Modelowy kraj totalitarny na przykładzie ZSRR

Za modelowe państwo totalitarne uważam Związek Radziecki, z Józefem Stalinem na czele. Uważam tak, gdyż modelowe państwo totalitarne musi spełniać kilka kryteriów:

1. oficjalna ideologia państwa biernie akceptowana przez ogół
2. tylko jedna partia na arenie politycznej, kierowana przez wodza
3. kontrola społeczeństwa przy użyciu terroru
4. zmonopolizowanie środków informacji przez partię
5. środki przymusu (obozy koncentracyjne)
6. centralne kierowanie gospodarką

W przypadku ZSRR wystąpiły one wszystkie naraz i z dużym nasileniem. Nic więc dziwnego, że postrzegam je w taki, a nie inny sposób.

Ad.1
Ideologią w Związku Radzieckim był komunizm. Stalinizm opierał się na założeniach Karola Marksa. Jednak warto przypomnieć, że w jego teorii stworzenie „państwa robotniczego” było jedynie środkiem do celu, a nie celem samym w sobie. Podobnie uspołecznienie środków produkcji miało być środkiem do finalnego celu – pełnej wolności ludzi w swobodnej zbiorowości bezpaństwowej i bezklasowej. Założenia te były piękne, lecz niemożliwe do spełnienia w kraju, gdzie ludzie przyzwyczajeni są do jednoosobowej, silnej władzy.
Zostało odrzucone pojęcie jednostki. W celu stworzenia nowej świadomości społeczeństwa - zgodnej z założeniami państwa totalitarnego zmieniano zgodnie z potrzebami systemy oświaty. Już małe dzieci uczyły się zasad działania aparatu partyjnego i wiedziały, że sprzeciwianie się mu a nawet złe wypowiadanie się na jego temat było rzeczą karalną.

Ad.2
Jedyną partią legalnie działającą na arenie politycznej miała być partia bolszewicka. Do końca lat 20-tych, bolszewicka dyktatura nie była jeszcze wykończonym w pełni totalitaryzmem. Rywalizowały wówczas różne ośrodki władzy. Bolszewicka lewica (z Trockim, Zinowiewem, Kamieniewem, Prieobrażenskim) miała dość długo wielki wpływ na armię, a poprzez Międzynarodówkę Komunistyczną na politykę zagraniczną. Prawica (z Rykowem, Bucharinem, Tomskim) – na gospodarkę. Centrum zaś (ze Stalinem, Mołotowem, Kaganowiczem), stopniowo opanowywało aparat partyjny. W 1924 roku po odsunięciu się Lenina, zabrakło w tym systemie charyzmatycznego Wodza, choć nie brakowało kandydatów do tej roli. Stalin umacniał swą pozycję powoli, korzystając z zaciekłej rywalizacji prawicy i lewicy partyjnej. Sprzymierzał się on z jednymi przeciw drugim, potem zaś odwracał sojusze, osłabiając kolejno rywali. Pierwszą wyraźną manifestacją kultu Stalina stały się bizantyjskie ceremonie jego pięćdziesiątych urodzin (1929).
Stalin był człowiekiem niezwykle charyzmatycznym. Dla milionów Rosjan stał się ojcem narodu. I nieważne było, że naród ten kona z głodu. Najważniejszy był Wódz – doskonały polityk, człowiek obdarzony nieprzeciętną inteligencją. W wielu regionach dzisiejszej Rosji – zwłaszcza tej najbardziej zacofanej – dalej jest on postacią kultową, a na ścianach domów wiszą jego portrety.



Ad.3
Co do systemu terroru, w Związku Radzieckim doszedł on do perfekcji. Wszechobecny aparat terroru utrzymywał społeczeństwo radzieckie w strachu i posłuszeństwie. Strach nie obcy był nawet na najwyższych szczeblach władzy, gdyż Stalin, co pewien okres przeprowadzał tzw. "czystki". Nastąpiło apogeum rozwoju sieci obozów - GUŁag (Gławnoje Uprawljenije Łagieriej - Główny Zarząd obozów). Do obozów mógł trafić praktycznie każdy, gdyż nie wina była głównym powodem aresztowania, a potrzeba wykonania planu przez jednostkę NKWD (później KGB), którego szefem był Ławrientij Beria. Byli to tzw. „wrogowie ustroju”. Dekretem Stalina do obozów trafiali nawet rosyjscy jeńcy wojenni, którzy przeżyli niemieckie stalagi. Aresztowani byli za rzekomą zdradę ojczyzny. O obozach wiedzieli wszyscy, ale się o nich nie mówiło, nie pasowało to do wizji kraju szczęśliwego, którą kreowała propaganda. Terror ten zagarnął również całą masę zwykłych, prostych ludzi. Nadało to stalinowskiemu totalitaryzmowi szczególnie odrażające oblicze.

Ad.4
Przejęcie kontroli nad wszystkimi środkami masowej informacji było niezbędne do wprowadzenia propagandy. Największa uwaga skupiła się na słowie pisanym, a przede wszystkim na propagandowych plakatach, gdyż takie media były bardziej rozpowszechnione niż np. radio czy telewizja.

Ad.5
Partia pod dyktatorską władzą sekretarza generalnego, Stalina, rządziła aparatem państwowym łącznie z wojskiem i policją. Armia potulnie zniosła perfidne i krwawe represje: w latach 1937-38 zmasakrowano większą część korpusu oficerskiego. Policja polityczna (Czeka, GPU), niewiarygodnie rozbudowana i bezwzględna w działaniu, stanowiła jedynie instrument w rękach wodza, który wykorzystywał ją głównie do walki z przeciwnikami politycznymi. Mimo to Stalin stawiał przed plutonem egzekucyjnym jej szefów (Jagodę, Jeżowa) i cały legion ich podwładnych. Terror policyjny, który pobił nawet hitlerowskie rekordy, przez cały czas był czujnie kontrolowany przez Stalina. W tej dziedzinie wykazywał on szczególną pracowitość: chciał wiedzieć o wszystkim.

Ad.6
Gospodarka w Związku Radzieckim była dalece zcentralizowana, czyli kierowana przez państwo. Nie istniała tam konkurencja, a przede wszystkim nie działały na nią prawa rynku, takie jak podaż i popyt. Tworzono za to kilkuletnie plany co do jej rozwoju. Stalin był zwolennikiem szybkiej industrializacji państwa i w tej materii podzielał pogląd Lenina, który twierdził, że „socjalizm to władza rad plus elektryfikacja”. Pierwszą 5-latkę poddano do dyskusji na XV zjeździe partii. Główny nacisk planu obejmującego lata 1926-32 położono na rozwój przemysłu ciężkiego (transportu i przemysł zbrojeniowy) oraz na elektryfikację. 5-latka wprowadziła priorytet na produkcję żelaza i stali. Od tego czasu w ogóle zaczął panować w ZSRR swoisty kult stali, jako symbolu socjalizmu. Wykonanie planu nie byłoby możliwe, gdyby nie surowa dyscyplina i racjonalizacja produkcji, propaganda bohaterów pracy, praca bez zapłaty w tzw. „soboty komunistyczne”. Druga 5-latka przypadła na lata 1933-37. Zbudowano bądź rozpoczęto budowę 4,5 tysiąca zakładów przemysłowych. Jeszcze większy nacisk położono na przemysł zbrojeniowy. Trzeci plan 5-letni w latach 1937-41 był ukoronowaniem wysiłków państwa radzieckiego w staraniach dorównania rozwojem gospodarczym państwom kapitalistycznym. Produkcja przemysłowa była 2,2 razy większa niż w roku 1932, a ZSRR w dziedzinie produkcji energii elektrycznej przesunął się z 15 na 3 miejsce w świecie. 5-latki realizowano przy pomocy obcych kapitałów i zagranicznych inżynierów oraz specjalistów, gdyż Rosja swoich nie posiadała. Spektakularne osiągnięcia nie byłyby możliwe również bez niewolniczej pracy milionów obywateli skazanych na przymusowe roboty.

BIBLIOGRAFIA:
J. Baszkiewicz Powszechna historia ustrojów państwowych
Internet
Encyklopedia PWN