Obozy koncentracyjne w Polsce podczas II wojny światowej

Obóz koncentracyjny, hitlerowski - miejsce więzienia i odosobnienia, przymusowej i niewolniczej pracy oraz masowej zagłady ludzi, organizowane przez władze hitlerowskie na terenie III Rzeszy (Niemcy) oraz krajów przez nią okupowanych.

Oświęcim – Auschwitz

Konzentriatonslager Auschwitz-Birkenau (Obóz Koncentracyjny Oświęcim-Brzezinka). Dzisiaj jest to miasto w południowej Polsce, lecz do historii przeszło jako największy cmentarz świata. Utworzony w drugiej połowie 1940 roku w maju na rozkaz Heinricha Himmlera jako zwykły obóz koncentracyjny dla wrogów III Rzeszy. W ciągu następnych lat obóz stale był rozbudowywany i składał się z trzech głównych części: Auschwitz I, Auschwitz II-Birkenau, Auschwitz III-Monowitz. Największy z jego podobozów, KL Birkenau w 1942 stał się obozem zagłady głównie dla europejskich Żydów, był przeznaczony na 100 tysięcy więźniów, później na 200 tysięcy. Do 1943 roku zbudowano w Auschwitz-Birkenau cztery komory gazowe i cztery krematoria, w wyniku czego liczba mordowanych i spalanych wzrosła do około 20 tysięcy osób na dobę. Auschwitz II był jedynym hitlerowskim obozem koncentracyjnym, w którym od marca 1943 roku tatuowano więźniom numery ewidencyjne - na lewym przedramieniu. Niemowlętom oraz małym dzieciom tatuowano na lewym udzie. Jeńcom radzieckim tatuowano na piersi. Na bramie wjazdowej do obozu w Oświęcimiu, widnieje napis: "Arbeit Macht Frei" co oznacza "Praca czyni wolnym". 3 września 1941 roku przeprowadzono na 850 więźniach (w tym na 600 jeńcach radzieckich) pierwsze próby masowego uśmiercania za pomocą gazu - cyklonu B. To tu mordowali pierwsze masowe transporty Żydów, prowadzili pierwsze zbrodnicze eksperymenty na więźniach, wykonywali większość egzekucji przez rozstrzelanie. Tutaj mieścił się centralny areszt obozowy w bloku nr 11 dla więźniów z wszystkich części obozowego kompleksu, a także główna komendantura obozu i większość biur SS. To stąd władze obozowe kierowały dalszą rozbudową kompleksu obozowego. W sierpniu 1942 roku powstał także tutaj podobóz przeznaczony wyłącznie dla kobiet. Do 1943 roku zwłoki palono na stosach i w wykopanych do tego celu dołach. Według byłego komendanta obozu R.Hossa, 6-7 kg gazu Cyklon B wystarczało do zabicia 1 500 ludzi. 27 stycznia 1945 roku radzieckie wojska 1 Frontu Ukraińskiego wyzwoliły obóz. Pozostało w nim 7,5 tysiąca ocalonych, w tym 180 małych dzieci.

Sztutowo – Stutthof

2 września 1939 roku rozpoczęła się długa i tragiczna historia tego obozu. Niemcy założyli w pobliżu wsi Sztutowo w powiecie Nowy Dwór Gdański "obóz dla jeńców cywilnych". Był on przeznaczony dla Polaków z Pomorza. Do połowy września 1939 roku uwięziono w nim 6 tysięcy Polaków. W 1942 roku przywieziono do niego więźniów innych narodowości niż polska (Niemców, Holendrów, Belgów, Francuzów, Czechów, Litwinów, Łotyszów, Rosjan, Duńczyków, Norwegów, Jugosłowian, Węgrów, Żydów i Cyganów) i obóz nabrał charakteru międzynarodowego. W 1942 roku zmieniono status obozu Stutthof na obóz koncentracyjny. Od tego momentu najliczniejszą grupą więźniów zostali Żydzi, a pod względem przynależności państwowej - Polacy. Liczbę wszystkich Żydów można oceniać, na co najmniej 50 tysięcy. Od czerwca 1944 roku stał się obozem masowej zagłady, gdy włączono go do akcji eksterminacji Żydów z całej Europy. Od tego roku więźniów uśmiercano w komorze gazowej. Ciała ofiar służyły między innymi Instytutowi Higieny w Gdańsku do eksperymentalnej produkcji mydła. W ciągu ponad pięciu lat istnienia Stutthof powiększył się dziesięciokrotnie i w ostatniej fazie posiadał 45 filii m.in. w Elblągu, Policach, Gdyni, Gdańsku i Pruszczu Gdańskim.. W obozie zbudowano krematorium do palenia zwłok. W okresie od 2 września 1939 roku do 9 maja 1945 roku, jego bramę przekroczyło około 110000 ludzi, w tym mężczyźni, kobiety i dzieci. W tym czasie w wyniku wyniszczających warunków życia, rozstrzeliwania, wieszania, mordowania w komorze gazowej, bicia i katowania oraz podczas ewakuacji obozu w 1945 roku - śmierć poniosło około 65 000 ludzi. Obóz ten był prawdopodobnie jedynym, który trwał dłużej niż III Rzesza. Został wyzwolony 9 maja 1945 roku przez wojska radzieckie, gdy kapitulacja państwa hitlerowskiego była już faktem. W obozie pozostali nieliczni ocaleni więźniowie.

Majdanek- Konzentration Lager Lublin

Obóz koncentracyjny w Lublinie zwany Majdankiem został założony jesienią 1941 roku na obszarze 270 hektarów, z rozkazu szefa SS i policji III Rzeszy Heinricha Himmlera Obóz w Lublinie (zwany Majdankiem) był drugim, co do wielkości, po Oświęcimiu, tego typu obozem nazistowskim w Europie Praktycznie od początku był to obóz koncentracyjny - Konzentrationslager der Waffen SS Lublin (Obóz Koncentracyjny w Lublinie). Początkowo planowano obóz dla 25-50 tys. więźniów, ale w trakcie budowy plany te zmieniano, ustalając ostatecznie pojemność obozu na 250 000 więźniów. Obóz w Majdanku posiadał 6 podobozów: w Bliżynie, Budzyniu, Lublinie, Puławach, Radomiu i Warszawie. Na terenie obozu w Majdanku znajdowało się krematorium i 7 komór gazowych, gdzie mordowano więźniów cyklonem B i tlenkiem węgla. Pierwszymi więźniami KL Majdanek było 5 tysięcy jeńców radzieckich, zatrudnionych przy rozbudowie obozu. Wymordowano ich w ciągu kilkunastu tygodni. Od wiosny 1942 roku KL Majdanek stał się obozem zagłady Żydów. W 1942 roku powstał specjalny oddział kobiecy (11 tysięcy kobiet w 1943 roku). Dzieci przywiezione do obozu wraz z matkami przebywały na tym samym, co one tzw. polu więźniarskim, ale oddzielone wysokim parkanem. Z dzieci w wieku 8-12 lat organizowano grupy robocze, młodsze natychmiast mordowano. Początkowo masowe egzekucje więźniów dokonywano w pobliskim lesie, zwanym krępickim, później w pobliżu krematorium. Od października 1941 do lipca 1944 roku więźniami Majdanka byli członkowie 54 narodowości Europy i Azji. Najliczniejszą grupę stanowili Żydzi, Polacy i obywatele byłego ZSRR. W wyniku ludobójczej polityki Niemiec zginęło w komorach gazowych, masowych egzekucjach i na skutek nieludzkich warunków życia około 240 tysięcy osób. 23 lipca 1944 roku obóz został wyzwolony przez radzieckie jednostki 1 Frontu Białoruskiego i 1 armię Wojska Polskiego. Na mocy ustawy Sejmu PRL z 2 lipca 1947 roku utworzono Państwowe Muzeum na Majdanku.

Treblinka

Latem 1941roku Niemcy założyli karny obóz pracy Treblinka (tzw. Treblinka I). Zsyłano tu głównie mieszkańców okolic Warszawy. Więźniów zatrudniano przy wydobywaniu i transportowaniu żwiru. Latem 1942 roku w odległości 2 km od karnego obozu pracy Niemcy rozpoczęli budowę obozu zagłady Treblinka II. Pociągi z więźniami wjeżdżały na specjalnie wybudowaną fikcyjną stację kolejową, która miała na celu wprowadzenie ofiar w błąd. Rozbieralnia dla więźniów była połączona wąskim przesmykiem z komorą gazową - w Treblince ten odcinek nazywano "drogą do nieba". Początkowo istniały 3 komory gazowe o wymiarach 5 x 5 metrów. Jesienią 1942 roku wybudowano dodatkowo 10 komór o wymiarach 7 x 7 metrów. Ofiary uśmiercano gazami spalinowymi, uzyskiwanymi z dieslowskiego silnika radzieckiego czołgu T 34, ze specjalnym filtrem usuwającym ze spalin charakterystyczną woń, dzięki czemu uzyskiwano bezbarwny i bezwonny tlenek węgla, który zabijał ofiary w ciągu 20 minut. Zwłoki palono na stosach. Popioły ze zwłok wsypywane były albo do przygotowanych (lub pozostałych po ekshumacji) dołów, lub wrzucane do rzek. W komorach gazowych mordowano około 15 tysięcy ludzi na dobę. W wyniku głodu, pracy ponad ludzkie siły, chorób, tortur i egzekucji, zginęło około 7 tysięcy Polaków. W latach 1941-1944 przez obóz przeszło 10 tysięcy więźniów. Pierwszy transport Żydów z getta warszawskiego przybył do Treblinki 23 lipca 1942 roku. Do sierpnia 1943 roku Niemcy wymordowali w Treblince około 750 tysięcy ludzi, głównie Żydów z Polski oraz między innymi z Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Grecji, Jugosławii, Niemiec i ZSRR.

Gross Rosen

Arbeitslager Gross-Rosen (Rogoźnica pod Wrocławiem) został założony 2 sierpnia 1940 roku jako podobóz obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Pierwszy transport więźniów przybył 2 sierpnia 1940 roku. Więźniowie byli przeznaczeni do pracy w miejscowym kamieniołomie granitu. 1 maja 1941 roku obóz uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego. Mordercza praca w kamieniołomie, bardzo małe racje żywnościowe i maltretowanie przez załogę SS, powodowały dużą śmiertelność. W następnych latach istnienia rozbudowano sieć podobozów, z których 81 znajdowało się na ziemiach dzisiejszej Polski, 15 w Czechach i Słowacji i 10 w Niemczech. KL Gross-Rosen był postrzegany jako jeden z najcięższych obozów koncentracyjnych. Od października 1941 roku do kwietnia 1942 roku znajdował się w nim podobóz dla jeńców sowieckich (2500 osób). Rosjanie nie byli nawet zarejestrowani i zostali przeznaczeni na egzekucję. W obozie więziono również przedstawicieli innych narodowości, z których najliczniejszą grupę stanowili Żydzi (obywatele różnych państw), Polacy i jeńcy radzieccy. Najtragiczniejszym momentem w dziejach Gross-Rosen był końcowy okres istnienia obozu. W lutym 1945 roku, gdy Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę, rozpoczęto pośpieszną ewakuację więźniów na zachód. Podczas wielotygodniowych transportów w środku zimy, zginęło wiele tysięcy więźniów. Teren obozu został wyzwolony przez armię radziecką 11 lutego 1945 roku. Przez Gross-Rosen i jego filie przeszło 125 tysięcy osób, z których zginęło ponad 40 tysięcy. Z zabudowań obozowych pozostało dzisiaj niewiele - brama wejściowa, kantyna oficerów SS, kuchnia, łaźnia i fundamenty baraków, które zostały rozebrane tuż po wojnie w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach. Zobaczyć również można polowy piec krematoryjny, ogrodzenie z drutem kolczastym i słupy, na których wisiał dzwon obozowy wzywający na apele. Obóz można zwiedzać - znajduje się tutaj Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy powołane do życia w 1983 roku.