Psychoanaliza

Kozielecki, koncepcje psychoanalityczne człowieka
Fromm, rewizja psychoanalizy
Freud, wstęp do psychoanalizy
Hillman, Boer, książka kucharska Zygmunta Freuda


1. Freud
- popędy to siły nadające kierunek ludzkiemu działaniu, nie zawsze są uświadomione
- większość tych popędów człowiek tłumaczy sobie jako postępowanie racjonalne, nie uświadamia sobie działania popędu
- próba uświadomienia człowieka o działaniu popędu => reakcja obronna
- metoda badawcza – psychoanaliza
- różne trudności normalnej realizacji popędu seksualnego (tabu) prowadzą do zaburzeń, często patologicznych.
- Zaburzenia – mają przyczynę w nieuświadomionych i niezrealizowanych popędach
- Popęd seksualny – rozumiany szerzej – „libido” – wczesne formy tego popędu upatrywał już w niemowlęctwie.
- Nieuświadomione konflikty – najbardziej powszechny „kompleks Edypa”, spowodowany dziecięcą miłością chłopców do matki
- Nieświadomość stanowi siedlisko instynktownych pragnień seksualnych
- Główna metoda psychoanalizy – uświadomienie chorym dręczących ich kompleksów i sensu zaburzeń;
metoda wolnych skojarzeń – pacjent mówi wszystko co mu przychodzi na myśl na dany temat
- Teza Freuda: konflikty i kompleksy nieświadome mogą prowadzić nawet do zaburzeń wegetatywnych (w czynnościach trawienia, oddychania etc.)
- Schemat człowieka normalnego: osobowość człowieka składa się z trzech części:
1) sfera pierwotnych biologicznych popędów – Id – początkowo Freud miał na myśli praktycznie tylko popęd seksualny, później wyróżnił jeszcze przeciwstawny mu popęd śmierci
Popędy powodują stan napięcia i dążą do zaspokojenia go przez likwidację tego napięcia
2) sfera działań na przedmioty zewnętrzne i zrealizowania celów zewnętrznych – Ego – sfera ta kształtuje się wtedy, gdy do zaspokojenia popędów zaczynają być potrzebne bodźce, przedmioty zewnętrzne i inni ludzie
3) Superego – skutek uspołecznienia się człowieka. Zaspokajanie popędów zaczyna dość wcześnie natrafiać na przeszkody w postaci zakazów, najpierw ze strony rodziców, a potem innych ludzi.
Superego odpowiada potocznemu pojęciu sumienia. Kształtuje się ono i funkcjonuje nieświadomie
Ma charakter irracjonalny i przymusowy.
Id Ego Superego
- tak złożona osobowość pozostaje w stanie nieustannego napięcia. Id dąży do zaspokojenia i wywiera nacisk na Ego, równocześnie Superego stawia wymagania, często przeciwstawne. Ego powstaje w stałym konflikcie, w stanie lęku lub poczucia winy. Rozwija wiec szereg mechanizmów obronnych:
a) wypieranie – tego co jest zabarwione uczuciowo nieprzyjemnie
b) projekcja – przypisuje różne własne cechy i pragnienia do
których nie chce się przyznać przed sobą, innym
osobom lub przedmiotom zewnętrznym
c) sublimacja – Ego skierowuje energię Id na inne przedmioty, niż te, na które jest ona pierwotnie skierowana
- nie zaspokojenie popędów wywołuje stan frustracji
- powstał bardzo pesymistyczny obraz człowieka o wielu cechach patologicznych
- Można tylko łagodzić a nie likwidować te trudności, ułatwiając człowiekowi doprowadzenie do świadomości jego kompleksów i zahamowań.
- Psychoanaliza – silny wpływ na współczesną kulturę, sztukę i naukę, zwłaszcza socjologię
- Urojenia – są genetycznie uwarunkowane, są to idee, które są niedostępne argumentom logicznym i zaczerpniętym z rzeczywistości(przykład pacjentki zazdrosnej o męża z powodu anonimowego liściku, który nie mógł być prawdziwy, a mimo iż kobieta jest o tym fakcie przekonana staje się nieufna, zazdrosna o męża, pacjentka sama spowodowała ów list, który spowodował urojenie zazdrości )
- Jedzenie – Freud jako 40 letni człowiek „porzucił przyjemności seksualne”, a popęd ten spowodowany przez libido zastąpił popędem do jedzenia. „W złożonej grze instynktów jeden instynkt może zastępować lub wzmacniać inny”. Freud zmienia zdanie co do treści swoich wywodów – stawia popęd do zaspokajania głodu nad popęd seksualny.
- Mechanizmy obronne (DALEJ!!)
- Psychoterapia (DALEJ!!!)

2. Inne odłamy psychoanalizy
- A. Adler – psychologia indywidualna
a) motywem postępowania ludzkiego jest instynkt mocy
b) każdy ma naturalną tendencje do ukrywania przed otoczeniem swoich słabości, a pokazywania się od najsilniejszej strony. Na tle posiadanych ułomności wytwarza się kompleks niższości, który ludzie starają się ukryć
- C. Jung – psychologia analityczna
a) przeciwstawiał się przypisywaniu zbyt wielkiej roli instynktowi seksualnemu, zamiast niego jako główny motor ludzkiego działania i źródło jego energii w instynkcie samozachowawczym
b) Po zaspokojeniu potrzeb biologicznych energia ta zużywana jest na działalność kulturalną – działalność ta wyraża się głównie w symbolach, a symbole tworzone są najczęściej nieświadome.
c) Różne wierzenia, mity utrwalane są w mózgu jako archetypy
- O. Rank
a) najważniejszym motywem działania w życiu ludzkim jest obawa przed oddzieleniem się od większej całości
b) Narodziny – pierwszy wielki uraz , potem człowiek boi się wszelkiej indywidualizacji.


3. Ogólne założenia współczesnych psychoanalityków
- działanie człowieka jest stymulowane i ukierunkowane przez wewnętrzne siły (popędy, potrzeby, dążenia)
- odrzucenie tezy behawiorystów, iż zachowanie człowieka jest całkowicie sterowane przez środowisko; to nie środowisko i system wzmocnień, ale siły wewnętrzne warunkują to, do czego człowiek dąży, przed czym się broni
- większość popędów nie jest wrodzona, ale nabyta w procesie uspołecznienia
- z reguły wyróżnia się dwie klasy popędów:
a) pierwotne – zdobycie pokarmu, utrzymanie optymalnej temperatury ciała, popęd seksualny, unikanie bólu etc
b) wtórne – powstają w wyniku socjalizacji – potrzeba bezpieczeństwa, potrzeby społeczne, potrzeby osobiste np. poczucie akceptacji
- Popędy są z reguły nieświadome
- Socjalizacja – proces kształtowania popędów
a) nabywanie podstawowych popędów wtórnych – głównie środowisko rodzinne w pierwszych latach życia
b) nabywanie potrzeby mocy – objęcia władzy, dominacji i sławy. Człowiek dąży do realizowania tej potrzeby, ponieważ jest słaby – dziecko ma poczucie niższości w stosunku do dorosłych, chcąc skompensowac to uczucie zaczyna dążyć do mocy
- motywacja człowieka jest z reguły nieświadoma
- Popędy aktywizują i ukierunkowują ludzkie zachowanie, powodują, że jest ono działaniem celowym; zaspokajanie potrzeb usuwa napięcie i daje poczucie satysfakcji
- Najważniejszą przyczyną udaremnienia ludzkich dążeń jest konflikt:
a) wewnętrzny – gdy człowiek dąży jednocześnie do zaspokojenia sprzecznych celów (dziewczyna chce wyjść za mąż, a jednocześnie boi się utracić poczucie niezależności)
b) zewnętrzny – z reguły ma charakter interpersonalny, jest to sprzeczność pomiędzy dążeniami jednostki a dążeniami innych ludzi (np. sprzeczność między dążeniami dzieci i rodziców)
- człowiek jest pełen nieuświadomionych konfliktów (dla Freuda konflikt między popędem seksualnym a społecznym tabu, dla Horney – wrogość między jednostką a grupą)
- szczególne znaczenie – konflikt pomiędzy potrzebą bezpieczeństwa, a potrzebą wolności
- Jedna z najważniejszych potrzeb, które trzeba zaspokoić, jest poczucie tożsamości i integracji osobowości
- Człowiek nie jest bezbronny – w przypadku konfliktów, których nie umie rozwiązać lub frustracji, stosuje pewne mechanizmy obronne (wykryte przez Freuda)
a) mechanizmy obronne – są to nawykowe metody radzenia sobie z konfliktami, są wynikiem procesu socjalizacji
b) funkcjonują w sposób nieświadomy
c) funkcje mechanizmów obronnych:
• redukują poziom lęku, który powstaje w syt. konfliktowej
• chronią poczucie godności pozwalając utrzymać wysoką samoocenę
• łagodzą objawy konfliktów – nie rozwiązują ich
d) najbardziej znanym mechanizmem obronnym jest represja – usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach, popędach, przykrych przeżyciach, celem represji jest wyeliminowanie lęku, nie rozwiązuje ona problemu
e) Projekcja – nieświadomy mechanizm rzutowania swoich niepożądanych cech czy wad na innych ludzi, wpływa to na wzrost samooceny
• zmienia ona zachowanie jednostki w stosunku do innych ludzi
• jest to rodzaj samoobrony – człowiek siebie widzi zbyt jasno, a innych zbyt słabo
f) Racjonalizacja – nieadekwatne wyjaśnianie przyczyn postępowania, często ma charakter podawania przyczyn prawdziwych, ale nie pełnych (półprawda)
Rodzaje racjonalizacji wg Zawadzkiego:
• kwaśne winogrona – człowiek nie może osiągnąć jakiegoś celu, więc udaje, że jest on dla niego mało znaczący
• słodkie cytryny – człowiek wmawia sobie, że zdarzenia i sytuacje, których nie cierpi są przyjemne
g) substytucja – polega na zastępowaniu celów, których nie można osiągnąć, przez cele, które są łatwiejsze. Są dwie formy substytucji:
Kompensacja – aktywność skierowana na cele podobne do tych, których nie udało się osiągnąć (np. taniec dla kobiety, która boi się intymnych kontaktów z mężczyznami)
Sublimacja – człowiek wyraża swoje nieakceptowane popędy w formie, która zyskuje uznanie społeczne (np. nie zaspokojony popęd seksualny zastąpiony malarstwem)
- Teoria lęku (Freud uznał lęk za objaw fizjologiczny)
a) strach – nieprzyjemny stan emocjonalny, który sygnalizuje zewnętrzne niebezpieczeństwo. Jednostka może bronić się przed tą reakcją
b) lęk – sygnał niebezpieczeństwa wewnętrznego, z którego człowiek nie dokładnie zdaje sobie sprawe
c) źródła lęku – konflikty, które uniemożliwiają zaspokojenie potrzeb => wywołują frustrację i lęk
d) lęk normalny – reakcja proporcjonalna do rzeczywistego zagrożenia , nie wymaga stosowania mechanizmów obronnych
e) lęk neurotyczny – nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia, wymaga stosowania mechanizmów obronnych
f) lęk i strach w niektórych sytuacjach mogą działać na jednostkę mobilizująco
- Psychoterapia – jest systematycznym i celowym sposobem modyfikacji i korekcji zaburzeń emocjonalnych za pomocą środków psychologicznych (swobodny tok słów, dyskurs, mimika etc.)
a) stworzona przez Freuda
b) zasadniczy cel tej metody – kształtowanie świadomości człowieka, jest to droga do samoświadomości
c) techniki stosowane przez terapeutów:
• swobodnych skojarzeń – pacjent mówi to co mu przyjdzie na myśl, nie musi być to uporządkowane logiczne, terapeuta stara się znaleźć wyjaśnienie niektórych zachowań nawiązując do dzieciństwa lub ukazując nieuświadomione popędy
• interpretacja snów –
d) psychoanaliza – ulega ciągłym przemianom: dla Freuda była tylko metoda leczenia neurotyków. Obecnie jest również metodą edukacyjną, sposobem modyfikacji człowieka

4. Neofreudyzm – psychologia współczesna – zachowały się tylko niektóre tezy Freuda, większość uległa zmianie, unowocześnieniu
- K. Horney – odrzuca libido i decydujące znaczenie biologicznych popędów dla zachowania ludzi
a) potrzeba akceptacji przez innych ludzi, miłości z ich strony
b) plaga współczesnego człowieka – poczucie zagrożenia
c) lęk podstawowy <= poczucie zagrożenia, niekochania, odrzucenia w dzieciństwie
d) człowiek dąży do zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa
e) podstawowe konflikty – między człowiekiem a otoczeniem
- H. Sullivan – stosunki między osobnicze
a) człowiek rodzi się z pewną ilością potrzeb (głód, popęd seksualny etc.), dąży do ich zaspokojenia
b) zachowanie spotyka się z pozyt. lub negat. reakcją ze strony otoczenia => zachowanie oprócz satysfakcji (przykrości) przynosi mu zadowolenie (euforię) lub lęk z powodu reakcji otoczenia
c) oceny negatywne – hamulec dla prób zaspokajania potrzeb, powodują zaburzenia – odwołanie do behawioryzmu
- E. Fromm – opierał się na marksistowskiej tezie, że człowiek jest wytworem społ-hist

akcent na znaczenie czynników socjologicznych (pojęcie socjobiologiczne)

1) Pojęcie ewolucji (myślenie historyczne)
a) zmiany historyczne są zmianami psychicznymi przystosowującymi człowieka do społecznego systemu w jakim się urodził
b) zmiany historyczne zachodzą w obszarach zdolności intelektualnych i dojrzałości emocjonalnej.
2) Koncentruje badania wokół problemu przeżycia
a) działanie ludzkie nie jest wyrazem biologicznych popędów, ale jest uwarunkowane przez stosunki społeczne i kulturowe
b) najważniejsze – potrzeby natury kulturalnej, ideologicznej, politycznej i religijnej
c) aby przeżyć człowiek musi żyć w grupach => musi być zdolny do współpracy z innymi
d) charakter – forma, którą w procesach socjalizacji ujęta jest ludzka energia (wg Freuda cechy charakteru wywodzą się z libido)
e) socjobiol. Funkcja charakteru – kształtowanie również charakteru grupowego.
3) Istotę człowieka stanowi dychotomia, polegająca na przeciwieństwie bycia w naturze i podporządkowaniu się wszystkim jej prawom i jednoczesnym przekraczaniu natury
Człowiek jako człowiek został wyrzucony z natury a mimo to nadal jej podlega
4) Wszystkie namiętności i dążenia człowieka (te pozytywne i psychopatyczne) dążą do rozwiązania tkwiącej w człowieku dychotomii
5) Rewizja terapii psychoanalitycznej
a) zmiana w stosunku do Freuda w postrzeganiu roli dzieciństwa – najważniejsze nie dzieciństwo, ale odkrywanie nieświadomego
b) stosujemy dwa podejścia (genetyczne – odwołanie do dzieciństwa i funkcjonalne – analiza teraźniejszości i uświadamianie)

5. Próba scalenia behawioryzmu i psychoanalizy (Dollard, Miller)
- mechanizm ludzkich działań można wyjaśnić za pomocą czterech terminów:
• popędów
• wskazówek
• reakcji
• wzmocnień
- Popędy to pobudki wewnętrzne lub zewnętrzne takie jak głód, ból, seks, które motywują ludzkie poczynania
- Wskazówki – sygnały, bodźce, informacje umożliwiające orientację w otoczeniu i decydujące o tym, jak i kiedy człowiek wykonuje reakcję
- Wzmocnienia – zdarzenia takie jak pokarm, bezpieczeństwo czy miłość, które redukują popęd