia 1990 r. do dyspozycji ludności było 5,8 mln, co pokrywało 90 % potrzeb. Do końca 1999r. każdy mieszkaniec Szwajcarii ma dysponować miejscem w schronie. Władza Federalna pokrywa od 35 ? 45% kosztów. Każdego roku buduje się w Szwajcarii 300 000 miejsc w schronach. Na dzień dzisiejszy Szwajcaria posiada:
- 72 schronów publicznych
- 72 budowle organów służby medycznej
- 721 stanowisk oczekiwania
- 722 stanowiska kierowania
- 73 budowle służby medycznej
- 731 stanowisk medycznych ( 1 stanowisko na 5000 mieszkańców)
- 732 stanowiska pomocy medycznej
- 733 chronione ośrodki operacyjne i szpitale pomocy.

Wyposażenie
Na zakup wyposażenia wydatkowano 40 mln franków szwajcarskich, z ogólnej kwoty 625mln franków przeznaczonych na obronę cywilną.
Organy ochrony cywilnej są wyposażone w 900 000 masek pgaz, a gminy posiadają ok. 600 000 masek dla ludności. W rezerwach federalnych znajduje się blisko 1,4 mln. masek pgaz.

Szkolenie
Wszystkie osoby nowo wcielane do organizacji ochrony cywilnej gminy przechodzą szkolenie wstępne trwające trzy lub więcej dni. Kadra i specjaliści są szkoleni na kursach stacjonarnych trwających 12 i więcej dni. Co cztery lata kadra i specjaliści biorą udział w kursach doskonalących, które trwają tyle samo co kursy stacjonarne. Wyznaczeni do pełnienia wyższych funkcji przechodzą kursy 12 ? dniowe. Rada Federalna może przedłużyć czas trwania kursów.
Osoby wcielone do ochrony cywilnej gminy mogą być powoływane każdego roku na ćwiczenia trwające dwa lub więcej dni. Kadra, specjaliści mogą być ponadto powoływani w ciągu roku do służby, która trwa:
- osiem dni dla: szefów lokalnych, szefów okręgów, sektorów,
- cztery dni lub więcej dla pozostałej kadry i specjalistów.

Szkolenie prowadzi się na szczeblu Konfederacji, kantonów, gmin i zakładów.
Na szczeblu gmin szkoli się: zastępców szefów grup, sekcji i odcinków, innych członków organów lokalnych.
Na szczeblu zakładów szkoli się : zakładowych szefów grup i innych członków organów ochrony cywilnej.

Rada Federalna wydaje wytyczne do szkolenia instruktorów. W Szwajcarii znajdują się:
- 1 federalny ośrodek szkolenia
- 1 między kantonalny ośrodek szkolenia
- 1 kantonalno ? regionalny ośrodek szkolenia
- 17 kantonalnych ośrodków szkolenia
- 43 regionalne ośrodki szkolenia.

Współpraca ochrony cywilnej z wojskiem.
Siły zbrojne wzmacniają ochronę cywilną. Biorą w tym udział zwłaszcza wojska obrony powietrznej udzielając pomocy władzom cywilnym.

Finansowanie ochrony cywilnej
Z ogólnej sumy 12 mld franków szwajcarskich przeznaczonych na wydatki państwa, około 625 mln franków przeznacza się każdego roku na ochronę cywilną, z czego 140 mln franków jest wkładem właścicieli nieruchomości przeznaczonym na budowę i wyposażenie schronów w nowo wznoszonych budynkach i na modernizację schronów w starych budynkach. Pozostałe 485 mln franków rozdziela się między konfederację, kantony i gminy. Kwota ta stanowi 0,9 % wszystkich wydatków publicznych. Wydatki na bezpieczeństwo ogólne i siły zbrojne każdego obywatela kształtuje się następująco:
10 000 franków ? na wszelkiego rodzaju ubezpieczenia
3500 franków ? na zdrowie publiczne
800 franków ? na siły zbrojne
95 franków ? na ochronę cywilną.


Ochrona dóbr kultury
Personel odpowiedzialny za ochronę dóbr kultury powinien posiadać taki sam status jak służba medyczna i personel ochrony cywilnej.
Za dobra kultury uważa się: zabytki architektury, sztuki, historii, religii, lub laickie, wykopaliska archeologiczne, zespoły budynków zabytkowych przedstawiających sobą wartość historyczną lub artystyczną, manuskrypty, książki, kolekcje naukowe, muzea, biblioteki, archiwa, itp.











2. Zarządzanie kryzysowe w innych krajach

PORÓWNANIE ORGANIZACJI ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO W WYBRANYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH NATO ? KRAJACH WSPÓŁDZIAŁAJĄCYCH Z NATO. GŁÓWNE ZALETY PRZYJĘTYCH ROZWIĄZAŃ I ICH PRZYDATNOŚĆ DLA POLSKI

1. Charakterystyka kryzysu ( stanu kryzysowego). Organizacja Zarządzania Kryzysowego ? jako
odpowiedź na szczególne wymagania sytuacji kryzysowej.

Dobrze zorganizowane społeczeństwo jest przygotowane do funkcjonowania w różnych sytuacjach.

W zdecydowanej większości przypadków reagowanie na zdarzenia związane z zagrożeniem życia i zdrowia ludzkiego, mienia, środowiska naturalnego ? mieszczą się w granicach mających charakter reagowania rutynowego. W akcjach biorą udział odpowiednie służby zawodowe ( czasami ochotnicze ) jednego lub kilku rodzajów ( straż pożarna, policja, pogotowie ratunkowe, techniczne służby specjalistyczne, służby komunalne ), dowodzone przez profesjonalistów. Jedynym problemem może stać się koordynacja, w razie konieczności współdziałania kilku wyspecjalizowanych służb, oraz sposób rozwijania sił dodatkowych celem wsparcia sił pierwszego rzutu. Jednakże czasami zdarzenia mogą wkroczyć w obszar krytyczny i spowodować powstanie sytuacji kryzysowej. Kryzys nie jest więc zdarzeniem, jest sytuacją będącą następstwem określonego zdarzenia ( lub ciągu zdarzeń ), w której to sytuacji następuje nie tylko znaczne zagrożenie bezpieczeństwa ludzi, ale również jest poważnie ograniczone funkcjonowanie struktur państwowych i (lub) samorządowych, więzi społecznych, zaburzenie w funkcjonowaniu instytucji i organizacji. Brak jest uniwersalnej definicji kryzysu, na własny użytek definiują ten stan państwa i organizacje.

Nie ulega jednak wątpliwości, że kryzys musi zawierać następujące elementy:
- musi wystąpić zdarzenie inicjujące ( sytuacja rodząca zagrożenie) lub
- cały ciąg zdarzeń powodujący lub mogący powodować duże zmiany.

Gdy zdarzenie inicjujące wystąpi w określonym podmiocie prawnym lub danym terytorium, może dojść do kryzysu, gdy:
- kierownictwo (organizacja, instytucji, administracji) czuje że nie jest w stanie podołać zmianom,
które mają miejsce oraz
- zdarzenie inicjujące jest na tyle istotne , że jego skutki stwarzają zagrożenie bytu organizacji, rządu,
a nawet państwa.

Na wysoki stopień złożoności systemów zarządzania kryzysowego wpływają między innymi:
- duża różnorodność przyczyn (zdarzeń inicjujących), których skutki mogą prowadzić do zagrożenia
wystąpieniem lub wystąpienia sytuacji kryzysowej: należą do nich przyczyny naturalne (trzęsienia
ziemi, wybuchy wulkanów, powodzie, pożary, huragany, tajfuny, tornada, cyklony, sztormy,
długotrwałe susze, silne mrozy i ulewy, lawiny, epidemie i inne zjawiska, które współczesny
człowiek umie już przewidzieć lecz nie potrafi im stawić czoła), zagrożenia cywilizacyjne
(awarie produkcyjne, w tym: wybuchy, pożary, awarie urządzeń hydrotechnicznych, systemów
energetycznych i komunikacyjnych, awarie z uwolnieniem niebezpiecznych substancji
chemicznych i promieniotwórczych, ale także zagrożenia polityczne i społeczne, ekonomiczne) i
zagrożenie wojną oraz terroryzmem
- konieczność angażowania różnorodnych sił oraz koordynacji ich współdziałania,
- konieczność wykorzystywania różnorodnych zasobów i przemieszczania ich na duże nieraz
odległości.

Chęć zapobiegania stratom lub ich minimalizowania oraz ograniczania obszaru objętego sytuacją kryzysową zmusza do szybkiego, skutecznego i kontrolowanego odpowiadania na sytuację kryzysową. Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych musi być rozpatrywane z punktu widzenia potrzeb i zasobów. Przeważnie będzie brakowało dostępnych środków i dlatego ich niedostatek należy korygować innymi dostępnymi narzędziami, np. właściwą organizacją, kooperacją, optymalnym wykorzystaniem sił i środków. Ważne jest również aby strategie zarządzania kryzysem nie koncentrowały się wyłącznie na fazie reagowania na kryzys. W grę wchodzić powinny również bardziej dalekosiężne strategie, jak: działania prewencyjne i zapobiegające kryzysom, planowanie bezpieczeństwa, łagodzenie skutków sytuacji kryzysowych. Stad niezmiennie ważne jest, aby organizacja zarządzania kryzysowego na różnych szczeblach pozwalała na pozyskiwanie środków finansowych nie tylko na zasoby niezbędne do właściwego reagowania na kryzys, ale również na podejmowanie działań zmierzających do zapobiegania im, doskonalenie systemów ostrzegania i alarmowania, tworzenie sieci kooperacyjnych i współdziałania, utrzymywanie rozwiniętej organizacji umożliwiającej szkolenie i ćwiczenia. Często zadawane jest pytanie, czy można zarządzać skutecznie w sytuacji kryzysowej. Odpowiedź brzmi tak pod warunkiem, że zaakceptuje się trzy podstawowe przykazania:
- kryzysy są czymś nieuniknionym
- należy zaplanować działania na wypadek ich zaistnienia
- zarządzanie w sytuacjach kryzysowych jest integralną częścią odpowiedzialności każdego menadżera.

Rolą cywilnego planowania kryzysowego jest zapewnienie ciągłości funkcjonowania rządu i społeczeństwa w czasie różnorodnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych, niezależnie od przyczyn ich powstawania, poczynając od małych wypadków do dużych katastrof, włącznie z wojną. Cywilne planowanie kryzysowe ukierunkowane jest na zapobieganie katastrofom powodowanym działalnością człowieka, łagodzenie skutków klęsk żywiołowych oraz ochronę ludności, majątku narodowego i środowiska. W odniesieniu do konfliktów militarnych, cywilne planowanie kryzysowe wzmacnia zdolność kraju do powstrzymywania potencjalnych agresorów oraz zapewnienia ciągłości funkcjonowania rządu i akceptowalny poziom życia społecznego i ekonomicznego. Działania cywilnego planowania kryzysowego zapewniają także sprawne przejście ze stanu normalnego do stanu zagrożenia, w tym także ze stanu pokojowego do stanu zagrożenia i wojny. To ostatnie zadanie wskazuje na potrzebę odpowiedniej współpracy cywilno ? wojskowej, co oznacza wspieranie wojska, włącznie z polityką zaopatrywania ukierunkowaną na zapobieganie brakom materiałów strategicznych. Przedstawione wyżej zadania wskazują na olbrzymią i nie możliwą do przecenienia rolę zarządzania w sytuacjach kryzysowych, które w rozwiniętych państwach demokratycznych funkcjonują jako system cywilnego planowania kryzysowego.

Organizacja zarządzania kryzysowego w wybranych państwach NATO i państwach współdziałających

Zorganizowanie państwa i jego obywateli do radzenia sobie w razie katastrof, klęsk żywiołowych, innych nadzwyczajnych zagrożeń i nagłych wypadków w celu ochrony życia i zdrowia ludzi, mienia i środowiska, to przygotowanie struktur państwa, jego administracji na wszystkich szczeblach organizacyjnych, zasobów i samych obywateli do realizacji celów i zadań zarządzania kryzysowego. Te cele i zadania są przygotowywane i realizowane w sposób planowy i zorganizowany przez system określony jako Civil Emergency Planning ( CEP) a tłumaczony w wielu publikacjach i oficjalnych dokumentach jako:

- Cywilne Planowanie Kryzysowe

- Planowanie Cywilne w Nagłych Wypadkach

- Planowanie Cywilne dla potrzeb Sytuacji Nadzwyczajnych

- Planowanie Cywilne na Wypadek Zagrożeń


W rozdziale tym przedstawiono organizację, cele i zadania oraz podstawy prawne funkcjonowania Cywilnego Planowania Kryzysowego w wybranych państwach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego ( NATO) oraz państwach współdziałających z NATO na różnych forach międzynarodowych ( np. w ramach Partnerstwa dla Pokoju).

Wyboru państw dokonano na podstawie:

- roli i reprezentatywności w NATO (USA) oraz wysokiego poziomu zaawansowania systemu
zarządzania kryzysowego (USA, Kanada)

- zbliżonej do Polski wielkości powierzchni i liczby ludności ( Hiszpania), co może stanowić
przesłankę do przeniesienia organizacji CEP na grunt Polski ( w całości bądź w części),

- dużej aktywności na arenie międzynarodowej i doświadczeniu w organizowaniu np.
międzynarodowej pomocy humanitarnej (Szwecja).

PRZY OPRACOWYWANIU ZAMIESZCZONYCH MATERIAŁÓW AUTOR KORZYSTAŁ Z PONIŻSZYCH MATERIAŁÓW

1. Civil Emergency Planning in the NATO and EPAC Countries 1998 ? 1999, International CEP
Handbook (Wydany przez Szwedzką Agencję ds. Cywilnego Planowania Kryzysowego (OCB) ?
Sztokholm, 1999.)

2. A Euro ? Atlantic disaster response capability, Dr Francesco p. Palmieri; ?NATO review?, Autumn
1998.

3. Civil Emergency planing: a valuable form of cooperation emerges from the shadows; Dr Francesco P.
Palmieri, Director of Civil Emergency Planing of NATO, NATO review, March 1996.

4. NATO ? poradnik logistyki. MON ? Biuro Wojskowej Służby Normalizacyjnej. Warszawa 1997.

5. Generic Crisis Management ? Handbook, PfP North Atlantic Council, February 1997.

6. Civil Aspekts of Crisis Managemant. International Cooperation and Codd Neighbourly Relations,
Stockholm, Sweden, September 29 ? October 2,1997; (Wydane przez OCB)

7. Reagowanie kryzysowe, gen. Bryg. Prof. Stanisław Koziej, Dyrektor DSO MON, Polska Zbrojna nr
41, Październik 1998r.

8. Praca menadżera programów kryzysowych ( w fazie zapobiegania, przygotowania, reagowania i
odbudowy), dr Stanisław Augustyn, Przegląd Obrony Cywilnej nr 1/98, 4/98, 7/98, 12/98

9. Cywilne planowanie kryzysowe cenną formą współpracy, Dr Francesco P. Palmieri, Dyrektor
Cywilnego Planowania Kryzysowego NATO, Przegląd Obrony cywilnej, nr 6/98

10. Powszechny system ochrony ludności w koncepcji reformy administracyjnej kraju, dr Józef
Płoskonka, ISP w Warszawie, Przegląd Obrony Cywilnej, nr 11/98.



HISZPANIA

Ludność 39,4 mln
Powierzchnia 504,75 tys. km kwadr.
Członkostwo w organizacjach międzynarodowych: NATO, ONZ, Unia Europejska, Unia Zachodnioeuropejska, Rada Europy, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej (OSCE).

Hiszpania jest podzielona na 17 regionów autonomicznych, które z kolei dzielą się na prowincje (razem 50). Władze lokalne stanowi ok. 3 000 rad gminnych.

Hiszpańskie Cywilne Planowanie Kryzysowe składa się z trzech głównych kompetentów:
1. Rządowa Komisja Delegatów ds. Sytuacji Kryzysowych (tzw. Gabinet Kryzysowy).
2. Krajowy Komitet ds. Cywilnego planowania Kryzysowego (NSEPC), jako międzyresortowy organ wspierający.
3. Departament ds. Obrony cywilnej.

Zadania i cele.
Ochrona Cywilna w Hiszpanii jest zdefiniowana jako fizyczna ochrona ludzi i dóbr materialnych na wypadek poważnych zagrożeń, klęsk społecznych lub nadzwyczajnych katastrof, w których zagrożone jest życie ludzkie i fizyczna integralność społeczeństwa. Przedsięwzięcia Cywilnego Planowania Kryzysowego ( CEP) dotyczą głównie zaopatrywania i mobilizacji cywilnych zasobów materialnych i służb, które są niezbędne aby sprostać wymaganiom Obrony Narodowej. Składają się na nie (CEP) trzy główne obszary wsparcia: obrona państwa, ochrona ludności i ochrona sektorów szczególnych zasobów. Te sektory szczególnych zasobów funkcjonują w warunkach zwyczajnych, ale mogą być mobilizowane niezwłocznie w razie katastrofy lub na potrzeby obrony narodowej.

Struktura organizacyjna Cywilnego Planowania Kryzysowego.
1. Rządowa Komisja Delegatów ds. Sytuacji Kryzysowych (Gabinet Kryzysowy) została utworzona w 1986r. Składa się ona
z Prezesa Rady Ministrów i Zastępcy Prezesa Rady Ministrów ( tj. Prezydenta i wiceprezydenta Rządu), Ministrów: Spraw
Zagranicznych, Obrony, Ekonomii i Finansów, Spraw Wewnętrznych. Zadaniem Gabinetu Kryzysowego jest kierowanie
i koordynowanie wszystkich działań związanych z zapobieganiem, kontrolowaniem i zarządzaniem w sytuacjach
kryzysowych. Odpowiedzialność decyzyjna spoczywa na premierze.
2. Krajowy Komitet ds. Cywilnego Planowania Kryzysowego, jako międzyresortowy organ wsparcia Gabinetu Kryzysowego
powstał w 1987 r. Komitet ten (będący krajowym odpowiednikiem Dyrektoriatu Planowania Cywilnego na Wypadek
Zagrożeń NATO) jest głównie nastawiony na realizację zadań związanych z zaopatrywaniem i wykorzystaniem
niemilitarnych zasobów w sytuacjach kryzysowych lub na wypadek zagrożeń. Komitet podlega Ministrowi ? Szefowi
Urzędu Rady Ministrów i spełnia następujące funkcje:
- prowadzi planowanie dyrektywne w zakresie przygotowania planów na różne zagrożenia, związanych z celami,
możliwościami i określeniem limitów czasowych w celu zapewnienia warunków do opracowania planów na różne
hipoteczne sytuacje kryzysowe (określone przez Gabinet Kryzysowy)
- uzgadnia różne plany dysponowania zasobami, układane przez komitety Sektorowe i wysyła je do akceptacji
Gabinetowi Kryzysowemu
- okresowo informuje Gabinet Kryzysowy o stanie gotowości w związku z sytuacjami kryzysowymi i na wypadek
zagrożeń
- reprezentuje Hiszpanię w Wysokim Komitecie Planowania Cywilnego na Wypadek Zagrożeń NATO (SCEPC) i
uczestniczy w jego pracach.

Na szczeblu centralnym Krajowy Komitet ds. Cywilnego Planowania Kryzysowego funkcjonuje jako pośrednia organizacja
z Gabinetem Kryzysowym z jednej strony ( z którego otrzymuje dyrektywy i hipotetyczne sytuacje kryzysowe do
rozpracowania) i Komitetami Sektorowymi z drugiej ( którymi kieruje i które kontroluje). Na arenie międzynarodowej
Komitet jest organizacją reprezentującą Hiszpanię w natowskim Wysokim Komitecie Planowania Cywilnego na Wypadek
Zagrożeń. Krajowy Komitet ds. Cywilnego Planowania Kryzysowego spełnia koordynującą rolę w systemie hiszpańskiego
Cywilnego Planowania Kryzysowego i jest usytuowany na szczycie struktury organizacyjnej Obrony Cywilnej. Składa się z
Sekretarza Gabinetu Kryzysowego ( jako Prezydenta Komitetu), Dyrektora Generalnego ds. Ochrony Cywilnej ( drugi
Wiceprezydent Komitetu) oraz Szefa Niższego Dyrektoriatu ds. Gotowości Cywilnej ( jako Sekretarza Komitetu). Wśród
pozostałych członków są Dyrektor Departamentu Sztabu Kryzysowego oraz Doradca Prezydenckiego Komitetu ds.
Obrony Bezpieczeństwa. Niższy Dyrektoriat ds. Gotowości Cywilnej funkcjonuje jako stały organ wspierający Krajowy
komitet ds. Cywilnego Planowania Kryzysowego. Dyrektoriat ten powstał w celu koordynacji i doradzania innym ministrom
w sprawach Obrony Cywilnej.
3. Departament ds. Obrony Cywilnej realizuje udział ministerstwa macierzystego i koordynuje udział innych resortów w
przedsięwzięciach Obrony Cywilnej. Departament ten podlega Ministrowi Obrony.

Współpraca cywilno ? wojskowa
Współpraca cywilno ? wojskowa jest realizowana w razie zagrożenia i na wniosek władz cywilnych. Wniosek o podjęcie współpracy może być złożony przez władze cywilne za pośrednictwem Ministra Spraw Wewnętrznych. W razie zagrożenia, wniosek może być również złożony ustnie, ale najszybciej jak jest to możliwe powinien być potwierdzony pisemnie. Odmowa współpracy jest traktowana jak przestępstwo. Jednym z zadań sił zbrojnych jest tworzenie krajowej sieci alarmowania i koordynacji z różnymi organami ? w ramach Ministerstwa Obrony. Siły zbrojne mogą być również zatrudnione do organizowania wsparcia innych służ publicznych. Odpowiedzialność za realizację działań takiego wsparcia spoczywa na dowódcy wojskowym, chociaż nie odpowiada on za przygotowanie w tej dziedzinie ( odpowiedzialność za przygotowanie takiego wsparcia pod względem planistycznym i organizacyjnym spoczywa na władzach cywilnych).

Podstawy prawne.
Zarządzenie Nr 1125/ 1996r.:
- rozwija zasady współpracy cywilno ? wojskowej na wypadek zagrożeń
- porządkuje procedury wnioskowania o udział sił zbrojnych w :
- sytuacjach normalnych ? od Ministra Spraw Wewnętrznych do Ministra Obrony
- w nagłych sytuacjach ? od władz cywilnych lokalnych ( region, prowincja, gmina) do terenowych władz wojskowych
(regionalny dowódca wojskowy)
- podkreśla że władze wojskowe będą informowane oraz będą uczestniczyły w planach na wypadek zagrożeń
wykonywanych przez władze cywilne ( na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym) oraz że będą opracowywały
własny plan reagowania

Ustawa o Obronie Narodowej (1980r.)
- określa, że to rząd organizuje zasilanie w każdy rodzaj zasobów jakie są niezbędne (ludzkie, materialne, publiczne,
prywatne)
- definiuje pojęcie Obrony Cywilnej (Gotowości Cywilnej ) tj. stałej dostępności i możliwości użycia wszystkich ludzi,
materiałów i zasobów niematerialnych w celu uporania się ze znaczącymi katastrofami,
- określa, że siły zbrojne będą współpracować na wniosek władz cywilnych,

Zarządzenie w sprawie ostrzegania sytuacji wyjątkowych i stanu oblężenia (1981r.)
- definiuje wyżej wymienione sytuacje, ustalając procedury niezbędne do ogłoszenia tych stanów oraz przedsięwzięcia,
które zostaną podjęte w każdym przypadku,

Zarządzenie w sprawie Ochrony Cywilnej
- definiuje koncepcję Ochrony Cywilnej:
- określa naturalne i technologiczne zagrożenia na wypadek których, powinny być przygotowane plany:
- wojna,
- zagrożenia jądrowe i chemiczne,
- pożary lasów,
- trzęsienia ziemi,
- powodzie,
- erupcje wulkanów
- transport materiałów niebezpiecznych;
- ustala poziom administracji terytorialnej, która powinna opracować rozwinięte plany ochrony cywilnej:
- na poziom lokalny,
- ponad gminny,
- dla obszarów wydzielonych,
- regionów,
- dla państwa;
- podaje wytyczne do planowania.

Wytyczne Prezesa Rady Ministrów w sprawie Obrony Narodowej (1986r.) powołują:
- Krajowy System Zarządzania Kryzysowego i Krajowy System Gotowości Cywilnej, jako kompatybilna i zbliżona
(porównywalna) z odpowiednimi w państwach sojuszniczych.

Dekret Królewski (1986r.) powołuje:
- Gabinet Kryzysowy ? jako wiodącą władzę Krajowego Systemu Zarządzania Kryzysowego, określa jego strukturę
i funkcje.


SZWECJA

Ludność 8,8mln
Powierzchnia 449,96 tys. km kwadr.

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych: ONZ, Rada Europy, Rada Partnerstwa Euro ? Atlantyckiego (EAPC), Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej (OSCE), Unia Europejska, Unia Zachodnioeuropejska (obserwator)

Władze regionalne zorganizowane są w 24 hrabstwach. Każde Hrabstwo posiada zarząd ( radę administracyjną) podlegającą bezpośrednio rządowi. Na szczeblu lokalnym funkcjonuje 288 jednostek samorządowych, które są kierowane przez zarządy pełniące władzę wykonawczą.

Szwedzka koncepcja ?obrony totalnej? zmierza do połączenia obrony militarnej ( wojskowej z niewojskową (obywatelską) Ostatnia rezolucja o Obronie Totalnej określa nowe potrzeby w osiąganiu zdolności do krótkotrwałej i długotrwałej adaptacji w razie zmian sytuacji bezpieczeństwa, a także konieczność nowego sprecyzowania ? szerszej ? definicji bezpieczeństwa, obejmującej poważne zagrożenia występujące w okresie pokoju oraz wzmożenia wysiłków przygotowujących do udziału w międzynarodowych operacjach pokojowych i humanitarnych.

Cele i zadania Cywilnego Planowania Kryzysowego :
- Ochrona ludności, zapewnienie podstawowego zaopatrzenia oraz najważniejszych usług publicznych
a także wspieranie możliwości sił zbrojnych w razie aktu przeciwko Szwecji lub wojny w jej
sąsiedztwie
- Zapewnienie możliwości realizacji międzynarodowych operacji pokojowych i humanitarnych
- Wzmocnienie ogólnej zdolności radzenia sobie z poważnymi zagrożeniami występującymi w okresie
pokoju

Nowe poszerzone międzynarodowe zadania szwedzkiego Cywilnego Planowania Kryzysowego, oznaczają konieczność zwiększenia zdolności do radzenia sobie z różnorodnymi sytuacjami, poczynając od stosowania środków budowy międzynarodowego zaufania po koordynację zarządzania złożonym kryzysem. Dlatego planowanie cywilne na wypadek zagrożeń musi być zdolne do zapewnienia, skoordynowania i udostępnienia wszelkich środków i zasobów oprócz tych jakimi dysponują tradycyjne służby ratownicze.
Tak zwana ?zasada odpowiedzialności? zakłada, że władza odpowiedzialna za sprawowanie funkcji publicznych w czasie pokoju jest odpowiedzialna za te funkcje również w czasie kryzysów i wojen.

Struktura organizacyjna Cywilnego Planowania Kryzysowego
Zdecentralizowany system Cywilnego Planowania Kryzysowego w Szwecji ma dwa wymiary: pierwsze to rozłożenie obowiązków w tym zakresie między różne szczeble władzy: centrum, wyższy regionalny, niższy regionalny oraz lokalny. Drugi tworzy około 20 agencji ? realizujących zadania funkcjonalne?. Agencje te reprezentują sektory uznawane za ważne dla ciągłości funkcjonowania społeczeństwa.

Odpowiedzialność jest więc dwuwymiarowa:
1. Odpowiedzialność terytorialna, ponoszona na wszystkich szczeblach ( krajowym, wyższym
regionalnym, niższym regionalnym i samorządowym). Działania Cywilnego Planowania Kryzysowego
muszą być koordynowane w ramach każdego szczebla wraz z obroną militarną. Ta pionowa struktura
jest realizowana przez Szwedzką Agencję Cywilnego Planowania Kryzysowego (OCB) ? na szczeblu
krajowym, dyrektorów regionów obrony cywilnej (niewojskowej) ? na szczeblu wyższym
regionalnym, zarządy hrabstw ? na szczeblu niższym regionalnym oraz zarządy samorządów ? na
szczeblu lokalnym.
2. Odpowiedzialność funkcjonalna która zakłada, że władza mająca obowiązek realizacji określonej
funkcji ( np. działań ratowniczych lub pomocy medycznej) kieruje i koordynuje planowanie realizacji
tej funkcji na wszystkich szczeblach ( struktura pozioma).

Ponadto szwedzka Agencja Cywilnego Planowania Kryzysowego ma obowiązek ogólnej koordynacji cywilnego planowania na sytuację zagrożeń.

Ministerstwo Obrony jest odpowiedzialne za wszystkie cywilne i wojskowe działania obronne. Składa się z trzech departamentów:
- spraw cywilnych,
- spraw wojskowych,
- bezpieczeństwa i spraw międzynarodowych.

Szczebel wyższy regionalny tworzy trzech dyrektorów regionów obrony cywilnej ( niewojskowej), którzy odpowiedzialni są bezpośrednio pod rządem. W okresie pokoju główną funkcją dyrektora regionu obrony cywilnej ( niewojskowej) jest planowanie cywilne na wypadek zagrożeń. W okresie wojny ci ?cywilni dowódcy? koordynują działania Cywilnego Planowania Kryzysowego w regionach obrony cywilnej ( niewojskowej) wspólnie z dowódcami wojskowymi.
Na niższym szczeblu regionalnym występuje około 100 organów administracji centralnej. Wiele z nich w sytuacji kryzysowej realizuje specjalne zadania określone przez rząd. W 1986 r. Utworzono Szwedzką Agencję Cywilnego Planowania Kryzysowego (OCB) w celu koordynacji planowania cywilnego na wypadek zagrożeń.
Na szczeblu lokalnym istnieje 288 jednostek samorządowych. Samorządy zapewniają szeroki zakres usług takich jak budownictwo mieszkaniowe, drogi, kanalizację i zaopatrzenie w wodę, szkolnictwo podstawowe, opiekę nad dziećmi i osobami w podeszłym wieku itd. Mają one także prawo do nakładania podatków dochodowych. Zarząd samorządu jest najwyższą władzą w zakresie Cywilnego Planowania Kryzysowego na szczeblu lokalnym.
Szwedzka Agencja Cywilnego Planowania Kryzysowego (OCB) jest centralną władzą administracyjną kierującą ( i koordynującą) działaniami tego planowania. Jej najważniejszym zadaniem jest inspirowanie i wspieranie innych agencji w ich działaniach w zakresie Cywilnego Planowania Kryzysowego.

Współpraca cywilno ? wojskowa
Obrona cywilna ( niewojskowa) i wojskowa ściśle ze sobą współdziałają zgodnie ze szwedzką koncepcją obrony totalnej. Współpraca cywilno ? wojskowa podejmowana jest na wszystkich szczeblach administracji i obejmuje zagadnienia dotyczące planowania, szkolenia i ćwiczeń. Dowództwa wojskowe i cywilne organy zarządzania są razem rozmieszczone w sytuacjach kryzysowych. Ułatwia to ścisłą współpracę i wzajemną wymianę informacji. Na szczeblu krajowym Szwedzka Agencja Cywilnego Planowania Kryzysowego (OCB) i Kwatera Główna Szwedzkich Sił Zbrojnych koordynują działania cywilno ? wojskowe. Planowanie długookresowe, przedsięwzięcia międzynarodowe oraz wspólne sprawozdania dla rządu to najbardziej powszechne obszary współpracy cywilno ? wojskowej. Na szczeblu regionalnym główne obszary współpracy to planowanie działań na czas sytuacji kryzysowych w regionie oraz prowadzenie szkoleń i ćwiczeń na szczeblu lokalnym. Zarówno na szczeblu regionalnym jak i lokalnym organizacje cywilne i wojskowe przedstawiają wyniki procesu planistycznego w dokumencie Wspólne zasady Kierunkowe, którego celem jest dostarczenie wytycznych dla szczebli regionalnych i lokalnego. W okresie podwyższonej gotowości współpraca obejmuje także wspólne rozmieszczenie władz. Na wyższym szczeblu regionalnym, dyrektorzy regionów obrony cywilnej (niewojskowej) oraz dowódcy połączonych dowództw rozmieszczani są w tym samym centrum dowodzenia operacyjnego. Na niższym szczeblu regionalnym zarząd hrabstwa ma grupę operacyjną rozmieszczaną razem z dowództwem taktycznym, po to by zapewnić współpracę we wszystkich ważnych obszarach. Na szczeblu lokalnym główny doradca wojskowy wyznacza jednego dowódcę jednostki wojskowej do współpracy z samorządami.
W Szwecji działa szereg ochotniczych organizacji obronnych zarówno w zakresie działań cywilnych jak i wojskowych na przykład Gwardia Narodowa i Liga Obrony Cywilnej. Organizacje te, to niezależne politycznie stowarzyszenia o celach niedochodowych. We współpracy z odpowiednimi władzami informują, rekrutują i szkolą ochotników na potrzeby sytuacji kryzysowych i na wypadek wojny.

Podstawy prawne.
Szwedzka Konstytucja z 1975 r. stanowi, że parlament ? Riksdag- jest najwyższym przedstawicielem narodu. Riksdag uchwala ustawy określa podatki i wydatki państwa oraz nadzoruje i kontroluje rząd i jego agencje. Kontroluje władze i administrację w kraju. W większości przypadków decyzje parlamentu podejmowane są, zgodnie z projektami ustaw opracowanymi przez rząd. Projekty ustaw są wstępnie rozpatrywane przez stałe komisje parlamentarne. Na przykład kwestie obronności rozpatruje Stała Komisja parlamentarna do spraw Obrony. Komisja ta przygotowuje wszystkie sprawy dotyczące obronności do decyzji parlamentu. Rząd kieruje krajem i odpowiada za zarządzanie sprawami kraju. Odpowiada przed parlamentem, któremu przedstawia projekty ustaw do rozpatrzenia. Rząd wraz z parlamentem podejmują decyzje w sprawach polityki zagranicznej. W przypadku wojny lub zagrożenia wojną, parlament jest zastępowany przez Przedstawicielstwo Wojenne. Przedstawicielstwo Wojenne jest mianowane przez parlament, w jego skład wchodzi 50 specjalnie wybranych członków parlamentu. W czasie wojny lub zagrożenia wojną również zadania rządu mogą być przekazywane podległym władzom, takim jak dyrektorzy regionów obrony cywilnej ( niewojskowej) lub zarządom hrabstw. Ustawa o podwyższonej gotowości kryzysowej (1992:1403) oraz rozporządzenie o gotowości kryzysowej (1993:242) określają sposoby ponoszenia cywilnej gotowości w sytuacjach zagrożenia. Główne zalety rozwiązań przyjętych w systemach cywilnego planowania kryzysowego ich przydatności dla Polski.


KANADA

Ludność-30,3mln
Powierzchnia 9.976 tys. km kwadr.

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych: NATO, ONZ, Rada Partnerstwa Euro ? Atlantyckiego (EAPC), Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej (OSCE), Rada Europy (obserwator).

Większość kanadyjskich ministerstw federalnych ma przypisaną w Cywilnym Planowaniu Kryzysowym ( federalnym) odpowiedzialność, jako resort wiodący lub wspomagający. Obowiązki te są przeważnie związane z mobilizacją, zarządzaniem lub kierowaniem w określonych sektorach, takich jak zaopatrywanie w energię, środki transportu, budownictwo. Rządy prowincji ( rządy regionalne zorganizowane są w 10 prowincji i 2 terytoria ) i sektor prywatny są zaangażowane w powyższych sektorach jako producenci i dostawcy dóbr materialnych i usług.
W większości nadzwyczajnych zagrożeń, wypadków i katastrof skutkujących sytuacją kryzysową a mających miejsce na administrowanym terytorium, będącym w jurysdykcji rządu prowincji, konstytucja Kanady daje pełnię uprawnień właśnie rządowi prowincji, wyłączając jurysdykcję rządu federalnego.

Zadania i cele
Cywilne planowanie Kryzysowe i reagowanie są częścią odpowiedzialności rządów, władz miejskich i indywidualnie każdego obywatela.
W Kanadzie obowiązują cztery główne zasady Cywilnego Planowania Kryzysowego:

- gotowość i reagowanie są powierzane możliwie najniższemu szczeblowi kompetencji, który jest
zdolny ? wykonać właściwie niezbędny kompleks przedsięwzięć;
- planowanie na wypadek różnorodnych zagrożeń musi uwzględniać sytuację wystąpienia braku
niezbędnych do podjęcia działań zasobów,
- plany na wypadek zagrożeń i wszelkie przygotowania bazują na już istniejących strukturach
organizacyjnych i procedurach;
- kierowanie i koordynacja są scentralizowane; wdrażanie przygotowanych dokumentowi procedur
oraz reagowania są zdecentralizowane.


Odpowiedzialność w ramach Kanadyjskiej Gotowości na Wypadek Zagrożeń ( EPC ? Emergency Preparedness Canada ) sprawuje minister ds. Gotowości na Wypadek Zagrożeń w zakresie:

- rozwoju polityki i programów Cywilnego Planowania Kryzysowego,
- wsparcie gotowości prowincji i gotowości lokalnych,
- zapewnienia szkolenia i ćwiczeń,
- podnoszenia świadomości społecznej,
- analizowania i oceny ryzyka,
- prowadzenia badań z zakresu Cywilnego Planowania Kryzysowego.

Struktura organizacyjna Cywilnego planowania Kryzysowego

Struktura organizacyjna Cywilnego Planowania Kryzysowego składa się z trzech głównych grup:
- Biura Tajnej Rady,
- Federalnych Ministerstw i Agencji,
- Kanadyjskiej Gotowości na Wypadek Zagrożeń.

Zadania operacyjne Cywilnego Planowania Kryzysowego oraz reagowanie są prowadzone przez jednostki operacyjne ministerstw rozmieszczone w regionach i lokalnie. Biuro Tajnej Rady, które jest odpowiedzialne za wsparcie premiera i jego gabinetu oraz za nadzór nad rządem federalnym, pomaga w koordynowaniu nowej polityki i prowadzeniu prac ustawodawczych w gabinecie. Ponadto Biuro informuje premiera o wszelkich sprawach związanych z Cywilnym Planowaniem Kryzysowym oraz zapewnia koordynację wysiłków reagowania pomiędzy premierem i wiodącymi ministerstwami. Federalne ministerstwa i agencje w tym także ich regionalne i lokalne biura mają stałe porozumienia w celu sprostania ich resortowym zadaniom, a także wykonują plany reagowania zgodnie z Ustawą o Gotowości na Wypadek Zagrożeń. Niektóre federalne ministerstwa posiadają zasoby ujęte w Cywilnym Planowaniu Kryzysowym w biurach centralnych, inne zaś ? na poziomie regionalnym.

Kanadyjska Gotowość na Wypadek Zagrożeń
Kanadyjska Gotowość na Wypadek zagrożeń (EPC), we współpracy z prowincjami, ponosi wiodącą federalną odpowiedzialność za postępowanie w ramach Cywilnego Planowania Kryzysowego. Ponadto, EPC jest odpowiedzialna za zapewnienie programów finansowych zmierzających do osiągnięcia jednolitych standardów gotowości państwa oraz za zmniejszanie kosztów odbudowy po katastrofie. Kanadyjska Gotowość na Wypadek zagrożeń administruje ponadto Kanadyjską Szkołą Gotowości na Wypadek Zagrożeń ( Arnprior, Ontario ), która to szkoła prowadzi kursy i szkolenia w zakresie różnorodnych aspektów gotowości na wypadek zagrożeń i reagowania. Koordynowanie CEP na poziomie narodowym realizowane jest poprzez sieć komitetów doradczych. Na najwyższym szczeblu, Komitet Doradczy Gotowości na wypadek Zagrożeń zapewnia przewodnictwo polityczne i kierowanie. Międzyresortowy Komitet Koordynacyjny jest komitetem szczebla kierowniczego pod przewodnictwem Dyrektora Wykonawczego Kanadyjskiej Gotowości na Wypadek Zagrożeń i Podlega Komitetowi Doradczemu Gotowości na Wypadek Zagrożeń. Ten międzyresortowy komitet rozwija politykę i ogólne wytyczne w programy robocze. Również Doradczemu Komitetowi ds. Gotowości na Wypadek Zagrożeń podlega Międzyresortowy Komitet ds. Koordynacji Ćwiczeń, który odpowiada za rozwijanie i prowadzenie międzysektorowych programów ćwiczeń, które wspierają ogólny program Cywilnego Planowania Kryzysowego. Każdy minister federalny jest odpowiedzialny za dodatkowy rozwój planów na wypadek zagrożeń ? w ramach własnego obszaru kompetencyjnego, za prowadzenie szkolenia i ćwiczeń, w celu stałego rozwijania tych planów oraz za wdrażanie tych planów w życie ( realizowanie) zarówno w zakresie własnych kompetencji i odpowiedzialności, jak też na prośbę administracji niższego szczebla ( np. wsparcie resortowe).
W razie zagrożenia rząd federalny, pod kierownictwem wyznaczonego wiodącego ministra, rozwija Krajowe Centrum Wsparcia ? w celu zapewnienia udziału państwa ( administracji centralnej ) w procesie reagowania. W razie większych wypadków (zdarzeń), które pozostają w jurysdykcji federalnej, i które wymagają udziału kilku agencji federalnych lub prowincjonalnych, reagowanie jest koordynowane przez wyznaczone ministerstwo wiodące. Ministerstwo to kieruje wówczas operacją wsparcia z udziałem innych agencji federalnych pełniących rolę pomocniczą, (wspierającą) oraz z udziałem wsparcia ze strony prowincji lub władz lokalnych. Kanadyjska Gotowość na Wypadek zagrożeń pomaga wiodącemu ministerstwu przez zapewnienie dostępu do państwowych lub regionalnych sieci Cywilnego planowania Kryzysowego oraz przez przekazywanie ministrowi ds. Gotowości w Wypadkach Zagrożeń informacji związanych z sytuacją.
Mogą zdarzać się wypadki podlegające jurysdykcji federalnej, do udziału w których nie wyznacza się doraźnie ministra wiodącego, wówczas Kanadyjska Gotowość na Wypadek Zagrożeń koordynuje początkowe reagowanie na szczeblu centralnym.

Współpraca cywilno ? wojskowa.
Kanadyjskie siły zbrojne stanowią najważniejsze siły reagowania państwa w razie wypadków, katastrof i klęsk żywiołowych oraz wspierającą władze cywilne. Są jakby zasobami ostatniej szansy, gdy siły i środki dostępne władzom lokalnym i prowincjonalnym nie są już dłużej zdolne do zapewnienia skutecznego reagowania na sytuację zagrożenia bez uciekania się do pomocy wojskowej. Zaangażowanie sił zbrojnych ma miejsce w ramach ich roli wewnętrznej w państwie, jako wspomaganie władz cywilnych oraz pomoc cywilnej administracji. Szczególnie spektakularnym przykładem zdolności sił zbrojnych do udzielania pomocy humanitarnej w dowolnym miejscu kraju ( i w dowolnym miejscu kuli ziemskiej) jest powołana w 1996 r. Wojskowa Jednostka Reagowania na Wypadek Zagrożeń Kanadyjskich sił zbrojnych ? DART. Zadaniem jednostki jest utrzymywanie stałej gotowości do udzielania szybkiej pomocy w koniecznych rozmiarach zarówno w odniesieniu do potrzeb krajowych jak i międzynarodowych ? zgodnie z decyzją rządu Kanady. Jednostka jest przewidziana do szybkiego reagowania w różnego rodzaju katastrofach: od prostych, powodowanych przez naturę, do zagrożeń kompleksowych ( jednak z wyłączeniem zagrożeń jądrowych, chemicznych i epidemiologicznych, wymagających wysokiego poziomu izolacji). DART jest w zasadzie jednostką samowystarczalną o dużych zdolnościach operacyjnych jednak w szczególnych przypadkach personel do niej, może być dobierany z całych kanadyjskich sił zbrojnych. Jednostka jest utrzymywana w 48 godzinnej gotowości do przemieszczania, a całe jej wyposażenie ( wraz ze środkami transportu) znajduje się w bazie Sił Powietrznych Kanady ( Trenton). Decyzję o użyciu jednostki DART podejmuje premier na wniosek zagranicznej organizacji humanitarnej lub innego kraju ? gospodarza bądź wewnątrz Kanady, gdy skala i obszar katastrofy przekraczają możliwości władz regionalnych.

Podstawy Prawne.
Krajowy proces gotowości i reagowania wynika z obowiązującego prawa oraz decyzji rady ministrów. Składają się te podstawy prawne następujące (podstawowe) akty:
a) Ustawa Konstytucyjna, która określa obszar odpowiedzialności władz federalnych i władz prowincji
oraz dla większości przypadków ustala odpowiedzialność wiodącą dla różnych rządowych (
federalnych) agencji w zakresie gotowości na wypadek zagrożeń,
b) Stałe umowy pomiędzy ministerstwami federalnymi, które stanowią podstawową bazę dla udziału
szczebla federalnego w zakresie gotowości i reagowania na wypadek zagrożeń, zarówno jako resorty
wiodące, jak też resorty wspierające (wspomagające), inne ministerstwa i rządy ( prowincji i
terytoriów),
c) Polityka państwa na Wypadek zagrożeń, która została uchwalona przez Radę Ministrów w 1980 r. i
uaktualniona w 1995 r. określa ona zadania rządu związane z gotowością na wypadek zagrożeń,
wskazuje wiodące ministerstwa odpowiadające za przygotowanie i rozwój planów gotowości i
reagowania w razie szczególnych zagrożeń,
d) Ustawa o Gotowości na Wypadek Zagrożeń, która jest ważniejszym elementem struktury prawnej
określa ona odpowiedzialność Ministra ds. gotowości na Wypadek Zagrożeń obciąża każdego ministra
Kanady odpowiedzialnością za przygotowanie planów na wypadek zdarzeń, za zapewnienie
odpowiednich usług i ekspertyz, w celu udzielania pomocy innym rządom i ministerstwom
federalnym. Ustawa ta stanowi swoisty administracyjny statut wskazujący agencjom
federalnym kierunki działalności związanej z gotowością ? w ramach ich własnych odpowiedzialności.


Tę odpowiedzialność stanowią:
- rozwijanie gotowości cywilnej
- rozwijanie polityki programów
- pobudzanie i wspieranie prowincjonalnych i lokalnych gotowości
- zapewnienie edukacji i szkolenia
- rozwijanie świadomości społecznej
- analizowanie i ocenianie ryzyka oraz prowadzenie badań w dziedzinie gotowości,
- koordynacja i wspieranie rozwoju i sprawdzanie (testowanie) planów gotowości cywilnej przez
instytucje rządowe,
- rozwijanie umów i porozumień zapewniających ciągłość działania rządu,
- monitorowanie stanu i składanie raportów o stanie zagrożenia społeczeństwa
- wspieranie planów wdrażania pomocy federalnej.

Również na podstawie tej ustawy, Minister ds. Gotowości na Wypadek Zagrożeń jest wspierany przez każdego z federalnych ministrów poprzez:
- rozwijanie planów na wypadek zagrożeń w ramach własnych kompetencji lub tylko z tym obszarem
kompetencji powiązanych
- prowadzenie szkoleń i ćwiczeń mających na celu rozwijanie opracowanych planów
- wdrażanie planów (reagowanie) w ramach własnych kompetencji lub na wniosek ? w celu wsparcia
innych.

e) Ustawa o Nadzwyczajnych Zagrożeniach (1988r.) opisuje cztery typy zagrożeń państwa, dla których pozostałe
obowiązujące akty prawne mogą być niewystarczające w swych regulacjach. Ustawa określa:
- warunki jakie muszą być spełnione w celu ogłoszenia stanu wyjątkowego
- szczególne regulacje i zasady porządkowe, które mogą być wprowadzone w celu poradzenia sobie z
sytuacją nadzwyczajną
- konsultacje i uzgodnienia z władzami prowincji, które muszą mieć miejsce przed wprowadzeniem
stanu wyjątkowego
- ochrona i ograniczenia w działalności rządu po ogłoszeniu i działaniu w stanie wyjątkowym
- zapewnienie odszkodowań osób i organizacji które poniosły straty w wyniku realizacji zapisów tej
ustawy. Ustawa ta definiuje również niebezpieczeństwo dla państwa jako nagłą i krytyczną sytuację
o charakterze tymczasowym która:
- poważnie zagraża życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu Kanadyjczyków i występuje w takim nasileniu,
lub ma taki charakter, że przekracza zdolności władz prowincji do prowadzenia sobie z nią,
- poważnie zagraża zdolności rządu Kanady do zachowania suwerenności, bezpieczeństwa i
terytorialnej integralności państwa oraz gdy zagrożenie to nie może być usunięte przy
wykorzystaniu innych obowiązujących w Kanadzie aktów prawnych.

Ustawa określa cztery typy nadzwyczajnych zagrożeń państwa:
- nadzwyczajne zagrożenie dóbr społecznych (w tym ostre naturalne katastrofy lub większe wypadki
będące poza zdolnościami skutecznego reagowania władz prowincji)
- nadzwyczajne zagrożenie międzynarodowe ( stanowiące zagrożenie suwerenności, bezpieczeństwa i
integralności terytorialnej własnej lub sprzymierzeńców)
- zagrożenie wojną (zaistniały bądź nieuchronny konflikt zbrojny Kanady bądź jej sojuszników).

Ustawa określa procedury ogłaszania stanu nadzwyczajnego zagrożenia dla państwa, czas jego trwania, specjalne regulacje prawne i ograniczenia praw obywatelskich.


STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ - (USA)

Ludność 270 mln
Powierzchnia 9.629 tys. km kwadr.

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych:
- Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego ( NATO)
- Organizacja Narodów Zjednoczonych ONZ
- Rada Partnerstwa Euro ? Atlantyckiego (EAPC- Euro ? Atlantic Partnership Council)
- Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej ( OSCE ? Organisation for Security and Co ? operation in Europe)
- Rada Europy ( The Council of Europe) ? obserwator

Federalne Cywilne planowanie Kryzysowe określa ( identyfikuje) funkcje, które muszą być realizowane po ogłoszeniu przez Prezydenta USA stanu wyjątkowego, a także obejmuje stały wzrost zdolności do wykonywania tych funkcji. Na polecenie Prezydenta, ministerstwa i agencje federalne mają przypisaną odpowiedzialność za gotowość w nagłych wypadkach ( w stanach zagrożeń), bazującą na stałych zadaniach.

Zadania i cele
Ogólnym celem cywilnego planowania Kryzysowego w USA jest określenie wystarczających i niezbędnych kompetencji na każdym poziomie zarządzania w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb ludności cywilnej i sił zbrojnych w czasie różnych zagrożeń w tym katastrof naturalnych ataków wojskowych, technologicznych katastrof i zagrożeń oraz innych naturalnych i cywilizacyjnych zdarzeń, które mogłyby spowodować poważne zniszczenia lub zagrożenie obszaru kraju.
Prezydent USA tworzy politykę państwa w zakresie cywilnej gotowości w sytuacjach zagrożeń oraz deleguje wiele swoich operacyjnych władz do Federalnej Agencji Zarządzania Kryzysowego (FEMA ? Federal Emergency Managament Agency). FEMA jest centralną federalną agencją, która koordynuje planowanie, przygotowanie, łagodzenie skutków, a także szkolenie i ćwiczenia, których celem jest zapewnienie właściwego reagowania oraz likwidacji skutków wypadków, katastrof i nadzwyczajnych zagrożeń.

Najważniejsze zadania Cywilnego Planowania Kryzysowego USA to:
- koordynacja federalnych wysiłków zmierzających do zmniejszenia strat w ludziach i mieniu poprzez pełne, uwzględniające
różnorodne zagrożenia i ryzyka programy zarządzania w sytuacjach zagrożeń obejmujące łagodzenie skutków,
przygotowanie, reagowanie i odbudowę a także szkolenie i ćwiczenia,
- koordynacja planów zapewnienia ciągłości funkcjonowania rządu federalnego w czasie wystąpienia katastrof, wypadków
i klęsk żywiołowych stwarzających zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa oraz koordynacja reagowania na szczeblu
federalnym na skutki poważniejszych incydentów terrorystycznych
- zapewnienie skuteczności i dostępności systemów i zasobów przygotowywanych na wszelkie zagrożenia w razie
zwalczania naturalnych i cywilizacyjnych katastrof, w tym także podczas szkoleń i ćwiczeń,
- koordynowanie i planowanie przez ministerstwa i agencje federalne rozmieszczenia zasobów niezbędnych w razie
kryzysów i sytuacji nadzwyczajnych
- konsolidowanie programów nastawionych na zapobieganie i łagodzenie skutków potencjalnych katastrof, w tym
zagrożeń powodziowych, transportu materiałów niebezpiecznych, obiektów hydrotechnicznych i trzęsień ziemi,
- koordynowanie z rządami stanowymi, administracją lokalną, sektorem prywatnym i organizacjami pozarządowymi
programów gotowości, w tym planowania na wypadek zagrożeń od elektrowni jądrowych oraz miejsc składowania
wojskowych bojowych środków trujących
- zapewnienie szczególnej ważności na szczeblu federalnym dla problematyki ochrony przeciwpożarowej i społecznej
edukacji w zakresie bezpieczeństwa pożarowego

STRUKTURA ORGANIZACYJNA CYWILNEGO PLANOWANIA KRYZYSOWEGO.

Cywilne Planowanie Kryzysowe w USA opiera się na fundamentalnym założeniu, że znaczna katastrofa lub nadzwyczajne zagrożenie przekroczy zdolności prowadzenia rozległych operacji niezbędnych dla ratowania życia i ochrony mienia przez rządy stanowe i władze lokalne. Podstawowa struktura organizacyjna i funkcjonalna programu reagowania na zagrożenia jest zarysowana w Federalnym Planie Reagowania, w którym wymienione zostały zasoby federalnych ministerstw i agencji w kolejności ich udostępniania władzom stanowym i lokalnym.
Ten federalny Plan Reagowania określa odpowiedzialność podstawową oraz o charakterze pomocniczym dla różnych federalnych agencji w zakresie tzw. 12 zadań wsparcia w stanach zagrożeń:
- transport,
- łączność,
- prace publiczne i inżynieryjne
- zwalczanie pożarów
- informacja i planowanie
- opieka społeczna
- zaopatrzenie
- ochrona zdrowia i służby medyczne
- poszukiwania w mieście i ratownictwo
- materiały niebezpieczne
- żywność
- energia.

Zadania te zostały przydzielone ministerstwom ( agencjom) o największych kompetencjach, zasobach i możliwościach udzielania wsparcia w danym obszarze funkcjonalnym. Ministerstwo o największych kompetencjach, zasobach i możliwościach w zakresie danego zadania wsparcia jest dla niego ministerstwem wiodącym, pozostałe stanowią ministerstwa ( agencje) pomocnicze. Ministerstwo wiodące koordynuje udzielanie pomocy federalnej w zakresie danego zadania wsparcia. Natomiast ogólną koordynację pomocy ze szczebla federalnego realizuje koordynator wyznaczony przez Dyrektora Federalnej Agencji Zarządzania Kryzysowego (FEMA), który czyni to w imieniu i z upoważnienia prezydenta Stanów Zjednoczonych.

Federalny Plan Reagowania zawiera także strukturę organizacyjną zapewniającą właściwe reagowanie na sytuacje będące w sferze odpowiedzialności rządu federalnego, jak np. zarządzanie w razie incydentów terrorystycznych, reagowanie po emisjach promieniotwórczych z elektrowni jądrowych i innych źródeł, katastrof po uwolnieniu ropy naftowej i ropopochodnych oraz uwolnieniu innych materiałów niebezpiecznych.
Federalna Agencja Zarządzania Kryzysowego (FEMA) administruje Federalnym Planem Reagowania i powiązanym z nim programem cywilnego zarządzania Kryzysowego. Współpracując blisko z władzami stanowymi i lokalnymi FEMA finansuje programy zarządzania kryzysowego, oferuje poradnictwo techniczne i szkoleniowe, a także definiuje zadania dla innych federalnych agencji w zakresie rozmieszczania zasobów na wypadek większych katastrof lub stanów nadzwyczajnych ( stanów klęski żywiołowej) ogłaszanych przez prezydenta USA.

Odpowiedzialność stanowa.
Zgodnie z Konstytucją Stanów Zjednoczonych, konstytucja każdego ze stanów wprowadza prawo stanowe i dowodzi stanowymi siłami Gwardii Narodowej, gdy mają one status stanowy. W razie zaistnienia katastrofy, Gubernator ocenia jej zasięg i zakres oraz określa czy jest w stanie udzielić pomocy władzom lokalnym jeżeli o nią poprosiły. Gubernator ma prawo do ogłoszenia stanu wyjątkowego ( stanu klęski żywiołowej), uruchomienia Stanowego Planu Ratowniczego oraz wezwania Gwardii Narodowej.

Wszystkie Stany mają specjalne agencje do koordynowania planowania gotowości kryzysowej, prowadzenia szkolenia i ćwiczeń oraz są agencją koordynującą w imieniu Gubernatora działania w razie zaistnienia katastrofy klęski żywiołowej, kryzysu. Poza Prezydentem Stanów Zjednoczonych na szczeblu krajowym tylko gubernator ma prawo uruchomić Gwardię narodową. W razie katastrofy o rozmiarach i ostrości ( gwałtowności) przebiegu takiej , że skuteczne reagowanie jest poza możliwościami stanu i wpływem lokalnych władz, gubernator może prosić prezydenta USA o ogłoszenie stanu ? poważnej katastrofy? lub klęski żywiołowej ? na podstawie Ustawy o Pomocy w Razie Katastrofy i Pomocy w Sytuacjach Nadzwyczajnych ( Robert T. Stafford). ?Poważna katastrofa? i ?Klęska żywiołowa? różnią się głównie rozmiarami, wielkością zniszczeń, czasem trwania oraz wielkością pomocy federalnej niezbędnej i dostarczonej.


Odpowiedzialność lokalna
W społecznościach lokalnych burmistrzowie , kadra kierownicza miast, policji i straży pożarnej, zarządy miast, szeryfowie, prokuratorzy i przedstawiciele publicznej służby zdrowia są odpowiedzialni za codzienne przestrzeganie prawa, bezpieczeństwo, ochronę zdrowia i ochronę przeciwpożarową. Odpowiadają oni również za rozwijanie planów operacyjnych i zdolności do reagowania w razie zagrożeń, a także zapewnienie zdolności do natychmiastowego zareagowania ? każdy w ramach swoich kompetencji. Wiele lokalnych kompetencji wymaga wzajemnych uzgodnień ze służbami sąsiednimi, które uwzględniają walkę z pożarami, policję, pogotowie ratunkowe i inne służby ratownicze ? poza granicami jednostki administracyjnej ( gminy ).

Pierwszy poziom reagowania na sytuację wyjątkową to niemal zawsze pojedynczy obywatel. Powinien on umieć odpowiednio zachować się w danej sytuacji, tak by mógł pomóc samemu sobie, swojej rodzinie i sąsiadom w początkowych etapach sytuacji wyjątkowej, katastrofy, klęski żywiołowej. Kolejny poziom reagowania to władze lokalne, które odpowiadają za ogólne kierowanie i kontrolę działań reagowania w większości sytuacji wyjątkowych mających miejsce w granicach administracyjnych. W razie potrzeby mogą zwracać się o pomoc do agencji sektora prywatnego, władz sąsiednich gmin a także władz wyższego szczebla. Rola władz wyższego szczebla polega na dostarczaniu wsparcia, doradztwa, ekspertyz oraz takiej pomocy o jaką zostaną poproszone.

Władze wyższego szczebla przejmują kierownictwo i kontrolę działań reagowania jeżeli:
- miało miejsce katastrofalne zdarzenie, które uczyniło władze lokalne niezdolnymi do zapewnienia kierowania i kontroli,
- powstała sytuacja kryzysowa tego rodzaju że władze lokalne nie mogą zapewnić odpowiedniego kierownictwa i kontroli, w
związku z czym zwróciły się z prośbą do władz wyższego szczebla o ich przyjęcie a te z kolei uznały prośbę za uzasadnioną,
- sytuacja wyjątkowa podlega jurysdykcji władz wyższego szczebla.


Ogólnie ? odpowiedzialność, za kierowanie i kontrolę działań reagowania, dotyczy możliwie najniższego poziomu administracji, który zachowuje zdolność (możliwość) sprostania sytuacji katastrofy, zagrożenia , kryzysu.. Jeżeli taka możliwość jest niewystarczająca i działania wyższych szczebli administracji są niezbędne, to odpowiedzialność ta przesuwa się na kolejne poziomy władzy, poczynając od władz lokalnych i kończy na władzach federalnych.

Współpraca cywilno- wojskowa.
Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił kilka aktów prawnych związanych z wewnętrznym wsparciem militarnym, udzielanym przez Gwardię Narodową, określających stany i sytuacje, podstawową odpowiedzialność za zapewnienie początkowego wsparcia ? gdy niezbędna ( potrzebna ) jest pomoc wojskowa. Siły zbrojne są wyposażone, aby udzielać pomocy władzom cywilnym w różnych zadaniach, wliczając w to m.in. pomoc w razie katastrof oraz w czasie wsparcia działań zmierzających do utrzymania bądź przywrócenia siłą prawa lub naruszonego porządku publicznego.
Pomoc w razie katastrof obejmuje te misje, działania i funkcje o charakterze humanitarnym oraz z zakresu obrony cywilnej, które są określone przez prawo. Władze cywilne mogą wnioskować o pomoc militarną najczęściej w razie katastrof naturalnych takich jak tajfuny, tornada, powodzie i trzęsienia ziemi lub w razie zdarzeń powodowanych przez człowieka, np. ogromne eksplozje lub akty terroryzmu. Zgodnie z Federalnym Planem Reagowania, Departament Obrony ponosi wiodącą odpowiedzialność w zakresie prac publicznych i inżynieryjnych, oraz jest agencją wspomagającą w pozostałych 11 zadaniach wsparcia w stanach zagrożeń. Użycie wojska do utrzymania lub przywrócenia naruszonego porządku prawnego jest dopuszczalne tylko w przypadkach ściśle określonych przez prawo. Zgodnie z prawem federalnym, militarne wsparcie obejmuje operacje przeciw nielegalnym działaniom związanym z narkotykami, pomoc podczas niepokojów i zajść społecznych, specjalne operacje z zakresu bezpieczeństwa, zwalczanie terroryzmu, usuwanie materiałów wybuchowych i inne podobne działania.

Podstawy Prawne.
Wszystkie stany, rząd federalny i większość władz lokalnych mają akty prawne regulujące zasady Cywilnego Planowania Kryzysowego, gotowości i zarządzania kryzysowego. Niektóre akty prawne są wydawane w celu sprostania podstawowym potrzebom w sytuacjach nadzwyczajnych ? trzęsieniom ziemi, tajfunom i tornadom, rozlaniem ropy naftowej i ropopochodnych. W większości przypadków, różne agencje rządowe będą wykorzystywały swoje normalne uprawnienia do reagowania na zdarzenia oraz realizowania programu odbudowy po katastrofach, klęskach żywiołowych i nadzwyczajnych zagrożeniach.

Wymienione poniżej akty prawne stanowią kilka ważniejszych specjalistycznych federalnych aktów związanych z cywilnym zarządzaniem kryzysowym:
- Ustawa o pomocy w razie katastrofy i pomocy w sytuacjach nadzwyczajnych ( Robert T. Stafford): reguluje problemy
koordynacji i zaopatrywania podczas udzielania pomocy przez administrację federalną w razie katastrof i
nadzwyczajnych zagrożeń;
- Ustawa o Energii Atomowej ( 1954 r.): definiuje planowanie i ćwiczenia związane z uwolnieniami promieniotwórczymi
z elektrowni jądrowych, zarówno wewnątrz, jak też do otaczającego środowiska;
- Ustawa o Łączności (1934 r.) : określa zasady przyznawania tymczasowych zezwoleń na łączność radiową w sytuacjach
bezpośrednich następstw katastrof i nadzwyczajnych zagrożeń;
- Ustawa o Pełnej Środowiskowej Reakcji, Odszkodowaniach i Odpowiedzialności (1980r.): zapewnia ogólne
uprawnienia rządowi federalnemu i rządom stanowym do bezpośredniego reagowania na wypadki z substancjami
niebezpiecznymi;
- Ustawa o Produkcji obronnej (1950r.): określa zasady gromadzenia zasobów dla celów obrony narodowej i
gotowości kryzysowej;
- Ustawa o Zmniejszaniu Zagrożeń od Trzęsień Ziemi (1977r.): uwzględnia badania, planowanie i koordynację w celu
zmniejszenia zagrożenia dla życia i mienia w czasie trzęsienia ziemi;
- Ustawa o Transporcie Materiałów Niebezpiecznych ( 1990r.) : reguluje zasady planowania na wypadek oraz zasady
reagowania w razie wypadków związanych z transportem materiałów niebezpiecznych;
- Ustawa o Bezpieczeństwie Państwa (1947r.) : określa władze odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa, w tym
funkcje w zakresie gotowości w stanach zagrożeń, odpowiedzialność za doradzanie prezydentowi USA w
sprawach dotyczących mobilizacji sił zbrojnych, gospodarczych i gotowości cywilnej;
- Ustawa o Państwowych Ubezpieczeniach Powodziowych (1968r.), Ustaw o Ochronie Przed Katastrofalnymi
Powodziami (1973r.): określają program państwowych ubezpieczeń powodziowych dla budownictwa na obszarach
powodziowych oraz udział władz lokalnych w programach zapobiegania i zmniejszania strat powodziowych.


PODSUMOWANIE

Przedstawione w poprzednich rozdziałach systemy cywilnego planowania Kryzysowego wybranych państw NATO i państw współpracujących zostały dostosowane do rzeczywistych i prawdopodobnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych państw oraz do planowanego przez państwa udziału w międzynarodowych operacjach ratowniczych pomocowych i humanitarnych.

1. Charakterystyczne jest silne umocowanie prawne opisywanych systemów (USA, Kanada, Hiszpania,
Szwecja ) zwłaszcza, precyzyjnie i szczegółowo opisano systemy wspomagające szczególnych działań
(USA, Kanada, Hiszpania). W obowiązującym prawie znajdują się kryteria, które muszą być
wypełnione aby możliwe było wprowadzenie stanu wyjątkowego, procedury obowiązujące przy jego
ogłaszaniu, wymienione szczególne prawa, obowiązki i ograniczenia z tego stanu wynikające. Akty
prawne precyzyjnie przypisują obszary odpowiedzialności poszczególnym poziomom administracji w
zakresie odpowiedzialności terytorialnej (USA, Kanada, Szwecja) oraz resortom i agencjom
centralnym w ramach odpowiedzialności funkcjonalnej.

2. Wspólną cecha wszystkich zaprezentowanych systemów Cywilnego planowania Kryzysowego, jest
powołanie specjalnego centralnego organu administracji pełniącego funkcję koordynatora
przedsięwzięć planowania, współdziałania, przygotowania niezbędnych planów operacyjnych:
Federalna Agencja Zarządzania Kryzysowego FEMA(USA), Kanadyjska Gotowość na Wypadek
zagrożeń (Kanada), Komitet ds. Cywilnego planowania Kryzysowego (Hiszpania), Szwedzka Agencja
Cywilnego Planowania Kryzysowego (OCB Szwecja). Taka organizacja systemów w sposób
jednoznaczny wskazuje koordynatora przedsięwzięć na szczeblu centralnym, który jest jednocześnie
elementem współpracy w układzie pionowym ? z różnymi poziomami administracji

3. Wszystkie systemy mocno akcentują rolę współpracy cywilno ? wojskowej, traktując siły zbrojne jako
bardzo istotny element systemu zwłaszcza na etapie reagowania. Podkreśla się możliwość
podejmowania decyzji o życiu wojska do działań na szczeblu niższym niż centralny (USA ? stan,
Szwecja ? region obrony, hrabstwo). O ważności sił zbrojnych w realizowaniu zadań zarządzania
kryzysowego świadczy fakt tworzenia specjalnych jednostek wojskowych, do prowadzenia operacji
ratowniczych i humanitarnych (Kanada ? DART), jak również całego rodzaju sił zbrojnych
przygotowanego m.in. do podejmowania działań w warunkach zagrożeń wewnętrznych (USA ?
Gwardia Narodowa). Szczególnie interesującym ( i zapewne przynoszącym znakomite wyniki w
praktycznym działaniu) rozwiązaniem jest przyjęta w Szwecji zasada wspólnego rozmieszczania władz
cywilnych i wojskowych w okresie podwyższonej gotowości w tym samym centrum dowodzenia
operacyjnego ( na wyższym i niższym szczeblu regionalnym oraz na poziomie krajowym, natomiast
na szczeblu lokalnym wyznaczany jest jeden dowódca wojskowy do współpracy z
samorządami). Takie rozwiązanie zapewnia sprawny obieg informacji ( skraca czas przepływu
informacji i zmniejsza ryzyko przekłamań w treści), umożliwia wspólną analizę sytuacji i wspólne
wypracowanie decyzji.

4. W zakresie reagowanie powtarzającą się zasadą jest podejmowanie działań na możliwie najniższym
szczeblu administracji zdolnym poradzić sobie z zagrożeniem i przenoszeniem reagowania na wyższy
poziom na wniosek lub w sytuacji nie radzenia sobie z zagrożeniem (USA, Kanada, Hiszpania,
Szwecja). Takie rozwiązania ( choć wydają się wprost oczywiste) pozwalają na racjonalne ( z punktu
wykorzystania zasobów) radzenie sobie z zagrożeniami.

5. W zakresie funkcjonalnym podkreśla się wielofazowe podejście do zagadnień zarządzania
kryzysowego / cywilnego planowania kryzysowego. Klasyczny ( amerykański ) model zarządzania
uwzględnia cztery fazy:
- Zapobieganie
- Przygotowanie
- Reagowanie
- Odbudowa.

Właściwe przygotowanie każdej z tych faz daje gwarancję:
- zmniejszenia prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia ( zapobieganie),
- zmniejszenia strat, zniszczeń i szkód w razie zaistnienia zagrożenia oraz optymalnie niewysokie
koszty prowadzenia działań reagowania (właściwie wykonane przedsięwzięcia przygotowania i
reagowania)
- oraz poniesienia relatywnie niższych kosztów podczas usuwania skutków zagrożenia i przywracania
stanu sprzed wypadku, katastrofy, kryzysu (odbudowa).

Przenosząc na Polski grunt przedstawione wyżej rozwiązania, można mówić o tworzeniu systemu kompleksowego zarządzania kryzysowego (cywilnego planowania kryzysowego).
System taki powinien obejmować:
1) nowoczesne, przystające do występujących w państwach sojuszniczych rozwiązania prawne ( w
sposób jasny określające obszary odpowiedzialności, kompetencje określonych poziomów
administracji, zadania i cele systemu);

2) wszystkie rodzaje zagrożeń : naturalne, technologiczne ( cywilizacyjne), wojenne;

3) wszystkie poziomy zarządzania ( związane ze szczeblami administracji) sektor publiczny i prywatny, a
także każdego obywatela,

4) cztery fazy zarządzania kryzysowego: zapobieganie, przygotowanie, reagowanie, odbudowę. Fazy te
stanowią naturalny i obiektywnie występujący cykl zarządzania kryzysowego;

5) współdziałanie cywilno ? wojskowe na wszystkich szczeblach ( poziomach) administracyjnych, z
możliwością podejmowania tego współdziałania na poziomach lokalnych ( gmina, powiat,
województwo). Celowym wydaje się również przyjęcie rozwiązania szwedzkiego, polegającego na
wspólnym rozwijaniu centrów operacyjnych i wspólnej na nich pracy

6) wykorzystanie wszystkich dostępnych zasobów ( sił i środków) przydatnych dla realizacji celu
zarówno będących w gestii administracji rządowej i samorządowej, sektora prywatnego i publicznego,
ochotników i ogół ludności,

7) hierarchiczne podejmowanie reagowania tzn. na możliwie najniższym poziomie zarządzania, który jest
w stanie poradzić sobie z zagrożeniem

8. wskazanie na każdym poziomie zarządzania instytucji ( agencji, organu), która zajmowałaby się
problematyką organizowania i doskonalenia systemu koordynowania całości przedsięwzięć
związanych z zapobieganiem i przygotowaniem, a także uczestniczeniem w reagowaniu i odbudowie,
organ ten powinien podlegać bezpośrednio szefowi administracji określonego szczebla i działać na
zasadzie równości i partnerstwa z innymi organami zarządzania danego szczebla.