M. Konopnicka "Mendel Gdański".

„Mendel Gdański” został napisany przez M Konopnicka w 1889 roku. Porusza jedna z glow-nych kwestii poruszanych w dobie pozytywizmu... mianowicie kwestie zydowska Nowela ta powstala jako odzew Konopnickiej przeciw ówczesnej fali antysemityzmu w polsce. Konopnicka ,jak i również inni pozytywisci, starala się wplynac na mentalnosc polskiego spoleczenstwa widzacego w zydach zagrozenie. Niechec do zydow wynikala z braku znajomosci kultury i historii zydowskiej. W efekcie dochodzilo do tworzenia zupełnie absurdalnych, rodzących strach przekonań o obyczajowości Żydów. Wrogosc ta miala ujscie w tzw. Pogromach. Ludnosc niesemicka siala wtedy spustoszenia w gettach zydowskich napadajac na ich mieszkancow a niekiedy nawet mordujac ich. Konopnicka dostrzegala cale barbarzynstwo tego postepowania - wiedziala bowiem ze antysemityzm wypływa z zabobonu i ciasnoty umysłowej ludności dopuszczającej się pogromów i starala się ukazac w swoich utworach zyda jako zwyczajnego czlowieka, który niczym specjalnym nie rozni się od innych. Na takiego wla-snie czlowieka zostal wykreowany bohater noweli pt „Mendel Gdanski” A jest nim stary, bo 67-letni i ubogi zyd. Przed 27 laty przybyl do warszawy gdzie mieszka do dzis. Przez ten szmat czasu zdarzyl się zaznajomic z tym miastem. Zyje w dobrych stoosunkach z sasiadami. Ma duzo kontaktow z ludzmi gdzyz jest introligatorem. Mimo braku wyksztalcenia cechuje się wyjatkowa madrascia i wrazliwo-scia... Jest czlowiekiem mocno doswiadczonym przez zycie. Z calej rodziny pozostal mu tylko jeden wnuk – syn jego zmarlej przedwczesnie corki. Starzec wychowuje Jakuba (bo tak ma na imie chlo-piec) w poczuciu wlasnej wartosci i godnosci bez kompleksu nizszosci. Pragnie by chlopiec zdobyl wyksztalcenie i mogl swoja wiedze wykorzystac dla dobra ludzi. Zyd zyje w poczuciu bezpieczenstwa za którego podstawe uwaza wlasna prace. Mendel uznaje się za pelnoprawnego obywatela warszawy. Jest zwiazany z nia i z ludzmi którzy tu zyja... (mendel wie to mendel wie tamto) Fakt bycia zydem traktuje jak rzecz oczywista, nie stawiajaca go nizej od innych mieszkancow miasta. Przyjmuje inne kryterium oceniania ludzi. Dzieli ludzi ze względu na ich postepowanie a nie pochodzenie czy religie jaka wyznaja. Pewnego dnia dochodza go niepokojace wiesci... Najpierw wnuk przychodzi ze szkoly z zalem ze koledzy wypominaja mu to ze jest zydem. Pozniej natomiast zegarmistrz majacy sklep na-przeciwko zakladu mendla mowi mu ze maja bic zydow. Poczatkowo starzec nie reaguje... Gotow jest walczyc przeciwko tym którzy sa zli... tym co kradna i morduja... nawet jeśli sa zydami. Gdy zegar-mistrz odpowiada ze maja bic wszystkich zydow starzec Nie może zrozumiec tego... Nie może zrozu-miec tego... dlaczego niby mieszkancy miasta w którym on sam spedzil pol zycia, których zna, którym nie uczynil nic zlego mieliby skrzywdzic jego... bogu ducha winnego starca tylko i wylacznie dlatego ze jest zydem. (zyd jest zawsze zydem) W rozmowie zyda z zegarmistrzem zderzaja się ze soba dwa odmienne sposoby ocenienia ludzi: ze względu na ich postepowanie i ze względu na ich pochodzenie. Wychodzi na jaw stereotyp o zydach panujacy w polsce. W koncu dochodzi do owych rozruchow. W obliczu zagrozenia Mendel odrzuca pomoc sasiadow. Nie ma zamiaru wstydzic się swojego pocho-dzenia a wolnosc wyznania uznaje za swoje nienaruszalne prawo. wierzy, że może wpłynąć na posta-wę uczestników pogromu, wierzy, że zwycięży rozsądek i tolerancja. Spotyka go jednak ogromny zawod. Swiadectwo swojej wiary przeplaca zdrowiem wnuka a także utrata zaufania do ludzkiej ma-drosci i sprawiedliwosci. Mendel dotychczas dumny ze swojego miasta, kochal je, czul się z nim zro-śnięty i jest dla niego bolesnym odkrycie, że są ludzie, którzy uważają go tu za obcego. Mendel zro-zumiał, że od nastawionego antysemicko tłumu nigdy nie doczeka się szacunku należnego mu z racji bycia człowiekiem użytecznym i uczciwym. Stracil serce do warszawy, ktora tak kochal...

autorka zwraca uwagę na ogólnoludzkie wartości, które powinny być jedynym kryterium oce-ny człowieka. staje po stronie krzywdzonych mniejszości narodowych i religijnych, dła których do-maga się szacunku i równości wobec prawa. Walczy ze stereotypem ze Żydzi bogacą się kosztem Polaków, są obcy w polskim społeczeństwie... ze zyd jest zawsze zydem... Utwor ma charakter ostre-gajacy przed: po pierwsze antysemityzmem, który może się obrocic przeciwko polakom.... a po drugie przed pochopnym ocenianiem ludzi... przed niewlasciwym ocenianiem...