Higiena człowieka

Higiena - nauka badająca wpływ czynników środowiska na zdrowie. W praktyce dąży do usuwania z otoczenia czynników ujemnych, a wprowadzania dodatnich, w celu ochrony zdrowia oraz zapewnienia jednostce i społeczeństwu najlepszych warunków rozwoju psychicznego i fizycznego. Można wyróżnić kilka rodzai higieny, najważniejsze to: higiena żywienia i higiena osobista. Pozostałe, to higiena pracy, komunalna, społeczna, szkolna itp...

Higiena żywienia i żywności

Przestrzeganie zasad żywienia i żywności jest podstawowym warunkiem podstawowego funkcjonowania całego ustroju i zachowania zdrowia.
Higiena żywienia określa warunki niezbędne do realizacji prawidłowego żywienia osób pojedynczych, rodzin i grup żywionych zbiorowo. W jej zakres wchodzą między innymi takie zagadnienia, jak prawidłowy dobór produktów zaspakajających zapotrzebowania osób żywionych, właściwy stan higieniczny produktów pokarmowych i ich prawidłowe rozłożenie na posiłki, higieniczne warunki przyrządzania, podawania i spożywania posiłków.

Skutki nieprawidłowego żywienia mogą powodować niedostateczny rozwój organizmu, powstawanie wielu zaburzeń i chorób, np. próchnicy zębów, krzywicy, anemii, gnilca (szkorbutu), wrzodów żołądka i dwunastnicy, otyłości. Nieodpowiednie odżywianie obniża wydajność pracy i zmniejsza odporność organizmu na choroby zakaźne. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zmian w układzie pokarmowym są alkohol, nikotyna i inne używki. Alkohol hamuje działanie enzymów trawiennych, doprowadza do zaburzeń w wydzielaniu żółci oraz uszkadza przede wszystkim żołądek i wątrobę.

Schorzenia i przyczyny ich występowania w przewodzie pokarmowym
Ważnym problemem sanitarnym i medycznym są pasożyty przewodu pokarmowego, np. tasiemce i inne robaczyce. Ich głównym źródłem są skażenia wody i żywności, czego dobitnym przykładem są nasilające się w ostatnim czasie salmonellozy.

Woda i źle przygotowane pokarmy mogą być zakażone wieloma bakteriami, wywołującymi ciężkie schorzenia. Należą do nich bakterie duru, czerwonki, cholery. Wirusy stanowią problem epidemiologiczny w przypadku wirusowego zapalenia wątroby – typowej choroby „brudnych rąk”. Infekcje wynikające z braku przestrzegania higieny żywienia i żywności, mogą powodować zmiany w budowie poszczególnych części układu pokarmowego lub w innych częściach ciała (zmiany organiczne) lub zaburzenia w ich funkcjonowaniu (zmiany czynnościowe).

Higiena układu oddechowego

Oddychanie powietrzem o zmniejszonej zawartości tlenu jest utrudnione, wywołuje uczucie stopniowo nasilającej się duszności, utratę przytomności, a nawet śmierć. Już zmniejszenie ilości tlenu w powietrzu wydychanym do 15% powoduje powstanie objawów wyrównawczych, które wyrażają się w głębszych oddechach, częstych skurczach serca i zwolnionych procesach utleniania biologicznego. Przy spadku zawartości tlenu do 14-9% oddech staje się przerywany, a mięśnie szybko męczą się, na skutek niedotlenienia. Dalsze obniżanie zawartości tlenu do 8-6% powoduje śmierć przez uduszenie...

Wskaźnikiem zanieczyszczenia powietrza i jego przydatności do oddychania jest zawartość w nim CO2. Za dopuszczalne stężenie CO2 w powietrzu pomieszczeń przyjęto 0,1% (tzw. wskaźnik Pettenkofera).

Schorzenia układu oddechowego, ich przyczyny oraz skutki z tym związane
Wdychane powietrze może być zanieczyszczone cząstkami pyłu, kurzu, sadzy, gazami i mikroorganizmami. Pył, kurz i inne zawiesiny drobnocząsteczkowe powodują drażnienie nabłonka dróg oddechowych, a niekiedy reakcje uczuleniowe. Mogą być one przyczyną schorzeń zwanych pylicami lub rozedmy płuc. Szczególnie niebezpieczne są gazowo-pyłowe zanieczyszczenia komunikacyjne i przemysłowe. Znaczną ich część wychwytuje nabłonek migawkowy. Przy zbyt dużym zapyleniu powietrza część zanieczyszczeń przedostaje się do pęcherzyków płucnych, zmniejszając powierzchnię wymiany gazowej i uszkadzając je oraz powodując nieodwracalne zmiany np. zwłóknienie płuc.

Szczególnie niebezpieczny jest dym papierosowy. Substancje smolne osadzają się na nabłonku, zlepiając jego migawki. W konsekwencji powietrze dostające się do płuc nie jest właściwie oczyszczone.

W powietrzu może znajdować się wiele trucizn przemysłowych typu gazowego. Wchłanianie tych substancji odbywa się drogą oddechową, głównie w płucach. Należą do nich: tlenek węgla (znajduje się też w dymie papierosowym) – przyczyna zaczadzeń, a także chlor, amoniak, fluorowodór, fosgen i wiele innych, które działają drażniąco bądź na drogi oddechowe, bądź na płuca, doprowadzając do ich obrzęku. Działanie wielu zanieczyszczeń gazowych polega na zablokowaniu przenoszenia tlenu lub podrażnieniu ośrodka oddechowego.

W pomieszczeniach zamkniętych – mieszkaniach, lokalach publicznych – czynnikami działającymi szkodliwie na układ oddechowy są: kurz, duża koncentracja CO2, niekiedy CO, a także dym papierosowy, który jest łatwo wchłaniany w górnych drogach oddechowych, powodując rozległe niekorzystne zmiany w układzie nerwowym i wielu innych układach, a także jest przyczyną nowotworów jamy gębowej, krtani i płuc, a u osób niepalących, ale poddanych działaniu może powodować objawy zatrucia nikotynowego.

Niska temperatura powietrza jest czynnikiem silnie ochładzającym i wysuszającym drogi oddechowe i czyni je podatnymi na infekcje wirusowe i bakteryjne oraz grzybicze. Współdziałającym czynnikiem jest przegrzewanie i przeziębianie organizmu spowodowane niewłaściwym ubiorem; sprzyja to rozwojowi mikroorganizmów wywołujących katar, nieżyt nosa, grypę, anginę oraz zapalenie oskrzeli i płuc.

Znajdujące się w powietrzu bakterie (prątki gruźlicy) mogą być powodem zarażenia się groźną chorobą – GRUŹLICĄ.

Higiena układu wydalniczego

Nerki są organem bardzo dobrze ukrwionym. Jest to związane z wykonywaną przez nie ciągłą pracą osmotyczną i wydalniczą, co wymaga stałego zaopatrzenia w tlen. W ciągu doby przez nerki przepływa ok. 1500 dm3 krwi.

Praca nerek nie może być przerwana nawet na krótki czas, ponieważ następuje wtedy zatrucie organizmu końcowymi produktami azotowej przemiany materii. Zatrzymywanie mocznika we krwi prowadzi do ciężkiego schorzenia – mocznicy, przebiegającej z objawami śpiączki kończącej się śmiercią.

W trosce o właściwe funkcjonowanie układu wydalniczego należy:
- unikać przeziębień okolicy lędźwiowej ciała;
- utrzymywać w czystości zewnętrzne narządy wydalnicze, by nie dopuścić do infekcji mikroorganizmami wywołującymi zapalenia pęcherza, a gdy wnikną dalej – miedniczek i całych nerek. Zakażenia, zwłaszcza bakteryjne, często przechodzą w stan przewlekły i powodują zniszczenie miąższu nerkowego. Przyczyną tych schorzeń mogą być ogniska zapalne w różnych częściach ciała (migdałki, zęby, zatoki) lub niektóre choroby, np. grypa, szkarlatyna, angina.

Na nerki szkodliwie wpływa alkohol, który – przesączając się przez kanaliki – niszczy je; nerka ulega zwyrodnieniu, kurczy się i porasta tłuszczem, a kanaliki zanikają.

Alkohol zmniejsza też wydzielanie ADH, działając moczopędnie.

Skłonność do wytrącania się z moczu rozpuszczonych w nim substancji nieorganicznych lub organicznych jest przyczyną kamicy nerkowej (moczanowej). Wytrącające się substancje w postaci kryształków ulegają zlepianiu, tworząc kamienie. Są one wydalane z moczem lub zalegają w drogach moczowych, głównie w miedniczce nerkowej, i powiększają się stopniowo wskutek odkładania się na ich powierzchni nowych złogów mineralnych.
Prowadzi to nieuchronnie do postępującego uszkadzania miąższu nerki na skutek zastoju moczu i zakażenia.

Higiena skóry

Higiena skóry obejmuje: systematyczną pielęgnację i utrzymywanie czystości, hartowanie i odpowiedni ubiór.

Utrzymywanie czystości i pielęgnacja skóry polega przede wszystkim na myciu i kąpieli. Celem tych zabiegów jest usunięcie z powierzchni ciała zanieczyszczeń, na które składają się: kurz, pył, bakterie, pot i łój oraz złuszczony naskórek. Zanieczyszczenia te utrudniają skórze spełnianie jej funkcji, mogą być i są przyczynami rozległych infekcji. Ciepła (ale nie gorąca!) kąpiel nie tylko oczyszcza skórę, lecz także reguluje funkcję układu krwionośnego, pracę serca, wpływa kojąco na układ nerwowy i zapewnia dobry sen.

Hartowanie skóry ma na celu usprawnienie jej czynności regulujących temperaturę ciała. Chodzi tu głównie o szybkie zwężanie i rozszerzanie się naczyń krwionośnych przebiegających w skórze, zależnie od termicznych potrzeb organizmu (hartująco wpływa zimna woda po ciepłej kąpieli oraz obmywanie rano karku chłodną wodą, a także masaże rzeczne, jeziorne i morskie).
Ze względu na swoje funkcje skóra musi mieć zapewniony kontakt z promieniami słońca i powietrzem. Duże znaczenie ma tutaj ubiór: czysty, lekki, dostatecznie ciepły zimą, a przewiewny latem, nie utrudniający oddychania skórnego i parowania z powierzchni skóry.

Higieniczność odzieży zależy od jej przewodnictwa cieplnego, przepuszczalności dla gazów oraz zdolności chłonięcia potu. Materiały syntetyczne, mało przewiewne (okrycia ze skóry, gumy, płaszcze nieprzemakalne) nie tylko utrudniają skórze wykonywanie funkcji, ale drażnią ją i mogą powodować objawy uczuleniowe i swędzenie. Podrażniona skóra stanowi wrota zakażenia dla różnych bakterii, wirusów i grzybów. Bielizna, odzież i obuwie nie powinny uciskać skóry, gdyż wywołuje to podrażnienia i utrudnia dopływ krwi do miejsc uciskanych, często powodując bolesne zgrubienia – odciski.

Zaburzenia, sposoby leczenia oraz skutki związane z nieczystością skóry
Stan zdrowia i wygląd skóry jest obrazem ogólnego stanu organizmu.
Zaburzenia przemiany materii, awitaminozy, wiele chorób zakaźnych wywołują w skórze ujemne zmiany. Stosowanie zewnętrznych środków leczniczych nie jest wtedy skuteczne – należy usunąć przyczyny wewnętrznie. U młodzieży często występuje ropne zakażenie skóry. W leczeniu tego schorzenia duże znaczenie ma uregulowanie procesów metabolicznych przez odpowiednie żywienie, uprawianie sportów i gimnastyki codziennej, regularny tryb życia i przestrzeganie norm czasu snu. Wyciskanie ropnych krostek powoduje wtórne zakażenie i powstawanie szpecących blizn.
- Bezwzględnym warunkiem i sposobem leczenia jest utrzymanie idealnej higieny skóry.
- Czystość skóry i odzieży zabezpiecza przed grzybicami, infekcjami i inwazją pasożytów, np. świerzbowca, wszy pcheł.
Alergie – choroby uczuleniowe – są m.in. wynikiem nadwrażliwości skóry lub nabłonków dróg oddechowych na określone rodzaje antygenów pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego. Są to schorzenia uciążliwe, dające ropne wykwity, wtórne zakażenia, powodujące liszajowatość naskórka, a poza tym są przewlekłe i trudne do leczenia.

Higiena układu nerwowego

Higiena układu nerwowego ma na celu określenie warunków sprzyjających sprawnemu funkcjonowaniu układu oraz ułatwiających mu pracę.
Życie każdej jednostki upływa w zespole określonych, względnie stałych warunków mieszkaniowych, rodzinnych, środowiskowych, koleżeńskich. Całokształt tych warunków nazywamy stereotypem zewnętrznym. Pod wpływem tych warunków, do których przywykliśmy, kształtuje się nasz stereotyp dynamiczny, tzn. zorganizowany i zrównoważony układ procesów wewnętrznych i skierowanych na zewnątrz stanowi on możliwie doskonałe przystosowanie do środowiska, w którym różne czynności – nawet te bardzo złożone – wykonywane są szybko, precyzyjnie i bez wysiłku – jakby automatycznie, nawykowo. Stałość warunków, unormowany tryb życia, dają poczucie spokoju, bezpieczeństwa i pewności. Są to podstawowe warunki higieny układu nerwowego.

Wykształcenie się silnie utrwalonego stereotypu dynamicznego utrudnia przystosowanie się do nowych sytuacji. Zbyt gwałtowne zmiany, zwłaszcza u ludzi młodych, starych i słabszych nerwowo, mogą doprowadzić do zaburzeń nerwowych. Nieprzydatność wyuczonych wcześniej umiejętności w nowych warunkach, niemożność szybkiego tworzenia nowych przystosowań, wywołuje objawy nerwicowe. Odbija się to na całokształcie funkcjonowania różnych układów i całego organizmu; powstają wtedy schorzenia na tle nieprzystosowania: nadciśnienie, zaburzenia funkcji serca, choroby wrzodowe przewodu pokarmowego i nerwice.

Praca umysłowa, jak i fizyczna jest fizjologiczną konsekwencją budowy organizmu. Warunkiem utrzymania jej wysokiej wydajności jest zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem a odpoczynkiem.

Objawy zmęczenia układu nerwowego
Psychicznym objawem zmęczenia układu nerwowego, zwłaszcza mózgu, jest uczucie znużenia – niezdolności do dalszego wysiłku, któremu towarzyszą takie objawy, jak: ból i zawroty głowy, przyspieszenie tętna, obniżenie sprawności narządów zmysłów, zmniejszenie szybkości reakcji, ogólne osłabienie, spadek wrażliwości skóry na ból.
Znużenie to objaw samoobrony organizmu przed nadwyrężeniem tkanki nerwowej. Przedłużające się stany znużenia prowadzą do przemęczenia – wyczerpania komórek nerwowych, co wymaga nie tylko odpoczynku, ale najczęściej także leczenia.

Najlepszym odpoczynkiem dla całego organizmu, a zwłaszcza dla układu nerwowego jest sen, (jest to okresowy stan fizjologiczny, występujący u organizmów stałocieplnych, który stosuje sam organizm w celu zapewnienia sobie odpowiednich warunków do usunięcia skutków zmęczenia – jest to więc mechanizm obronny, zabezpieczający układ nerwowy przed skutkami nadmiernego i długotrwałego pobudzenia). Brak snu wywołuje dające się stwierdzić zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym i zachowaniu się.