Konflikt arabsko-izraelski. Zarys Historyczny

KRÓTKI ZARYS HISTORYCZNY
Chociaż Żydzi zawsze mieszkali na Ziemi Świętej, to pod koniec epoki średniowiecza ich liczba spadła do prawie całkowicie nieznaczącej. Jednak przez cały czas pobożni żydzi przyjeżdżali modlić się i umierać w świętych miastach obszaru zwanego wówczas Palestyną: między innymi w Hebronie, i Jerozolimie. W 1835 roku z ponad 16000 mieszkańców Jerozolimy ok. 7000 stanowili Żydzi. W 1896, 45000 Żydów mieszkało wewnątrz Starego Miasta i w nowych osiedlach poza jego murami. Większość z nich była bardzo uboga, część zajmowała się rzemiosłem, pozostali żyli z datków zbieranych w miastach Europy.

Z początkiem lat osiemdziesiątych XIX wieku obserwuje się nowe zjawisko: grupy ludności żydowskiej z Jerozolimy, wzmocnione przez Żydów z Rosji którzy dysponowali małym kapitałem, zaczynają osiedlać się poza Jerozolimą. W ciągu kilku lat powstają osiedla rolnicze w miejscowościach Riszon le Cijon, Gedera i Zichron Jaakow.

Prześladowania Żydów w Rosji, które wzmogły się na początku wieku i stłumienie rewolucji, w której brało udział wiele żydowskiej młodzieży studenckiej, w 1905 roku, dały początek nowej (drugiej) fali emigracji. Emigrujący byli młodzi i byli idealistami. W 1909 roku założyli kibuc Degania i Moszaw Nahalal - tacy jak oni w nadchodzących latach osuszali bagna, oczyszczali z kamieni Galileę, zamieniali pustynię Negew w krainę rolniczą. Pierwsze żydowskie miasto w czasach nowożytnych powstało w 1908 roku - był to Tel-Awiw.

Palestyna przed I Wojną Światową znajdowała się pod panowaniem Turcji. W 1917 roku wojska brytyjskie pokonały wojska tureckie w Palestynie. Imperium tureckie rozpadło się, a na jego miejscu powstały, między innymi, niezależne państewka arabskie. Państwo palestyńskie zostało natomiast powierzone przez Ligę Narodów zarządowi Wielkiej Brytanii (Mandat Brytyjski od 1922 do1948 roku). Wcześniej jeszcze, w 1917 roku, minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii wydał deklarację (Deklaracja Balfoura) intencji rządu brytyjskiego utworzenia w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej, co w praktyce oznaczało umożliwienie żydowskiej emigracji i osadnictwa. Nowy status jiszuwu (tak nazywano żydowską ludność Palestyny) zachęcił do emigracji głównie Żydów z Europy Wschodniej. Trzecia fala emigracyjna przyniosła Palestynie 35000 nowych żydowskich mieszkańców, a w latach 1924-1929 napłynęło w sumie ponad 100000 żydów, głównie z klasy średniej, osiedlających się przede wszystkim na terenach zabudowanych-miejskich (Tel-Awiw). W 1929 roku jiszuw liczył 160 tysięcy osób. Część arabskich mieszkańców Palestyny była zadowolona z napływu Żydów - tworzyli oni nowe miejsca pracy i źródła zarobku, ale wielcy właściciele ziemscy i duchowieństwo, któremu przewodził mufti Jerozolimy, traktowali Żydów jak najeźdźców. W latach 1920-1921 doszło do lokalnych zamieszek, ale rok 1929 przyniósł już potężne zamieszki w Tel-Awiwie, Cwacie, Hajfie i masakrę Żydów w Hebronie. Powstanie arabskie zostało w końcu stłumione, ale by spacyfikować Arabów, rząd brytyjski postanowił ograniczyć emigrację i oddawanie ziemi arabskiej Żydom.

Po dojściu w 1933 roku do władzy Hitlera, do Palestyny zaczęli emigrować Żydzi niemieccy, przywożąc ze sobą kapitał, doświadczenie i wykształcenie. Część Żydów przedostawała się (zważywszy brytyjskie ograniczenia) nielegalnie. W 1936 roku żydowska ludność Palestyny liczyła 400000, stanowiąc trzecią część ogółu ludności.

Przywódcy arabscy przygotowywali jednak arabską ludność Palestyny do zdecydowanego protestu przeciw wzrostowi jiszuwu. W 1936 roku nowopowstały Narodowy Komitet Arabski, na czele którego stał wielki mufti Jerozolimy, zorganizował strajk generalny, któremu towarzyszyły zbrojne rozruchy. Strajk trwał pół roku, niepokoje i walki aż do wybuchu II Wojny Światowej w 1939. Brytyjczycy wyznaczyli Komisję Królewską do przeanalizowania sytuacji, komisja ta zaproponowała podział kraju między Arabów i Żydów. Arabowie ten pomysł odrzucili, Żydzi wahali się: Chaim Weizman i Ben Gurion skłonni byli pomysł zaakceptować, odrzucał go jednak zdecydowanie przywódca Rewizjonistów - Zew Żabotyński. W rezultacie Wielka Brytania wydała (kolejną już) Białą Księgę, czyli zbiór regulacji dotyczących Palestyny, które "ograniczały emigrację żydowską do 10 tysięcy rocznie w ciągu nadchodzących 5 lat i znacznie ograniczały możliwości zakupu ziemi przez ludność żydowską. W odpowiedzi na wszystkie ograniczenia Żydzi zwiększyli emigrację nielegalną (tzw. Alija Bet). Brytyjczycy wyłapywali Żydów przy granicy Palestyny, aresztując ich, a czasem wysyłając do krajów zamieszkania (również w czasie trwania wojny).

Po wojnie walka Żydów z Brytyjczykami - ściślej mówiąc walka tych podziemnych jednostek wojskowych, których dowództwo przekonane było o konieczności zbrojnej, a nie tylko dyplomatycznej walki - nasiliła się. W tej sytuacji Anglicy przekazali sprawę państwa palestyńskiego Organizacji Narodów Zjednoczonych, która z kolei wyznaczyła międzynarodową komisję do zbadania sytuacji i możliwości rozwiązania konfliktu arabsko-żydowskiego. Dnia 29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne większością dwóch trzecich głosów uchwaliło podział Palestyny na państwo arabskie i żydowskie. Arabowie, podobnie jak przed wojną, odrzucili rezolucję, Żydzi świętowali zwycięstwo. W Palestynie wybuchła wojna. Dnia 14 maja 1948 roku Anglicy opuścili Palestynę. Następnego dnia, 15 maja 1948 (5 ijar), Dawid Ben Gurion proklamował powstanie Państwa Izrael. Wojna zakończyła się podpisaniem w pierwszej połowie 1949 roku szeregu porozumień z krajami arabskimi o zawieszeniu broni. Ostatecznie terytorium Izraela było o 20 % większe niż to, które przewidywała rezolucja ONZ z listopada 1947 roku.

Wojny izraelsko-arabskie
Powyższe określenie to dotyczy wszystkich konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie pomiędzy Państwem Izrael a państwami arabskimi, których główną przyczyną było utworzenie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ niepodległego państwa żydowskiego i nieakceptowanie podziału Palestyny na część arabską i żydowską. Wojen izraelsko-arabskich było cztery (niektóre źródła mówią jeszcze o piątej wojnie).

Państwo Izrael (powołane do życia 14 maja 1948 r.) było urzeczywistnieniem marzeń członków ruchu syjonistycznego o budowie państwa żydowskiego. Ideę jego odbudowy, zaszczepił na Kongresie w Bazylei Teodor Herzl. Żydzi według ideologów syjonizmu byli "narodem wybranym", a Palestyna miała być ich "ziemią świętą". 2 listopada 1917 r. Arthur Balfour złożył deklarację popierającą uznanie Palestyny jako "narodowej siedziby ludności żydowskiej".

I Wojna zwana wojną palestyńską:
29 listopad 1947 r.- przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ planu podziału Palestyny. Państwo żydowskie miało objąć 14,1 tys. km2 obszaru, zaś arabskie 11,7 tys km2. Jerozolima miała być strefą neutralną.

14 maj 1948 r.- Dawid Ben Gurion ogłosza powstanie państwa Izrael. Do ataku ruszają Arabowie. Wojska Ligi Państw Arabskich, czyli Libanu, Syrii, Jordanii i Egiptu zaatakowały natychmiast. Walki trwały ponad pół roku.

7 stycznia 1949 r. - koniec wojny, rozejm zawarty między Egiptem a Izraelem. Przyłączyły się do niego także Jordania, Liban i Syria. W rezultacie tej wojny państwo Izrael zwiększyło swój obszar o 7 tys. km kw. Transjordania zajęła resztę Palestyny i Jerozolimy, a Egipt strefę Gazy. Tragicznym efektem wojny stał się problem 1 mln uchodźców palestyńskich, osiadłych w obozach w Jordanii i Libanie. Izrael nie wykonał rezolucji ONZ, które domagało się powrotu palestyńskich uchodźców do ojczyzny. W taki oto sposób powstało trwałe podłoże konfliktu izraelsko-arabskiego, przejawiającego się w trzech kolejnych wojnach oraz kwestii budowy autonomii, a później państwowości palestyńskiej.

II wojna - Wojna sueska.
Wojna ta toczyła się o objęcie kontroli nad Kanałem Sueskim oraz opanowanie Półwyspu Synaj przez Izrael.

26 lipiec 1956 r.- prezydent Egiptu (G.A. Naser) ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego. Nastąpiło to po wycofaniu się wojsk brytyjskich ze strefy kanału. USA i Wlk. Brytania odmówiły pomocy Egiptowi w finansowaniu budowy tamy w Asuanie na Nilu. Miał to być rodzaj "kary" dla Egiptu za nawiązanie stosunków dyplomatycznych z ZSRR oraz zakupy broni w Czechosłowacji.

26 październik 1956 r.- wojska izraelskie przekraczają granicę Egiptu. Wielka Brytania i Francja wysuneły ultimatum do obydwu stron. Wojska Egiptu i Izraela miały wycofać się na 10 mil od Kanału Sueskiego. Żądano także zgody na okupację tego obszaru przez wojska francusko-brytyjskie. Egipt odrzucił to ultimatum i 31 października 1956 r. rozpoczął się atak lotniczy Anglików i Francuzów na pola naftowe Egiptu. Wojska izraelskie błyskawicznie zajęły Strefę Gazy, część Półwyspu Synaj, a Francuzi i Anglicy dokonali desantu na północy, zajmując Port Said i Port Fuad. Zarówno USA, jak i ZSRR skrytykowały działania Izraela, Wielkiej Brytanii i Francji.

7 listopad 1956 r. - ONZ żąda wycofania wojsk francusko-brytyjskich z Suezu.

21 listopad 1956 r. - do Suezu przybywają pierwsze oddziały wojsk pokojowych ONZ.

22 grudnia 1956 r. - ostatnie oddziały wojsk brytyjskich i francuskich opuściły Suez.

Na przerwanie walki 7 listopada 1956 r. miały wpływ groźby premiera ZSRR Bułganina, że ZSRR użyje siły, oraz aktywna dyplomacja USA. Interwenci w wojnie sueskiej nie osiągnęli zamierzonych celów. Kanał Sueski pozostał znacjonalizowany pod kontrolą państwa egipskiego. Sam Egipt popadł na szereg lat w zależność polityczną, gospodarczą i militarną od ZSRR. Sztandarowymi symbolami tego była budowa tamy w Asuanie i powstanie olbrzymiego zbiornika im. G. Nasera. Zbudowano to przy wydatnej pomocy ZSRR. Należy zaznaczyć, że w kilkudziesięcioletniej historii Kanału Sueskiego Egipt, na terenie którego on leżał, nigdy go nie kontrolował. Rok 1956 oznaczał całkowitą zmianę w tej materii.

III wojna- tzw. wojna sześciodniowa
5 czerwca 1967 r.-wybuch trzeciej wojny izraelsko-arabskiej. W ciągu 6 dni Izrael zadał miażdżące ciosy o wiele liczniejszym armiom Egiptu, Syrii i Jordanii. Wojna była wynikiem działań Egiptu oraz Syrii. W kwietniu doszło do bombardowań pozycji izraelskich przez lotnictwo syryjskie. Jednocześnie Egipt z rozkazu prezydenta G.A. Nasera zamknął dostęp do Zatoki Akaba.

Maj 1967 r.-Egipt żąda opuszczenia Półwyspu Synaj przez wojska ONZ i wprowadza tam swoje oddziały. Naser oświadcza, że nadszedł czas zniszczenia Izraela. W tym celu powołano wspólne dowództwo z Irakiem i Jordanią. W Izraelu został powołany Rząd Jedności Narodowej. Odpowiedzialnością za obronę kraju obarczono Mosze Dajana, szefa sztabu.

5 czerwiec-wczesnym rankiem lotnictwo izraelskie zaatakowało lotniska Egiptu. Samoloty leciały na niskiej wysokości od strony zachodniej, a nie od wschodniej, jak spodziewali się Egipcjanie. Atak znacznie słabszego lotnictwa syryjskiego i jordańskiego bardzo szybko został odparty. Po zniszczeniu lotnictwa wojska izraelskie zaatakowały Egipcjan na Półwyspie Synaj. W ciągu trzech dni Izrael zajął cały Zachodni Brzeg Jordanu i zdobył Starą Jerozolimę. Korzystając z okazji wojska izraelskie zajeły syryjskie Wzgórze Golan.

10 czerwiec- zawarcie rozejmu. Izrael rozszerzył w znacznym stopniu swoje terytorium. Początkowo traktował ich okupację jako kartę przetargową w rozmowach z Arabami. Z biegiem czasu zaczął traktować je jak własne, realizując hasło budowy "Wielkiego Izraela". W aspekcie militarnym wojna sześciodniowa" była ogromnym sukcesem narodu żydowskiego. Nabytki terytorialne to: zdobycie kontroli nad Półwyspem Synaj, Zachodnim Brzegiem Jordanu, Jerozolimą oraz Wzgórzami Golan. Zakończenie wojny nie przyniosło pokoju, gdyż Izrael atakował Egipt z umocnień na Kanale Sueskim, a Egipt na te ataki odpowiadał. Do całkowitego zawieszenia broni doszło tuż przed śmiercią prezydenta Egiptu w 1970 roku.

7 sierpień 1970 r. - zawarcie rozejmu na froncie sueskim. Egipt nie zaakceptował utraty Półwyspu Synaj i utraty dochodów z zamkniętego Kanału Sueskiego. Następca Nasera, Anwar as-Sadat przygotowywał się do odbicia Kanału Sueskiego i Półwyspu Synaj.

IV wojna - Wojna Jom Kippur
Wrześniu 1970 r.-. Anwar as-Sadat, następca Nasera, doprowadził do sojuszu jakże różnych państw arabskich, czyli Syrii z Jordanią. Sam, biorąc przykład z taktyki izraelskiej, dokonał niespodziewanego ataku na państwo żydowskie.

6 październik 1973 r. - wojska egipskie przekroczają Kanał Sueski i uderzają na Synaj. Z kolei wojska syryjskie uderzają na Wzgórza Golan. Po pewnym szoku spowodowanym zaskoczeniem Izrael przystąpił do kontrofensywy. Jej sukces to także efekt wielkich dostaw sprzętu z baz amerykańskich w Europie Zachodniej, co uratowało armię izraelską.

11 listopad 1973 r. - pod wpływem ONZ uzgodniono warunki zawieszenia broni między Izraelem a Egiptem. Wojna Jom Kippur wykazała o wiele lepsze przygotowanie Arabów do działań wojennych. Zastosowali oni także broń ekonomiczną.

17 październik 1973 r.- arabscy producenci podnoszą ceny ropy, ograniczają jej produkcję oraz wprowadzają embargo na jej dostawy dla państw popierających Izrael. Wymierną korzyścią dla Egiptu było doprowadzenie do otwarcia Kanału Sueskiego oraz rozpoczęcie rozmów egipsko-izraelskich. Z taką inicjatywą wystąpił prezydent Egiptu A. as-Sadat.

W 1977 r. podczas przemówienia w Knesecie przedstawił on pięciopunktowy plan pokojowy. 19 listopada 1977 r. zaproponował:
• wycofanie wojsk izraelskich z obszarów zajętych w 1967 r.;
• utworzenie państwa palestyńskiego;
• zagwarantowanie bezpieczeństwa granic wszystkim państwom regionu;
• oparcie stosunków między państwami regionu na zasadach Karty ONZ;
• zakończenie stanu wojny i podpisanie pokoju.

Był to początek drogi, która doprowadziła do pokoju między Egiptem a państwem izraelskim. 17 września 1978 r. w Camp David (USA) prezydent Sadat oraz premier Izraela M. Begin, w asyście prezydenta J. Cartera, podpisali traktaty, które umożliwiły niejaki start pokojowych rozwiązań na Bliskim Wschodzie. A. as-Sadat został uznany za zdrajcę sprawy arabskiej. Egipt został wykluczony z Ligi Państw Arabskich, z organizacji OPEC, a większość państw arabskich zerwała z nim stosunki dyplomatyczne. 26 marca 1979 r. w Waszyngtonie podpisano układ pokojowy, będący wynikiem porozumień w Camp David. Dla Egiptu najcenniejszą zdobyczą było wycofanie wojsk Izraela z Półwyspu Synaj. Z kolei Izrael zneutralizował najsilniejszego sąsiada arabskiego. W uznaniu zasług dla pokoju na świecie A. as-Sadat i M. Begin w 1978 r. otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla.

Wpomina się jesce o V wojnie: inwazji na Liban (6-11 czerwca 1982) - Izrael, wykorzystując libańską wojnę domową, wysłał do Libanu armię w celu zlikwidowania oddziałów Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Lądowe siły izraelskie starły się z przebywającymi w Libanie od 1976 z tytułu mandatu Ligi Państw Arabskich wojskami syryjskimi. 11 czerwca podpisano izraelsko-syryjskie zawieszenie broni. Pośrednictwo ONZ doprowadziło do ewakuacji oddziałów palestyńskich z Bejrutu. Wojska izraelskie wycofały się z Libanu w 1985. Pod kontrolą izraelską pozostała tzw. strefa bezpieczeństwa (pas o szerokości 8-10 km w południowym Libanie, wzdłuż granicy izraelsko-libańskiej), praktycznie okupowana przez wojska izraelskie od 1978.