Demokracja

Rozwój demokracji:
* demokracja ateńska V-IV w.- demokracja polisowa, demokracja bezpośrednia- wszyscy obywatele zbierali się na agorach. Nie było zasady przedstawicielstwa. Była to demokracja pełnoprawnych obywateli, tj. w zgromadzeniach nie mogli uczestniczyć cudzoziemcy i kobiety. Ta demokracja wprowadziła zasadę cvorum (zasada większości głosów- niezbędna ilość- 6000), podkreślała wolności jednostki, izonomia (równość wobec prawa). Zaistnieli wówczas demagodzy- politycy, którzy zyskiwali swoją rangę dzięki sile słowa.
* republika rzymska- zgromadzenia narodowe i prawo wyboru.
* chrześcijanie- równość
* związki plemienne Słowian i German- demokracja wojenna- decyzje podejmowane na wiecu przez wolnych mężczyzn.
* demokracja szlachecka- XVI w. Polska, demokracja stanowa (szlachta stanowiła jedynie 10% mieszkańców). Zasada reprezentacji w izbie poselskiej (parlamentaryzm składał się z dwóch izb: poselskiej i senatu). Demokracja szlachecka utrzymała się tylko w XVI w., gdyż potem nastąpił proces pauperyzacji (ubożenia) szlachty. W tej demokracji ukształtowała się zasada równości, ale jedynie odnośnie szlachty. Niezależnie od pozycji majątkowej wszyscy szlachcice mieli równe prawa (‘szlachta na zagrodzie równa wojewodzie’). Równość religijna, wolność obywatelska.
* oświeceniowa koncepcja: J.J. Rousseau- umowa ludu. Władza wyłoniona z woli ludu. Rozwinęła się zasada suwerenności narodu (kardynalna zasada demokracji). Monteskiusz- zasada trójpodziału władzy (ustawodawcza- legislatywa, wykonawcza- egzekutywa, sądownicza- judykatywa). Niezależne wobec siebie, ale współpracujące i uzupełniające się.
We Francji zaowocowało to dzięki Rewolucji Francuskiej, a w USA Deklaracji Niepodległości.
* wiek XIX- począwszy od liberałów nowe prądy reprezentujące burżuazję. Ideologowie: J.S. Mill, A. Smith, J. Berta. Sformułowane podstawowe prawa człowieka (pierwotne prawa naturalne): prawo do życia, bezpieczeństwa, wolności wyznania i prywatnej własności. Postulowana zamiana monarchii absolutnej na monarchie konstytucyjną (prawo- konstytucja, byłoby wartością samą w sobie).
* ruch robotniczy- równość społeczna, wymuszone reformy odgórne prowadzące do rozpowszechnienia praw wyborczych i polepszenia się warunków życia.
* po I WŚ- prawa wyborcze dla kobiet.
Cechy państwa demokratycznego:
Demokracja ma trzy wymiary: społeczny- dążenie do równości (równy start = dostęp do szkolnictwa, dążenie do równego dostępu do dóbr), ekonomiczny- organizacja przedsiębiorstw tak, by pracownicy mieli udział w zyskach, polityczny- suwerenem jest naród, wolne powszechne wybory, pluralizm polityczny, podział władzy, decyduje wola większości, ale ta musi szanować prawa człowieka, tolerancja, konstytucjonalizm (najważniejszym aktem prawnym jest konstytucja a inne ustawy muszą z nią być zgodne), następuje rozwój samorządów (terytorialny i grup zawodowych), wolność gospodarcza, państwo stoi na straży prywatnej własności i jest neutralne światopoglądowo.
Formy państwa demokratycznego:
- model parlamentarny- równowaga i współzależność władzy ustawodawczej i wykonawczej (rządu). Głowa państwa powołuje rząd i premiera, a na jego wniosek powoływani są inni członkowie rządu. Aby rząd mógł funkcjonować musi uzyskać votum zaufania od parlamentu. Głowa państwa nie jest odpowiedzialna politycznie za swą działalność, czyli nie może być odwołana w czasie swej kadencji ani przez parlament, ani przez wyborców). Rząd natomiast za swą działalność ponosi odpowiedzialność przed parlamentem. Zarówno głowa państwa, jak i członkowie rządu mogą być postawieni w stan oskarżenia za naruszenie konstytucji (np. w Polsce prezydent postawiony w stan oskarżenia przez Zgromadzenie Narodowe odpowiada przed Trybunałem Stanu).
· parlamentarno- gabinetowy- przewaga parlamentu nad rządem- wiele krajów Europy kontynentalnej
· gabinetowo- parlamentarny- przewaga rządu (gabinetu) nad parlamentem- Wielka Brytanie- system Westministerski głowa państwa ma uprawnienia ograniczone. Aby urzędowe akty głowy państwa nabrały mocy muszą uzyskać kontrasygnatę (podpis premiera lub ministra zajmującego się daną dziedziną). Istnieje grupa aktów prawnych, które nie wymagają kontrasygnaty i są to tzn. prerogatywy prezydenckie (prawo veta, łaski).
· system kancelaryjny- RFN- Kanclerz (premier) jest wyodrębnionym organem państwowym usytuowanym zarówno ponad poszczególnymi ministrami, jak i ponad całym gabinetem. Odpowiedzialność parlamentarna rządu odnosi się jedynie do kanclerza.
· system parlamentarno- komitetowy (rządów Zgromadzenia, dyrektoriatu, konwentu) występował w jakobińskiej konstytucji z 1793 roku, w Komunie Paryskiej, w ustroju europejskich i niektórych azjatyckich państw realnego socjalizmu. Obecnie taki system panuje w Szwajcarii. Główna zasada to jednolitość władzy państwowej. Najważniejszym organem reprezentującym naród jest parlament, który wykonuje w jego imieniu władzę na zasadzie wyłączności. Wszystkie inne organy podporządkowane są jemu. Rząd wybierany przez parlament stanowi komitet wykonawczy parlamentu i jest przed nim odpowiedzialny politycznie. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem kadencji.

- model prezydencki- USA- wyraźna rozdzielczość władzy ustawodawczej i wykonawczej. Szczególnie silna pozycja prezydenta, który jest równorzędnym z parlamentem przedstawicielem narodu (wyłaniany w powszechnych wyborach niezależnych od kongresu). Jest on głową państwa i szefem administracji. Odpowiada za politykę zagraniczną i jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Nie może rozwiązać parlamentu. Zarówno on, jak i jego ministrowie nie są odpowiedzialni przed parlamentem, natomiast ponoszą odpowiedzialność prawną (np. prezydent USA jest stawiany w stan oskarżenia przez Izbę Reprezentantów, a odpowiada przed Senatem- impeachment- przykładem takiej procedury jest sądzenie prezydenta Nixona w roku 70 w związku z aferą Wattergate). Odpowiedzialni przed prezydentem urzędnicy to Sekretarze Stanu. Powołuje ich prezydent, ale musi uzyskać zgodę senatu. Nie stanowią oni rządu, stanowią współpracowników prezydenta.

Prawa prezydenta:
· prawo veta wobec ustaw kongresu (ten może jednak odrzucić vet większością głosów dwóch izb)
· administrowanie państwem
· polityka zagraniczna
· bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
· nie posiada inicjatywy ustawodawczej

Władza ustawodawcza należy do kongresu, który składa się z dwóch izb: reprezentantów (przedstawiciele ogółu ludności) oraz senat (przedstawiciele poszczególnych stanów). Podejmuje decyzje budżetowo- finansowe. Nie może być odwołany przez prezydenta.
Władza sądownicza-> Sąd Najwyższy- pełni rolę Federalnego Sądu Konstytucyjnego. Weryfikuje wszystkie sprawy związane z konstytucją. Sędzia Najwyższy jest trzecią osobą w państwie (po prezydencie i wiceprezydencie).

- system mieszany- połączenie systemu prezydenckiego i parlamentarnego. Taki system występuje we Francji (od 1958), Portugalii, Grecji, Rumunii, Rosji. Centralnym organem w systemie organów państwowych jest prezydent wybierany przez społeczeństwo w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Prezydent ma kompetencje własne (np. ogłasza referendum, rozwiązuje Zgromadzenie Narodowe, zwraca się z orędziem do obu izb parlamentu, mianuje premiera, kładzie kres jego funkcjom po przedstawieniu przez niego dymisji rządu), a także kompetencje wykonawcze za kontrasygnatą premiera i ministrów. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, natomiast wobec rządu oraz poszczególnych ministrów parlament może ustanowić votum nieufności.
Modele państwa demokratycznego:
· liberalne- historycznie najstarsze. Jego podstawę stanowiły zwłaszcza: rozwój gospodarki rynkowej (kapitalistycznej), prawne ograniczenie sfery działania państwa, demokratyzacja prawa wyborczego oraz gwarancje dla indywidualnych praw wolnościowych i równości szans. Obowiązuje trójpodział władzy. Parlament jest centralnym organem państwowym. Deputowani rozporządzają mandatem wolnym (nie mogą otrzymywać żadnych instrukcji ani być odwołani podczas kadencji). Państwo jest gwarantem prawa własności i gospodarki rynkowej.
· socjalne- rozwinięty, konkurencyjny w stosunku do liberalnego model państwa. W takim państwie gospodarka, społeczeństwo i państwo są ściślej ze sobą powiązane. Idea wolności jest sprzężona z państwem dobrobytu. Interwencjonizm obejmuje politykę gospodarczą i społeczną. Aktywna rola państwa w gospodarce oznacza działania zmierzające do regulowania rynku. Mają one gwarantować prawidłowość procesów produkcji, zmiany strukturalne i konkurencyjność towarów i usług na rynkach międzynarodowych. Interwencjonizm w państwie socjalnym jest finansowany z dochodów państwa, czerpanych z podatków. Pracownicy są chronieni przez umowy zbiorowe zawierane przez partnerów socjalnych (zrzeszenia pracodawców, związki zawodowe) oraz przez państwowe unormowania. Następuje likwidacja politycznej dyskryminacji (np. kobiet, mniejszości). Aktywna rola państwa wymaga rozbudowanego aparatu państwowego.
Wspólne cechy obu modeli państwa demokratycznego to: polityczny pluralizm i gospodarka rynkowa.