Funkcjonowanie populacji ludzkiej w środowisku

Tempo wzrostu liczby ludności zależy od wielu czynników stałych i zmiennych. Stałym czynnikiem jest przyrost naturalny ludności - różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów w danym okresie i na danym obszarze. Może być dodatnia (liczba urodzeń przewyższa liczbę zgonów) lub ujemna (liczba zgonów przewyższa liczbę urodzeń). Na przyrost ten wpływa rozwój medycyny, higieny życia ludzi, nowe technologie w produkcji środków farmaceutycznych i nowe techniki operacji chirurgicznych, a także idee głoszone przez różne religie. Także zwiększenia zużycia nawozów sztucznych oraz upowszechnienia nowych odmian zbóż i innych roślin alimentacyjnych przyczyniło się do wzrostu liczby ludności na świecie. W rezultacie osiągnięto zwiększenie produkcji żywności, umożliwiający poprawę wyżywienia.
Eksplozja demograficzna jest to zjawisko gwałtownego wzrostu liczby ludności, obecnie przypada głównie na kraje słabo rozwinięte. W wyniku eksplozji demograficznej może nastąpić przeludnienie na kuli ziemskiej, a z tym wiążą się pewne konsekwencje. Niektórzy naukowcy ostrzegają przed całkowitym zniszczeniem życia na ziemi.

Eksplozja demograficzna dotyka najbardziej kraje najbiedniejsze. Zasoby naturalne tych regionów nie zaspokajają potrzeb ludności. Nie jest zapewniony byt wzrastającej liczby ludzi. Z tego powodu wzrasta presja wywierana przez człowieka na środowisko naturalne.
Szybki przyrost naturalny działa hamująco na rozwój gospodarczy, ze względu na duże koszty opieki państwa na dziećmi, które nie biorą udziału w wypracowywaniu dochodu narodowego. Dlatego podnoszenie się stopy życiowej w większości krajów rozwijających się postępuje bardzo wolno. Wzrasta tam ubóstwo i następuje dewastacja środowiska. Poza problemem wyżywienia ludności, problemem może stać się zapewnienie warunków mieszkaniowych.

Przyczyną rosnącego przyrostu naturalnego w krajach słabo rozwiniętych jest rozwój medycyny, opanowanie chorób i epidemii, utrudniony dostęp do środków antykoncepcyjnych oraz otoczenie opieką matki i dziecka. Obecnie największy przyrost naturalny jest w krajach afrykańskich - przekracza 300/00 (Etiopia, Ghana, Mauretania, Nigeria). Natomiast kraje wysoko rozwinięte charakteryzuje niski wskaźnik przyrostu naturalnego, a nawet ujemny.

Urbanizacja to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszaru stref podmiejskich, a także wzrostu liczny ludności miejskiej świata, kraju czy danego regionu.
Proces urbanizacyjny jest zjawiskiem wieloaspektowym. Na proces ten składają się:
Urbanizacja formalna - oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich.
Urbanizacja demograficzna - polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej.
Urbanizacja ekonomiczna - odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach.

Urbanizacja społeczna - uwidaczniająca się w upowszechnianiu miejskiego stylu życia ludności wiejskiej.
Urbanizacja przestrzenna - przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje pozarolnicze. Proces ten prowadzi ostatecznie do kształtowania się wielko przestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i rożnych ich form takich jak konurbacja, megalopolis, zespoły metropolitalne.
Po II wojnie światowej szczególnie szybko rozwijały się miasta, gdzie zaczęły powstawać nowe zakłady przemysłowe. Lata 50-te przyniosły pierwsza fale wzrostu ludności miejskiej, co było spowodowane napływem ludności wsi do miast, wzrostem przyrostu naturalnego i zmiana granic miast. Głównym obszarem napływu ludności był Górny Śląsk i duże miasta, takie jak Warszawa, Kraków, Łódź. Drugi etap przypada na lata 70-te, jednak nie jest on już tak silny. Głównym kierunkiem migracji wieś-miasto stały się miasta wybrzeża. Migracje wewnętrzne ograniczył dopiero kryzys gospodarczy lat 80-tych. Na te lata i na lata 90-te przypada stagnacja współczynnika urbanizacji.
Obecnie w miastach mieszka 62% ludności Polski. W Polsce jest 860 miast. Miast powyżej 200 tys. mieszkańców jest 20, a powyżej 100 tys. jest 43 ( mieszka tam 30% ludności). Największe miasta: Warszawa - 1 600 000, Łódź - 818 000, Kraków - 740 000, Wrocław - 640 000, Poznań - 580 000.

Rozmieszczenie miast jest nierównomierne, na co maja wpływ dzieje historyczne kraju oraz procesu uprzemysłowienia. Szczególnie gęsta sieć jest na terenach, z którymi wiążą się początki naszej państwowości oraz tam gdzie przemysł pojawił się najwcześniej - Wielkopolska, Kujawy, Górny i Dolny Śląsk.
Aglomeracja miejska - jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto. Zespół ten charakteryzują silne powiązania, prowadzące do integracji społecznej i gospodarczej całego obszaru, np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.
Istnienie aglomeracji miejskich niesie za sobą wiele negatywnych, jak również pozytywnych zjawisk.
Problemy wielkich aglomeracji:
- wysokie koszty zapotrzebowania na surowce i materiały,
- wysokie koszty usuwania zanieczyszczeń przemysłowych i komunalnych,
- trudność zaopatrzenia w wodę,
- przeciążenie komunikacji miejskiej,
- pogorszenie się warunków środowiska,
- wzrost kosztów budownictwa,
- choroby z przeciążenia systemu nerwowego człowieka,
- wzrost przestępczości i patologii społecznej,
- obniżenie bezpieczeństwa mieszkańców.
Korzyści z wielkich aglomeracji miejskich:
- lepsze wykorzystanie infrastruktury technicznej,
- większa wydajność pracy,
- możliwość wyboru pracy,
- łatwość kooperacji zakładów pracy,
- dobrze rozwinięte wyspecjalizowane placówki służby zdrowia, handlowe, kulturalne.

Z istnienia aglomeracji miejskich wynika wiele zagrożeń dla środowiska m.in. zanieczyszczenie powietrza i wód. Zanieczyszczenia powietrza (tlenki węgla (CO i CO2), siarki (SO2 i SO3) i azotu (NOx), popioły lotne, sadza, pyły, wirusy, bakterie i grzyby) mogą ujemnie wpływać na zdrowie człowieka. Przez powietrze są przenoszone groźne choroby, wpływa ono również niekorzystnie na przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę może lub powodować inne szkody w środowisku, np. korozję budowli, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, niszczenie ozonosfery. Zanieczyszczenia lotne powietrza będące substancjami zapachowymi mogą być dodatkowo uciążliwe dla otoczenia.
Negatywny wpływ człowieka na hydrosferę to ścieki, odpadki itp. są odprowadzane do źródeł wodnych, rzek a stamtąd do morza. Ścieki komunalne i przemysłowe oczyszczone tylko częściowo lub w ogóle nie oczyszczone odprowadzane do wód podziemnych powodują ich skażenia. Ciągły wzrost liczby ludności na świecie, urbanizacja i rozwój przemysłu powodują zwiększenie masy ścieków komunalnych i przemysłowych obciążonych różnego rodzaju zanieczyszczeniami. Ścieki te odprowadzone do rzek i jezior powodują skażenie wód.
Rozwój budownictwa miejskiego i przemysłowego powoduje ubytek terenów zielonych w miastach i na terenach podmiejskich, zmienia się tez ukształtowanie powierzchni. Tym samym następuje zmniejszenie obszarów, które mogłyby być wykorzystane na rekreację i wypoczynek. Zbyt mała powierzchnia takich atrakcyjnych przyrodniczo i krajobrazowo terenów zlokalizowanych w pobliżu miast sprawia, iż są one intensywnie użytkowane, a tym samym ulegają zniszczeniu.