Początki teatru greckiego datuje się na VI w. p.n.e. Słowo "teatr" pochodzi od greckich wyrazów teatos - dostrzegalny, teates - widz i teatron - miejsce dramatycznych przedstawień.
Prawdziwy początek teatru ma jednak swój początek w czasach prehistorycznych i wywodzi się od obrzędowych tańców ówczesnej ludności. Teatr grecki wyrósł z religijnych obrzędów ku czci boga Dionizosa, miał więc w związku z tym charakter sakralny. W czasie odbywających się raz do roku Wielkich Dionizji - miejskich - które odbywały się jesienią w święto winobrania, w styczniu w święto wytłaczania wina (Lenaje) oraz pod koniec lutego - w święto otwierania beczek z młodym winem (Anesterie) - powstały przedstawienia dramatyczne. Podczas tzw. Małych Dionizji – wiejskich - które obchodzono trzy razy do roku - powstała komedia - nazwa ta pochodzi od słowa komos - tytułu pieśni ku czci Dionizosa. Oprócz znaczenia kultowego przedstawienia teatralne były swego rodzaju zawodami pomiędzy sławnymi dramaturgami. Oczywiście był też miejscem rozrywki i spędzania wolnego czasu przez Greków.
Pierwsze przedstawienie zorganizował Pizystrat - tyran ateński.
W pierwotnych przedstawieniach grał tylko jeden aktor, któremu towarzyszył chór. Później liczbę aktorów zwiększono do trzech.
Budowa teatru
Budowla była przeznaczona do oglądania sztuk teatralnych, której założenia wykształciły się przede wszystkim w Atenach. Na miejsca teatru wybierano przeważnie wzgórze. Początkowo przedstawienia odbywały się najprawdopodobniej na ateńskiej Agorze, gdzie wznoszono w miarę potrzeby prowizoryczne drewniane konstrukcje. Po katastrofie, która miała miejsce w 490 r. p.n.e. i w wyniku, której zginęło wielu widzów, miejsce przedstawień przeniesiono w okolice świątyni Dionizosa Eleutherosa (Teatr Dionizosa). Na przestrzeni V i IV w. p.n.e. wzniesiono tutaj konstrukcje kamienne, które ostatecznie ukształtowały założenia teatru greckiego. Wyodrębniono, zatem skene, budynek służący do przebierania się aktorów oraz do wieszania dekoracji, a także amfiteatralnie posadowioną widownię – tzw. theatron. Przed skene znajdowało się podium, na którym występowali aktorzy- proskenion. Między skene a widownią usytuowana była orchestra wraz z thymele – tzn. ołtarz grób -stojącym pośrodku. Wokół niego występował chór, a niekiedy także aktorzy. Po obu bokach orchestry znajdowały się paradne przejścia - parodos, służące do wprowadzania aktorów. Po 460 r. pojawiają się dekoracje malowane, a także mechaniczne urządzenia pozwalające na niespodziewane pojawienie się aktora. Stąd konieczne były podziemne przejścia pod orchestrą. W okresie hellenistycznym skene zajmowała coraz więcej miejsca, stając się wreszcie wielkim, wielokondygnacyjnym budynkiem; zmniejszała się natomiast powierzchnia orchestry na rzecz także rozbudowywanego proskenion. Jednym z najlepiej zachowanych teatrów w Grecji jest teatr w Epidauros, gdzie można wyraźnie zaobserwować większość wymienionych elementów teatru greckiego.
Geneza i struktura dramatu greckiego
Dramat antyczny - rodzaj literacki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych. Rozwinął się około V w. p.n.e. Opatrzony jest trzema normami: Zasadą odpowiedniości (jedności) stylu, zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji) oraz zasadą dekorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim).
Strukturę dramatu charakteryzuje centralne znaczenie akcji, główną formą podawczą jest dialog. Utwór zawiera tekst główny (dialogi, monologi) oraz tekst poboczny (didaskalia, wskazówki inscenizacyjne). Specyfiką dramatu jest akcja ostrokonfliktowa, rozczłonkowana na szereg epizodów (scen, aktów), oraz - przeważnie - brak warstwy narracyjnej.
Tekst dramatu, zorientowany przede wszystkim na osiągnięcie maksymalnej wyrazistości scenicznej, skoordynowany jest z możliwościami techniki teatralnej, m.in. z rozwiązaniem inscenizacyjnym poszczególnych epizodów. Do elementów strukturalnych dramatu należą m.in.: dialog, monolog, ekspozycja, prolog, epilog, intryga, kolizja, kontrakcja, replika, odsłona, węzeł dramatyczny.
Główne odmiany dramatu: drama, komedia, tragedia, tragikomedia, a także dramat muzyczny (opera) oraz melodramat.
Funkcjami dramatu było wywołanie u widza wstrząsu uczuciowego, czyli katharsis, spowodowanego przez uczucia litości, trwogi, które mają towarzyszyć widzowi w czasie obcowania ze sztuką oraz odzwierciedlenie rzeczywistości.
Twórcy dramatu
- Ajschylos (525-456 r. p.n.e)
- Sofokles (496-406 r. p.n.e)
- Eurypides
- Arystofanes
Tragedia
Tragedia, utwór dramatyczny, w którym występuje silnie zarysowany konflikt między dążeniami bohatera a wartościami i mocami wyższymi, jakim musi się on przeciwstawić, co prowadzi do nieuniknionej katastrofy. Gatunek powstał w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych, a jego klasyczną formę ukształtowali: Ajschylos, Sofokles i Eurypides.
Teatr pomagał też w osiągnięciu stanu katharsis. Stan ten był wywoływany wpływem tragedii, która pokazywała ludzkie dramaty, silnie oddziaływując na psychikę tak widza, jak i aktora. Katharsis - miało charakter oczyszczający psychikę z negatywnych emocji i odczuć.
Cechy tragedii antycznej to zasada trzech jedności oraz istnienie chóru.
Komedia
Jeden z podstawowych gatunków dramatu, znany od starożytności. Posługując się komizmem, przedstawia świat i ludzi w sposób pogodny.
W komedii staroattyckiej (starożytna Grecja) do głosu dochodziły zarówno polityka, jak i ówczesna obyczajowość. Do jej klasyków należał Arystofanes.