Kontrreformacja na terenach Europy.

Olbrzymie straty, jakie zadała reformacja katolicyzmowi i autorytetowi papiestwa, postawiły Kościół katolicki przed koniecznością podjęcia kontrofensywy, gdyż w przeciwnym razie groziła mu katastrofa. Pierwszym papieżem, który próbował pojąć cały ogrom niebezpieczeństwa był Hadrian VI, ale zaledwie roczny pontyfikat do niczego nie doprowadził. Następca jego, Klemens VII (1523-1534), był właściwie władcą świeckim, uwikłanym we wojnę europejską. Prawdziwą reformację Kościoła katolickiego podjął Paweł III (1534-1549).

Pierwszym krokiem w tym kierunku było powołanie do kolegium kardynalskiego zagorzałych przeciwników reformacji-Carafy, Contariniego, Sadoleta i Pole’a. Pod ich wpływem papież powołał do życia bullą Licet ab initio, najwyższy trybunał inkwizycyjny, tzw. Sacrum Officium (1542), czyli instytucja policyjno-sądowa Kościoła katolickiego, sięgająca swymi początkami IV w. Zadaniem inkwizycji była walka z wszelkimi ruchami heretyckimi, czarownicami, czarami, wszelkimi głosicielami teorii niezgodnych z dogmatami i oficjalną doktryną kościoła; ofiarami inkwizycji stawali się uczeni, teologowie, ludzie niewygodni dla władz Kościoła lub lokalnych społeczności katolickich. Najczęstszymi sposobami walki inkwizycji były: szpiegostwo, donosicielstwo, tortury, przesłuchania, palenie dzieł, palenie heretyków na stosie. Bezwzględna i represyjna działalność Sacrum Officium w znaczącym stopniu przyczyniła się do zahamowania i upadku reformacji we Włoszech. W tej walce wyróżniał się kardynał Carafa, późniejszy papież Paweł IV (1555-1559), za którego pontyfikatu został ogłoszony Index librorum prohibitorum (1559).
Najdonioślejszym jednak posunięciem Pawła III w walce z reformacją było zatwierdzenie nowego zakonu-Towarzystwa Jezusowego. Na czele jego stanął Hiszpan, Ignacy Loyola (1491-1556), właściwie ñigo López de Racalde, hiszpański teolog, założyciel tego właśnie zakonu. Początkowo oficer w służbie wicekróla Nawarry, podczas wojny z Francją, ranny, zrezygnował ze służby wojskowej, po wyleczeniu ran spędził dwa 2 lata w grocie w Manresie u podnóża Monserratu, stworzył tam zarys ćwiczeń duchowych-prototyp rekolekcji. Głównym celem zakonu było wspieranie Kościoła, a zwłaszcza papieża w realizacji najtrudniejszych zadań i w walce z tymi zagrożeniami. Loyola nadał zakonowi ścisłą zhierarchizowaną strukturę, z rezydującym w Rzymie dożywotnio wybieranym generałem na czele (zwanym niekiedy czarnym papieżem), wieloetapowe, długoletnie formowanie członu zakonu kończy się przyjęciem przez wybraną grupę dodatkowego, czwartego ślubu-bezwględnemu posłuszeństwu papieżowi. Grupę tą nazywa się profesami bądź ojcami o pełni praw. Regułami zakonu były: wyrzeczenie się wszelkiej wolności osobistej, bezgraniczne zaufanie do Kościoła i papieża w myśl hasła: Setire cum Eclesia (Zawsze z Kościołem). Jezuici ponadto zakładali szkoły średnie (kolegia) i wyższe (akademie), które kładły nacisk na udział wiernych w dziele własnego zbawienia i metodyczną modlitwę. Zakon jezuitów stał się skutecznym orężem Kościoła katolickiego w walce z reformacją, awangardą jego ekspansji na inne kontynenty. Podczas tej ekspansji jezuici jako pierwsi przyjęli zasadę akomodacji, czyli metody działalności misyjnej polegającej na krzewieniu chrześcijaństwa na podstawie miejscowych kultur, metoda ta była bardzo kontrowersyjna aczkolwiek bardzo skuteczna. Współcześnie termin akomodacja jest zastępowany terminem inkulturyzacja, użytym po raz pierwszy przez Jana Pawła II.

Za pontyfikatu Pawła III rozpoczął się również sobór trydencki. Trwał on z licznymi przerwami osiemnaście lat (1545-1563). Za pontyfikatu Pawła IV sobór utknął w martwym punkcie, gdyż papież nie przykładał do soboru dużej wagi, a za narzędzie kontrreformacji uważając jedynie inkwizycję i terror. Był on tak znienawidzony, że po śmierci lud rzymski zniszczył wszystkie jego posągi. Sobór zakończył się za panowania Piusa IV (1559-1565). Uchwały soborowe przeciwstawiały się całkowicie tezom i dogmatom wszelkich kierunków reformacji i potępiały je surowo. Przeprowadzono reformy mające na celu zlikwidowania nadużyć w Kościele i wzmocnienia go pod względem organizacyjnym. Uznano także, że nieomylność papieża w sprawach wiary. W 1564 roku Pius IV ogłosił trydenckie wyznanie wiary, jako obowiązujące wszystkich wiernych podstawę religii rzymskokatolickiej.

Sobór trydencki wzmógł nasilenie kontrreformacji. Europa wchodziła w epokę tzw. wojen religijnych, które w istocie były zjawiskiem złożonym odzwierciedlającym sprzeczności ówczesnego świata.
Nastąpił całkowity rozłam zachodniego chrześcijaństwa.


Bibliografia:
1.Zbigniew Wójcik, "Historia Powszechna. Wiek XVI-XVII", wyd.X, PWN, Warszawa 2002.
2.Jerzy Krasuski, "Historia Niemiec", wyd.I wznowione, Ossolineum, Wrocław 2002.
3.Jan Baszkiewicz, "Historia Francji", wyd.IV poprawione i uzupełnione, Ossolineum, Wrocław 1999.