Psychoanaliza, czyli psychologia głębi - wykład

I. Psychoanaliza

Twórcą tej dziedziny psychologii był niemiecki uczony Sigmund Freud. Psychoanaliza narodziła się w szpitalach psychiatrycznych oraz gabinetach psychoanalitycznych. Wg niej poznanie procesów psychicznych może następować tylko za pomocą specyficznych dla psychologii działań, a nie nauk przyrodniczych. Metody badań i zmiany osobowości zostały zaproponowane przez Freuda i jego uczniów. Metody te nazwane zostały psychoanalizą. Jest ona tworem jednolitym. Psychoanalizę można traktować jako teorię dotyczącą zachowania ludzkiego, a także teorią powstawania i leczenia zaburzeń psychicznych oraz jako koncepcję człowieka i kultury.

II. Twierdzenia psychoanalizy

1. Dotyczy ona koncepcji psychologicznych - Zajmuje się problem znaczenia świadomości, nieświadomości oraz podświadomości. Freud porównał ludzką psychikę do góry lodowej, tzn. wszystko co wystaje ponad taflę wody można określić mianem świadomości, natomiast wszystko co kryje się pod jej powierzchnią jest naszą nieświadomością, czy podświadomością. Wynika z tego fakt, że to co wiemy o naszej psychice jest tylko wierzchołkiem góry lodowej. O istnieniu treści nieświadomości można wnioskować na podstawie trzech grup zachowań:
a) Czynności umysłowych, które ujawniają czasami prawdziwe intencje, do których człowiek sam przed sobą nie chce się przyznać. Są to, np. czynności językowe.
b) Treści marzeń sennych. Są to różnego rodzaju treści występujące w naszych snach pod postacią symboli.
c) Analiza treści swobodnych skojarzeń
Teorie Sigmunda Freuda można przeczytać w jego najsłynniejszej książce, pt. „Wstęp do psychoanalizy”, która zawiera jego wykłady na temat powyższych grup zachowań.

2. Struktura osobowości - Ludzka osobowość nazywana jest inaczej aparatem psychicznym. Wg Freuda wyróżniamy trzy systemy osobowości, czyli tzw. instancje:
a) ID - inaczej „ONO”, czyli system pierwotny. Jest to biologiczny element osobowości, który jest pewnego rodzaju macicą, z której powstają dwa pozostałe systemy. ID zawiera w sobie całe dziedziczenie i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie. Jest to zbiornik energii psychicznej, którą zaopatrują dwa pozostałe systemy. Jest prawdziwą rzeczywistością fizyczną. Reprezentuje świat wewnętrzny, subiektywnych doznań nie mając żadnej wiedzy o obiektywnej rzeczywistości. Nie potrafi jednak tolerować pozostałych energii. Kieruje się, tzw. zasada przyjemności (robi wszystko, aby było przyjemnie, a nie nieprzyjemnie), a także jest wyposażone w dwa rodzaje procesów:
- czynności odruchowe, czyli wrodzone i automatyczne reakcje
- proces pierwotny, który oparty jest na bardziej złożonej reakcji psychicznej. Są to inaczej marzenia senne. Freud uważał, że stanowią one zawsze spełnienie, bądź prośbę spełnienia jakiegoś marzenia/życzenia.
b) EGO - Jest psychicznym elementem naszej osobowości, nazywany inaczej naszym „JA”. System ten tworzy się ponieważ zaspokojenie ludzkich potrzeb działa obiektywnie do rzeczywistości. Uzasadniona różnica między ID i EGO, polega na tym, że ID zna tylko subiektywną rzeczywistość umysłu, podczas gdy EGO odróżnia to co w umyśle, od tego co w świecie zewnętrznym. EGO podporządkowane jest zasadzie realności lub inaczej zasadzie rzeczywistości i działa za pośrednictwem procesu wtórnego (myślenia realistycznego). EGO musi znaleźć konkretny obiekt, na którym rozładowuje energię i zaspakaja potrzebę. Jest pewnego rodzaju władzą wykonawczą osobowości, ponieważ decyduje o:
- przystąpieniu do działania
- o tym na jakie elementy rzeczywistości należy reagować
- które popędy zostaną zaspokojone i w jakim stopniu
Zasadniczą rolą EGO jest godzenie popędowych wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi oraz dostosowanie jednych do drugich. Jego nadrzędnym celem jest utrzymanie życia jednostki i zapewnienie reprodukcji gatunku.
c) SUPEREGO - Jest to społeczny element naszej osobowości, nazywany inaczej „NAD-JA”. System ten rozwija się jako ostatni. Jest to wewnętrzna reprezentacja tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa przekazywanych dziecku w interpretacji rodziców, wpajanych mu za pomocą systemu nagród i kar. Mówi się, że SUPEREGO jest instancją moralną osobowości, reprezentującą ideały, a nie rzeczywistość. Kreuje ona, tzw. zasadę moralnej doskonałości lub inaczej „dobra i zła”. System ten stara się rozstrzygać, czy cos jest słuszne, czy nie. Jest czymś w rodzaju wewnętrznego arbitra, który rozstrzyga rzeczywistość z moralnego punktu widzenia. Posiada dwa podsystemy:
- Sumienie - część nieświadomą. Mamy tu do czynienia z, tzw. INTROJEKCJĄ, czyli mechanizmem umożliwiającym włączenie norm zaszczepionych przez rodziców. Sumienie każe człowiekowi postępować zgodnie z nimi.
- Ja Idealne - część świadomą. Nagradza ona człowieka, dzięki czemu czuje się idealny.
Wraz z ukształtowaniem się SUPEREGO samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców. Głównymi funkcjami SUPEREGO są:
- Hamowanie impulsów ID zwłaszcza seksualnych i agresywnych.
- Przekonywanie EGO, by zastępowała cele realistyczne, celami moralnymi.
- Dążenie do doskonałości

* Analiza osobowości - wiąże się ze struktura osobowości. Pomostem pomiędzy energią fizjologiczną, a energią osobowości są popędy . Wyróżniamy dwie kategorie popędów:
a) Popędy życia (EROS) - popędy te służą przetrwaniu jednostki i rozmnażaniu gatunku (głód, pragnienie, sex). Jest to forma energii za której pośrednictwem popędy wykonują swoje funkcje. Nazywa się to LIBIDO.
b) Popędy śmierci (THANATOS) - są to popędy destrukcyjne. Działają w sposób mniej rzucający się w oczy niż popędy życia, ale nieuchronnie wykonają swoje funkcje. Wg Freuda życie to świadome dążenie człowieka do śmierci. . ważna pochodną popędów śmierci ś popędy agresji.
* Dynamizm osobowości - jest to sposób rozdziału energii pomiędzy ID, EGO i SUPEREGO. Polega na wzajemnej grze sił napędowych (kateksje) oraz sił hamujących (antykateksje). Wszelkie konflikty w obrębie osobowości można sprowadzić do konfrontacji tych dwóch rodzajów sił.

3. Znaczenie wczesnego dzieciństwa

Zasadniczo struktura osobowości kształtuje się między trzecim, a piątym rokiem życia, czyli we wczesnym dzieciństwie. „Dziecko jest ojcem człowieka dorosłego”, co znaczy, że w okresie wczesno-dziecięcym kształtuje się szkielet osobowości człowieka dorosłego. Błędy popełnione w rodzinie w tym okresie są niekiedy w osobowości dziecka nieodwracalne.

4. Znaczenie mechanizmów obronnych

Mechanizmy te przeważają w realistycznym rozwiązywaniu problemów. Wyróżnimy następujące mechanizmy obronne EGO:

Psychologia humanistyczna

1. Czym jest psychologia humanistyczna - Kierunek ten jest tworem amerykańskim. Zrodził się jako protest przeciwko behawioryzmowi i psychoanalizie. Najważniejszymi przedstawicielami tej dziedziny są Abraham Maslow i Carl Rogers, którzy wskazali, że badanie mechanizmów obronnych nie jest tak ważne jak badanie mechanizmów harmonijnego rozwoju. Kierunek ten jest najmłodszy ze wszystkich kierunków psychologicznych - powstał na przełomie lat ’50 i ‘60 XX wieku.

2. Założenia - Jednostka i świat tworzą jednolity system w naturalnych warunkach. Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój rozumiany jako dążenie do samorealizacji i do aktualizacji własnych potencjalnych szans. Psychologia humanistyczna zakłada, że człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Jeśli człowieka działa destruktywnie to tylko dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje jego rozwój.

3. Cele - Głównym celem psychologii humanistycznej jest badanie aktualnego doświadczenia i bezpośrednich przeżyć jednostki oraz próba stworzenia systemu wychowania humanistycznego. Celem takiego wychowania jest ukształtowanie osoby w pełni dojrzałej poprzez:
- Dążenie do integracji osobowości (zgodność myśli i działanie)
- Rozwój autonomii jednostki, uniezależnienie jej od przypadkowych bodźców i nacisków zewnętrznych, a także od przeszłości (nie ma być ona balastem).
- Kształtowanie postaw allocentrycznych, tzn. skierowanie uwagi na innych, a nie na siebie samego.
- Rozszerzenie świadomości, tzn. wychowanie ludzi zdolnych do refleksji (takich, których nie chciały mieć systemy totalitarne).
- Formułowanie tożsamości, która pozwala odpowiedzieć na pytanie „KIM JESTEM?”

Psychologia poznawcza

1. Czym jest psychologia poznawcza - Nazywana jest inaczej psychologią kognitywną. Głównymi przedstawicielami tego kierunku byli:
- J. Bruner
- G. Kelly
- H. Simon
Kierunek ten jest próbą naszkicowania takiego obrazu człowieka, który bardziej odpowiadałby formom empirycznym, a zarazem nie był tak mechaniczny jak behawioryzmu i tak kanoniczny jak psychoanaliza.

2. Koncepcja ta zakłada, że jednostka jest podmiotem przyjmującym postawę poznawczą/badawczą. Jej głównym zadaniem jest:
- Obserwacja świata
- Formułowanie hipotez
- Planowanie
- Eksperymentowanie i wnioskowanie
- Przystosowanie się do świata i kształtowanie go

Zgodnie z tą teorią procesy psychiczne i zewnętrzne zachowanie człowieka zależą od dopływu informacji. Człowiek jest sterowany i kontrolowany przez informacje płynące ze środowiska oraz informacje zakodowane w pamięci. Nie jest jednak całkowicie manipulowany przez informacje. Są one jedynie materiałem, który jest przetwarzany w procesie myślenia i planowania działań. Koncepcja psychologii poznawczej nie tylko określa funkcjonowanie człowieka, ale co ważne wskazuje również jak zmienia jego myślenie i działanie. Podstawową metodą modyfikacji ludzkiego zachowanie jest systematyczne wychowani, tzn. takie wychowanie, które umożliwia człowiekowi poznanie lepsze środowiska społecznego i własnej osobowości.

3. Osobowość wg kognitywistów - rozumiana jest jako system struktur poznawczych, które tworzą względnie stałe cechy jednostki. Struktury te są systemem informacji o świecie zewnętrznym i samym sobie. Są one zakodowane w naszej pamięci i regulują ludzkie zachowanie. W procesie kształtowania doświadczeń osobistych człowiek nie tylko asymiluje biernie informacje, co raczej aktywnie je organizuje. Działanie ludzkie nie tylko determinowane jest przez przeszłość i przyszłość, ale także przez to co człowiek przewiduje i antycypuje.