Mikołaj Rej z Nagłowic, Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski

Mikołaj Rej z Nagłowic

Pseudonim m.in. Ambroży Korczbok Rożek (1505-1569), polski poeta, prozaik, tłumacz, nazwany "ojcem piśmiennictwa polskiego". Uważany za jednego z czołowych przedstawicieli polskiego odrodzenia.
Nauki pobierał w Skalbmierzu i Lwowie (1514-1518), 1518 został studentem Akademii Krakowskiej, ale po roku rzucił studia i powrócił do rodzinnego Żurawna. 1525 na dworze Tęczyńskich, gdzie jako samouk uzupełniał swoje wykształcenie.
Był dobrym gospodarzem, m.in. założył miasteczka Rejowiec i Oksza, stając się człowiekiem zamożnym. Brał udział w życiu politycznym, wielokrotnie był posłem na sejm, ciesząc się dużym autorytetem. Głośny działacz obozu reformacji religijnej, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły, za co był ostro zwalczany przez Kościół katolicki.
Wspierał energicznie reformację także w swoich pismach, np. w popularnym zbiorze kazań Postylla Pańska (1557) i komentarzu do biblijnej księgi Apokalipsis (1565). Dokonywał licznych przeróbek dzieł autorów zagranicznych i starożytnych, nadając im dydaktyczną wymowę. Sięgał także po wzorce średniowieczne, które unowocześniał.
Wiele uwagi poświęcał przemianom społecznym w Polsce. W Wizerunku własnym człowieka poczciwego (1558), ukazał obraz świata ziemiańskiego, a także chłopskiego z punktu widzenia humanisty cieszącego się życiem i traktującego je z humorystycznym dystansem.



Jan Kochanowski

(1530-1584), jeden z najwybitniejszych poetów polskich oraz europejskich. Od 1544 studia w Akademii Krakowskiej, później w Padwie. Liczne podróże po Europie, m.in. do Francji, Królewca, w których trakcie nawiązał kontakty z przedstawicielami europejskiej literatury i humanistyki. Po powrocie związany z dworami magnackimi.
Od ok. 1563 został dworzaninem i sekretarzem Zygmunta II Augusta. Po śmierci króla mieszkał w Czarnolesie, biorąc okazjonalnie udział w życiu publicznym. Śmierć ukochanej córeczki Orszulki, której poświęcił Treny, a następnie drugiej córki Hanny przyczyniły się do pogorszenia jego stanu zdrowia. Zmarł nagle w Lublinie, w uroczystościach pogrzebowych uczestniczył dwór z królem Stefanem Batorym, pochowany został w Zwoleniu.
Następnie ukazał twórczość liryczną na najwyższym poziomie artystycznym, jak Pieśni, a także Fraszki (1584). Tragedia nawiązująca do antyku - Odprawa posłów greckich (wystawiona 1578). Wierszowana parafraza Psałterza Dawidowego (1579). Ponadto m.in. manifest poetycki Muza (powstał ok. 1567), Proporzec, albo Hołd pruski (1569), liczne utwory okolicznościowe.
Kochanowskiemu zawdzięcza poezja polska swój pierwszy wielki wzlot, a polski renesans dojrzały kształt.


Mikołaj Kopernik

(1473-1543) wybitny polski astronom, matematyk, lekarz, prawnik, tłumacz poezji włoskiej i ekonomista, pochodził z rodziny wywodzącej się z mieszczan krakowskich. Urodzony w Toruniu studiował w Krakowie (1491-95), natępnie w Bolonii, Padwie i Ferrarze, gdzie w 1503 doktoryzował się z prawa kanonicznego. Po powrocie do Polski zamieszkał w Lidzbarku Warmińskim jako lekarz i sekretarz swojego wuja, Łukasza Watzenrode, biskupa warmińskiego.
W 1510 został kanonikiem warmińskim i zamieszkał we Fromborku, prowadził tam obserwacje astronomiczne i pisał swe główne dzieło. W czasie wojny polsko-krzyżackiej był zaangażowany w obronę Olsztyna (1520-1521). W latach 1517-1526 publikował prace o reformie moneternej, sformułował w nich prawo wypierania lepszego pieniądza przez gorszy.
Kopernik jako pierwszy w czasach nowożytnych opracował heliocentryczny model Układu Słonecznego. Model ten oparty był na trzech założeniach: planety biegną po torach kolistych dookoła Słońca, Ziemia jest jedną z planet oraz Ziemia obraca się wokół własnej osi. Heliocentryczny model Kopernika opublikownany drukiem w dziele De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskiech) w Norymberdze w roku jego śmierci, opracowany był ok. 20 lat wcześniej i pojawiał się w odpisach rękopisów lub skrótach już przed 1543.
Teoria Kopernika stała się podstawą rozwoju nauk ścisłych w okresie renesansu jej zwolennikami byli m.in. J. Kepler i Galileusz, jej idee w dziedzinie kosmologii rozszerzyli Thomas Digges (w Anglii) i Giordano Bruno (we Włoszech).
Pomimo że dzieło Kopernika było dedykowane papieżowi Pawłowi III, zwolennicy idei Kopernikańskich popadali w konflikty z Kościołem, a samo dzieło w 1616 znalazło się na indeksie ksiąg zakazanych, skąd zostało usunięte w 1828. Doświadczalne potwierdzenie ruchu orbitalnego Ziemi uzyskano dopiero w latach 20. XVIII w., po odkryciu przez J. Bradleya aberracji astronomicznej.


Andrzej Frycz Modrzewski

(ok. 1503-1572), najwybitniejszy pisarz polityczny epoki staropolskiej, wyraziciel idei odrodzenia, reformator społeczny, teolog. Potomek niezamożnej rodziny szlacheckiej, dziedziczny wójt gminy Wolbórz. Studia odbył w Akademii Krakowskiej.
Przyjął niższe święcenia kapłańskie i pracował w kancelarii prymasa J. Łaskiego a potem biskupa poznańskiego J. Latalskiego (1523-1529). Następnie w służbie bratanka arcybiskupa - prymasa, humanisty J. Łaskiego. Przez dłuższy czas mieszkał w Niemczech. W Wittenberdze zetknął się z M. Lutrem i jego kręgiem. Jego protektor Łaski zakupił po śmierci Erazma z Rotterdamu (1536) bibliotekę filozofa, polecając przewiezienie jej do Polski Fryczowi Modrzewskiemu
1541 w Krakowie, zaprzyjaźnił się z grupą humanistów - protestantów. 1547 sekretarz i dyplomata Zygmunta Augusta. 1553 osiadł w dziedzicznym Wolborzu, ale popadłszy w konflikt z władzami kościelnymi szukał opieki na dworze hetmana J. Tarnowskiego. Wziął go w obronę król, zaopatrując w list żelazny.
Twórczość
W ostatnich latach życia atakowany jako heretyk, zbliżył się do myśli kalwińskiej, zwłaszcza ariańskiej oraz do kręgów reformacyjnych. 1543 napisał po łacinie traktat Lascius, czyli o karze za mężobójstwo, który wraz z trzema następnymi, dotyczącymi tego samego problemu, wydał w latach 1545-1546.
W Mowie Perypatetyka Prawdomówcy (1545) wystąpił przeciwko zakazowi posiadania ziemi przez mieszczan. Naraził się Kościołowi publikując 1546 mowę, argumentującą za wysłaniem na sobór trydencki delegacji świeckiej obok duchownej.
Swe najważniejsze dzieło O poprawie Rzeczypospolitej (wydanie częściowe po łacinie w Krakowie 1551, całość w Bazylei 1554, częściowy przekład polski z łaciny 1577) poświęcił programowi przebudowy państwa w kierunku równości wszystkich obywateli wobec prawa, monarchii scentralizowanej, laicyzacji wychowania i oświaty itp.
W pośmiertnie wydanej rozprawie Silvae quator (1590) ostro skrytykował niedemokratyczne stosunki w Kościele, domagając się także równouprawnienia różnych wyznań i dając wyraz irenizmowi (zasada Erazma z Rotterdamu, głosząca pokój i zgodę między religiami). Zyskał międzynarodowy rozgłos.