Ludowość

Ludowość w literaturze, program estetyczny głoszący potrzebę nawiązania w kulturze do literatury ludowej, źródło narodowej odrębności; w szerokim rozumieniu ludowość ma charakter słowiański, pogański, rodzimy, swojski. Romantycy nadali ludowości rangę ogólnonarodowej kultury: przyjęli w utworach ludową koncepcję świata opartego na “wiedzy tajemnej”, zapewniającą żywą łączność człowieka z naturą, światem ducha, siłami nadprzyrodzonymi, na ludowym rozumieniu świata: wiarę, “czucie”, zaklęcia przeciwstawiając “martwemu” racjonalistycznemu pojmowaniu świata, poezję oparli na motywach ludowych, tworząc ją wg zasad poetyki folkloru w opozycji do poezji dworskiej, “uczonej”.

W węższym rozumieniu (wg M. Głowińskiego) ludowość w literaturze jest programem głoszącym konieczność nawiązania do kultury ludowej. W literaturze polskiej pojawiła się najwcześniej w Krakowiakach i Góralach W. Bogusławskiego (1794), w poemacie Wiesław K. Brodzińskiego, w muzyce S. Moniuszki i F. Chopina, w wierszu S. Witwickiego Życzenie (inc. “Gdybym ja była słoneczkiem na niebie”), W. Pola Pieśń o ziemi naszej, T. Lenartowicza Kalina. Przełomowym faktem określającym istotę ludowości w literaturze romantycznej jako propozycji literatury narodowej okazały się Ballady i romanse A. Mickiewicza (1822), grające również rolę manifestu poezji romantycznej.

Ludowość stała się kanwą Balladyny Słowackiego, interesująco ujął ją i wyraził C. Norwid, który w Promethidionie zawarł koncepcję sztuki, uznając filozoficznie, że “największym prosty lud poetą, co nuci z dłońmi ziemią brązowymi” (1851). Obok tych poetów z ludowego nurtu czerpali inspiracje m.in.: E. Odyniec, B. Zaleski, S. Goszczyński, “lirnicy wioskowi” W. Syrokomla i T. Lenartowicz, w formie stylizacji poetyckiej M. Konopnicka w wierszach: Jaś nie doczekał, A jak poszedł król na wojnę.

Czerpali tematy z motywów ludowych m.in. J.P. Norblin, F. Kostrzewski, J. Szermentowski, F. Smuglewicz, dając początek malarstwu rodzajowemu o tematyce chłopskiej; P. Michałowski i A. Kotsis portretowali wieśniaków, najwybitniejszy okazał się J. Chełmoński, łączący realizm z nutą poezji w obrazach Babie lato, Jesień, Bociany, natomiast A. Gierymskiego Trumna chłopska korespondowała z nowelistyką Prusa, Sienkiewicza, Żeromskiego; na przełomie wieków ludowość inspirowała w malarstwie także J. Fałata, S. Masłowskiego, W. Tetmajera, F. Ruszczyca.

Ludowość w prozie młodopolskiej, w funkcji stylizacji językowej, stylistycznej i kreacji bohaterów literackich jest obecna w utworach m.in.: K. Przerwy Tetmajera, W. Orkana, W. Reymonta, w dramacie S. Wyspiańskiego Wesele łącząc realny obrzęd, postacie, język, scenerię z narodowymi symbolami racławickich kos, Stańczyka, Wernyhory, Szeli.

Natomiast w XX w. ludowość inspirowała zwłaszcza B. Leśmiana, autora m.in. Ballady dziadowskiej, Dusiołka, Świdrygi i Midrygi, Ballady bezludnej, Pieśni kalekujących.

W prozie współczesnej do ludowości odwołują się m.in. T. Nowak, W. Myśliwski, E. Bryll, J. Kawalec, E. Redliński. Z czasem ludowość stała się synonimem folkloru.