Oświecenie, ściąga z kiążki "Przeszłość to dziś".

Termin oświecenie rozpowszechnił sie najpierw w Niemczech i we Francji (le siecle des lumieres). Zgodnie z duchem racionalizmu myśliciele głoszą tezę, ze swiat jest poznawalny. Natura rzązdi sie bowiem tymi samymi zasadami, co stanowiący jej część rozum
OŚWIECENIEM nazywano okres w dziejach kultury europejskiej od ok.1680r do konca XVIIIw (w Polsce lata 40 XVIII - XIX)
Adam Naruszewicz - oświecony ksiadz jezuita, pisywał wiersze i dzieła historyczne (dominacja klasycyzmu,barok-rozbudowana peryfraza) Balon-przeciwstawia chaosowi natury,ład rozumu, stosowność.peryfrazy
ODA - (starozytnosc) gatunek poetycki,ktorego przeznaczeniem było sławienie waznych wydarzeń,wybitnych iednostek oraz wilkich idei. Napisana podniosłym stylem, charakter okolicznosciowy, najpopularniejsza forma poezji klasycznej (Adam Naruszewicz,Balon)
PERYFRAZA, omówienie, polega na zastąpieniu nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska jego rozbudowanym opisem.
KLASYCYZM EPOKI OŚWIECENIA trumfuje klasycyzm, dążący do jasności, porządku i harmonii. Kartezjańska idea: to co jest prawdziwe,jest zarazem jasne i wyraźne. Dąż sie do prostoty stylu i przejzystosci mysli. Uzaleznienie od reguł (charakt.klasycyzmu)
KLASYCYZM W SZTUCE OSWIECENIA, dominuje rozsądny klasycyzm, prostota form, nawiązując dyskretnie do antyku. (Pozbawiona monumentalności,siły i ekspresji staroz.wzorców.) Prostota i jasność kompozycji, statyczny, pełen równowagi układ form oraz harmonijna, stonowana kolorystyka (Antonio Canova,Wenus i Mars).
Stanisław Trembecki czyli polski libertyn, pijak,kobieciarz,hazardzista,epikurejczyk, pisał wiersze, bajki,poematy,epigramaty. Sofijówka-ogród
RACIONALIZM (ratio-rozmu) pogląd filozoficzny polegający na uznaniu absolutnego prymatu rozmumu w procesie poznawania świata.(Kartezjusz)
EMPIRYZM - J.Locke głosił empiryczne (czyli doświadzcalne, łac.empiricus,oparty na doswiadczeniu) pochodzenie wiedzy. Nie ma żadnych wrodzonych idei. Umysł ludzki jest początkowo jak czysta karta (łac.tyblua vusa) czekajaca by ją zapisać.
KONSENFEKCJE RACIONALIZMU
* ATEIZM (bez Boga) pogląd odrzucający ideę wyższej siły, która stworzyła świat i nim rządziła, była bardzo niebezpieczna.
* DEIZM (Bóg) godzenie sie z istnieniem Boga. Bóg stworzył świat i nadawszy mu naturalne prawa, nie ignoruje w jego działanie.
* LIBERTYNIZM (wyzwolony) Libertynami nazywano wówczas wolnomyślicieli, zwykle ateistów, którzy nie wierzyli w żądne kodeksy moralne, a w życiu kierowali sie epikurejską filozofią dążenia do rozkoszy i unikanie wszelkich przykrości. Materia jest wieczna, nie trzeba bać sie smierci (Casanovan i De sade).
LUDZIE OŚWIECENIA WOBEC KOŚCIOŁA I RELIGII, kościól jedną z głównych przeszkód w przebudowie świata.Krępował ludzką myśl, szerzył szkodliwe przesądy.
POWIASTKA FILOZOFICZNA napisany prozą utwór, w którym fabuła potraktowana jest jako pretekst do przedstawienia jakiegoś poglądu lub idei. Autorzy czesto łącza elem.powieści przygodowej i fantasycznej z satyrą społ. i polityczną. Przyczynił sie do popularyzacji racionalistycznej filozofi epoki (Denis Diderot Kubuś Fatalista i jego pan, Wolter, Kandyd)
ENCYKLOPEDIA (1751-1772) była dziełem najwybitniejszych umysłów epoki oswiecenia. (Diderot,Jean d'Alembert, Wolter)(Niewarto przejmowac sie Bogiem poniewaz w przyrodzie nie ma śladu jego działania, człoweik powinien odkrywać prawa natury i żyć zgodnie z nimi).
Stanisław August Poniatowski - ostatni król Polski, uchwalenie Konstytucji 3 maja(ustroj panstwa ,prawa i obowiazki obywatela.
CZASOPISMA I PUBLICYSTYKA
czasopisma- Monitor (1770-1777)krytyka tradycji sarmandzkiej (poniatowski,Krasicki, Zabłocki) Zabawy przyjemne i pozyteczne (literackie, ody satyry, bajki, sielanki) UCZYC I BAWIC-program literacki klasycyzmu pol.epoki stanisławowskiej.
publicystyka - (sejm 4letini) S.staszic,H.kołłątaj
REFORMA SZOKLNICTWA Collegium Nobilium (1740) Stanisław Konarski (pijar). Nacisk na nauki przyrodnicze,prwane,ekonomię,geografie,historięjezyk nowozytny. Szkoła rycerska 1765. Komisja Edukacji Narodowej 1773r
Teatr Polski, Wojciech bogusławski (teatr narod.) Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale (opera komiczna) Fircyk w zalotach (komedia) POwrót posła (komedia, dla patriotow)
PAMFLET utwor publicystyczny lub literacki osmieszający jakąś osobę lub instytucję,ekspresywny styl i skłonnosc do satyrycznej hiperboli (Jonathan Swift, Podroze Guliwera)
PIEŚŃ LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH - MAZUREK DĄBROWSKIEGO, napisana przez Józefa Wybickiego z okazji wymarszu legionistow polskich z miasta Reggio w Itali w 1797. Od 1926 Mazurek jest oficialny
ANABAPTYSTA-przedstawiciel zwalczango przez wszystkie koscioły radykalnego ruchu religijnego,ktory odrzucał chrzes niemowląt
WOLTER rozum miara prawdy, czyli to co racjonalne uznawał zarazem za prawdziwe,nie istnieja zadne cuda. Był deistą głosił zasadę "gdyby nie było Boga nalezało by go wymyslic" Styl,paradoksy,dowcipy,sentencje. Kandyd czli optymizm, powaistka filozoficzna. Kandyd naiwny prostaczek,ktory przezywa niesamowite przygody.
OPATRZNOŚĆ- działanie boga polegajace na ciągłej opiece nad światem w czym przejawia sie zarowno jego mądrość jak i miłość.
STYRA - gat.liter.wyw.sie ze staroz.- osmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska lub postaci, prezentuje rzeczywistosc zdeformowaną przez komiczne wyolbrzymienie, czesto posługując sie przy tym elementami karykatury i groteski. (Ignacy Krasicki, Pijaństwo).
AFORYZMY -dowcipny łatwo zapadajacych w pamięć zdań o charakt. prawd ogolnych np. i smiech niekiedy moze byc nauką Z Monachiomachii
BAJKA to gat.wywodz.sie od półlegendarnego Ezopa mistrza krotkiej prozajcznej opowiesci, ktorej bohaterami sa zwierzeta,przedmioty lub zjawiska przyrody, alegorycznie wyrazające jakies cechy ludzkiego świata. Odrebny rodzaj bajki - wierszowanej, o dłuższej, rozbudowanej narracji - stworzył w XVII w mistrz francuskiego klasycyzmu Jean de la Fontaine.
ROKOKO-rekopis znaleziony w Saragossie uchodziz aarcydzieło europejskiej literatury rokowej.Rokoko był to styl ktory rozw.sie w sztuce XVIIIw w opozycji do dominujacego w tej epoce klasycyzmu (muszla)
SENTYMENTALIZM prad literacki, rozwiną sie w europejskim oswieceniu w opozycji do dominujacego klasycyzmu. Sentymentalizm był nastawiony na penetrację wewn.uczuciowego zycia człowieka.Sentym. głosili pochwałe czułosci i prostoty,zachwyd nad pieknem przyrody.
NOWA HELOIZA słynną nową heloizę nazywano biblią zakochanych. Powiesc opisuje nieszczesliwą miłosc skromnego nauczyciela i jego arystokratycznej uczennicy. Utwor składa sie z listów kochanków.
LIRYKA LUDOWA - sentymenatlisci nawiazywali do wzorców ludowej peśni. Charakt.sie ona : prostota formy(paraleizmy,symetryczne powt.,refren.powrot tych samych motywów) -konsekwentnym kojarzeniem przezyc ludzkich ze światem natury -śpiewnością (F.Karpiński Do justyny,Przypomnienie dawnej miłosci,F.Dionizy Kniaźnin die lipy.
OGRÓD ANGILESKI- XVIIIw naśladowały one naturalne formy krajobrazu, w malowniczych dzikich zakatkach wznoszono czesto sztuczne ruiny, swiatynie,fragmenty kolumn (Jean-Pierre Norblin Kapiel w parku, Z.Vogek Ogrod Aleksandry Ogińskiej w Siedlcach