Epoki Literacki - filozofia i najważniejsze utwory bezcenne do matury

ANTYK:
Filozofia:
-Heraklit, Sokrates V w.p.n.e., Platon V w. p.n.e., Arystoteles IV w. p.n.e., Dionizos – cynizm, Zenon z Kition II w. p.n.e. – stoicyzm, Epikur III w. p.n.e.

Literatura:
Epika – Grecja: Homer VIII w. p.n.e. - „Iliada” i „Odyseja” eposy
Rzym: Wergiliusz I w. p.n.e. – „Eneida” epos
Liryka – Grecja: Tyrtajos VII w. p.n.e. Safona VII w. p.n.e., Anakreont VI w. p.n.e., Simonides VI w.
Rzym: Horacy I w. p.n.e. „Carmina”, Satyry „List do Pizonów”
Dramat grecki: Ajschylos „Orsteja”, Sofokles „Antygona”, Eurypides – „Media”, „Elektra”, Arystofanes – komedie: „Ptaki” i „Żaby”

ŚREDNIOWIECZE:
Filozofia:
- św. Augustyn, św. Tomasz, św. Franciszek

Literatura:
Epos rycerski – Francja: „Pieśń o Rolandzie” (cykl karoliński); „Dzieje Tristana i Izoldy”;
Hiszpania: „Pieśń o Cydzie”
Anglia: „O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu”
Poemat- Francja: „Pieśń o Róży”; Villon „Wielki Testament”
Hagiografia: „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”
Powieść ramowa- Anglia: „Opowieści konterberyjskie”
POLSKA:
Zabytki języka polskiego- IX w. Geograf bawarski; X Dagome iudex; XII Bulla Gnieźnieńska; XIII Księga henrykowska; XIII Bogurodzica; XIV Kazania świętokrzyskie; Psałterz floriański; XV Kazania gnieźnieńskie; Psałterz puławski, Biblia Królowej Zofii, XV O zachowaniu się przy stole, Legenda o św. Aleksym, Lament świętokrzyski.
Liryka maryjna: Bogurodzica , Żale Matki Boskiej pod Krzyżem
Danse macabre: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią
Literatura świecka:słota – O zachowaniu się przy stole, Satyra na leniwych chłopów
Hagiografia: „Legenda o św. Aleksym”
Historiografia: XII w. Kronika Galla Anonima; XIII Kronika polska Wincentego Kadłubka, XIV Kronika Janka z Czarnkowa, XV Roczniki […] Królestwa Polskiego Jana Długosza

RENESANS:
Filozofia:
- Michel de Montaigne Essais – Próby (esej), Tomasz Morus – Utopia, egalitaryzm – równość ludzi (Anglia), Niccolo Machiavelli makawielizm (Włochy), Erazm z Roterdamu irenizm

Literatura:
Dramat Szekspirowski: Makbet, Romeo i Julia, Hamlet, Król Lyar przełom renesansu i baroku
Nowela, powieść ramowa: Giovanni Boccaccio – Dekameron – prekursor noweli
Poemat epicki: Ludovico Ariosto - Orland szalony
Sonety:Francisco Petrarka – Sonety do Laury – ostatecznie ustalił budowę
Poemat- Włochy: Dante Alighieri „Boska Komedia”
Dialog:Baltazar Castiglione – Dworzanin
Esej:Michel de Montaigne – „Próby”(Essais)
Epopeja satyryczna: Francois Rabelais – Gargantua i Pentagruel
Traktat: Tomasz Morus – Utopia
POLSKA:
- Mikołaj Rej – Krótka rozprawa między trzema osobami… Panem, Wójtem a Plebanem – dialog udramatyzowany; „Żywot człowieka poczciwego” – sielanka; „Zwierzyniec” – 700 epigramatów
- Jan Kochanowski – Fraszki (Na swoje księgi, Do fraszek, Do gór i lasów, O żywocie ludzkim, O kaznodziei, O Kapelanie, Na Świętego ojca, Do Hanny, Raki); Pieśni (Hymn do Boga – Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary; Serce roście, patrząc na te czasy; Chcemy sobie być radzi?, Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów; Pieśń o dobrej sławie; Pieśń świętojańska o sobótce; XIX Trenów; Odprawa posłów greckich – dramat renesansowy
- Szymon Szymonowic – Żeńcy – sielanka niekonwencjonalna
- Łukasz Górnicki – Dworzanin polski – dialog, paraneza o wzorcach postępowania
- Andrzej Frycz Modrzejewski – (publicysta) O poprawie Rzeczpospolitej- traktat (księgi 1.o obyczajach, 2.o poprawach, 3.o wojnie, 4. o kościele, 5. o szkole
- Mikołaj Sęp-Szażyński – przełom renesansu i baroku pisał sonety filozoficzne o przemijaniu Rymy albo wiersze polskie
- Piotr Skarga – Żywot świętych, Kazania sejmowe, porównał ojczyznę do tonącego statku w drugim kazaniu(Kazanie wtórne. O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczpospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie)

BAROK:
Filozofia:
- Giordano Bruno; Karteziusz – myślę więc jestem – racjonalizm; Galileusz, Brauch Spinoza, Blaise Pascal – zakład o Boga, Gottfried Leibniz – świat optymalna wypadkowa wszystkich możliwości; John Locke – tabula rasa – czyste tablice, wiedza nie jest wrodzona.

Literatura:
Epos: Torquato Tasso – Jerozolima wyzwolona (Włochy) John Milton – Raj utracony
Powieść: Miguel Carvantes - Don Kichot z la Manche(Hiszpania)
Tragikomedia: Pierre Corneille - Cyd (Francja)
Komedia: Molier - Świętoszek, Sąpiec (Francja)
Dramat: Jean Racine – Fedra (Francja), Lope de Vega – Rodryg, ostatni z Gotów
Poezja:Luis de Góngora gongoryzm (Hiszpania), Gambattista Marino marynizm (Włochy)
POLSKA:
- Jan Andrzej Morsztyn – poezje, tomy: Kanikuła albo psia gwiazda, Lutnia; lieratura. dworska
- Daniel Naborowski – marynizm – Krótkość żywota, Cnota gruntu wszystkiemu, Marność dworska
- Jan Chryzostom Pasek – Pamiętniki literatura ziemiańska (sarmacka)
- Wacław Potocki - publicysta, poezja: Nierządem Polska stoi, Zbytki polskie, Pospolite ruszenie, Kto mocniejszy ten lepszy, Człowiek, ziemiańska (sarmacka) epos: Transakcja wojny chocimskiej
- literatura plebejska (miejska) – Jan z Kijan Fraszki Sowizdrzała Nowego, Adam Władysławiusz, Walenty Roździeński, twórczość anonimowa
- Jan III Sobieski – epistolografia – Listy do Marii
-Zbigniew Morsztyn – twórca emblematu Muza domowa –autor wierszy
- Hieronim Morsztyn – Światowa rozkosz

OŚWIECENIE:
Filozofia:
- Wolter wolterianizm, Rousseau, Denis Diderot, Monteskiusz, Immanuel Kant ważna postać!

Literatura:
- Wolter (Francja): powiastki filozoficzne:Kandyd, Zadyg, Listy o Anglikach
- Jan Jakub Rousseau (Francja)– ojciec sentymentalizmu, powieść – Emil, ważna powieść - Nowa Heloiza, Umowa społeczna, Wyznania, pisał Encyklopedię
- Denis Diderot – (Francja) redaktor naczelny Encyklopedii, powiastka filozoficzna: Kubuś fatalista i jego pan
- Jonatan Swift – (Anglia)ważna powieść - Podróże Gulivera, uważał że koń jest szlachetniejszy od człowieka
- Daniel Defoe – (Anglia), prekursor światowego dziennikarstwa,publicysta, ważna powieść- Przypadki Robinsona Crusoe
- Henry Fielding – (Anglia) ważna powieść – Historia życia Toma Jonsa
Bajka:Jean de Lafontaine (Francja) przełom baroku i oświecenia
POLSKA:
- Ignacy Krasicki – satyry:(Do króla, Pijaństwo, Świat zepsuty, Żona modna), bajki(Wstęp do bajek, Szczur i kot, Ptaszki w klatce, Malarze, Jagnię i Wilcy, Filozof, Dewotka, Kruk i lis), poematy heroikomiczne: Monachomachia, Antymonachomachia, powieści: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan podstoli.
- Adam Naruszewicz – satyry: Chudy literat, próba ujęcia dziejów polski: Historia narodu polskiego
- Julian Ursyn Niemcewicz – komedia polityczna: Powrót posła, Podróże po Ameryce, Śpiewy historyczne
- Franciszek Zabłoci – komedie: Fircyk w zalotach; Sarmatyzm
- Stanisław Trembecki – bajki: Myszka, kot i kogut; Sofiówka, utwory rokoko
- Franciszek Karpiński – sentymentalista,poezja sentymentalna: Do Justyny. Tęskność na wiosnę, sielanka sentymentalna: Laura i Filon, poezja patriotyczna: Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim; Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, kolenda: Bóg się rodzi
- Dionizy Kniaźnin – poezja sentymentalna, Carmina, erotyka, sztuki: Spartanka, Cyganie i rokoko
- Wojciech Bogusławski – Krakowiacy i Górale
- Ludzie teatru: Franciszek Zabłoci, Franciszek Bohomolec, Niemcewicz, Bogusławski

ROMANTYZM:
Filozofia:
- Georg Wilhelm Friedrich Hegel – teza-antyteza= synteza; Friedrich Wilhelm Schelling, Friedrich Schlegel

Literatura:
- Johann Wolfgang Goethe (Niemcy) – Cierpienia młodego Wertera – powieść w listach - bohater werterowski, Welschmerz – ból świata (melancholia, apatia, załamanie); Faust – dramat romantyczny; Król Olszyn - ballada
- Fryderyk Schiller (Niemcy) – Intryga i miłość – tragedia; Zbójcy – tragedia; Rękawiczka – ballada
- George Gordon Byron (Anglia)– Giaur – poemat epicki - bohater bajroniczny
- James Macpherson (Anglia) – Pieśni Osjana
- Walter Scott (Szkocja) – Wawery; Narzeczona z Lammermoor, Rob Roy, Ivanhoe – powieści historyczne
- Wiktor Hugo (Francja) – Katedra Marii Panny w Paryżu, Nędznicy – powieść; teoretyk teatru
- Alfred de Musset (Francja) – Spowiedź dziecięcia wieku – powieść
- Aleksander Puszkin – Eugeniusz Oniegin; Borys Godunow – dramat romantyczny
- Michał Lermontow – Bohater naszych czasów
POLSKA:
- Adam Mickiewicz – Ballady i romanse – ballady; Konrad Wallenrod – powieść poetycka; Grażyna – powieść poetycka; Sonety krymskie – sonety; Dziady – dramat romantyczny; Pan Tadeusz – epos; Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego – proza biblijna; liryki lozańskie; wiersze: Do M***; Niepewność
- Juliusz Słowacki – Kordian – dramat romantyczny; Beniowski – poemat dygresyjny; Balladyna – tragedia; Fantazy – dramat; lityka: Hymn (Smutno mi Boże); Testament mój; Rozłączenie; Grób Agamemnona; twówczość genezyjska: Genesis z ducha; Uspokojenie
- Zygmunt Krasiński – Nie-Boska Komedia – dramat romantyczny; Psalm przyszłości; Przedświt – poemat
- Cyprian Kamil Norwid – Promethidion; cykl Vade-mecum; Bema pamięci żałobny rapsod; Fortepian Szopena; Pióro
- nurt tyrtejski: Wincenty Pol – Stary Ułan pod Brodnica; Ryszard Berwiński – Marsz w przyszłość; Lucjan Siemieński – Przysługa; Mieczysław Romanowski – Co tam marzyć!; Kornel Ujejski – Maraton; Chorał –poeci krajowi
- nurt sielski: Władysław Syrokomla – Lalka; Teofil Lenartowicz – Złoty Kubek –poeci krajowi
- powieściopisarze: Józef Kraszewski – Stara Baśń, Ulana; Henryk Rzewuski – Pamiętniki Soplicy; Narcyza Żmichowska – Poganka; Zygmunt Kaczkowski – gawędy szlacheckie
- szkoła ukraińska: Antoni Malczewski – Maria; Seweryn Goszczyński – Zamek kaniowski; Józef Zaleski – Dumka Mazepy
- komedia: Aleksander Fredro – Śluby panieńskie; Zemsta; Damy i huzary; Pan Jowialski

POZYTYWIZM (REALIZM):
Filozofia:
- August Comte (Wykład filozofii pozytywnej); Hipolit Taine (determinizm); Herbert Spencer (ewolucjonizm); John Stuart Mill (utylitaryzm); Karol Darwin (darwinizm).

Literatura:
- Honoriusz Balzak (Francja; wyprzedził epoke zm.1850r) – Komedia ludzka; Ojciec Goriot – powieści
- Stendhal (Francja; Henri Beyle; jeden z ojców powieści) – Czerwone i czarne; Pustelnica parmejska – powieści
- Gustaw Flaubert (Francja; nie uważał się za realiste) – Pani Bovary (bowaryzm – kobieta znudzona życiem) – powieść przełom pozytywizmu i Młodej Europy
- Aleksander Dumas (Francja) – Trzej muszkieterowie; Hrabia Monte Christo – powieści
- Karol Dickens (Anglia) – Klub Pickwicka; Opowieść wigilijna – powieści
- Lew Tołstoj (Rosja) – Wojna i pokój; Anna Karenina
POLSKA:
- Eliza Orzeszkowa – Nad Nienem – powieść; Gloria victis; Dobra pani; ABC.. – nowele; publicystyka
- Bolesław Prus – Lalka; Emancypatki; Placówka – powieści; Antek; Katarynka – nowele; publicystyka
- Henryk Sienkiewicz (noblista) – Quo vadis; Trylogia; Krzyżacy – powieści; Szkice węglem; Janko muzykant; Latarnik – nowele
- Maria Konopnicka – Mendel gdański; Banasiowa – nowele;Na fujarce; Po rosie; Wolny najmita; Jaś niedoczekał; Rota; Contra spem spero; Kubek– poezja
- Adam Asnyk – Sen grobów – poemat; Prośba – liryka bólu istnienia; Między nami nic nie było – liryka miłosna; Nad głębiami – 30sonetów; Daremne żale; Do młodych wiersze manifesty; Do Tatr - cykl
- Aleksander Świętochowski – publicystyka
- Piotr Chmielowski - publicystyka

MŁODA EUROPA:
Filozofia:
- Arthur Schopenhauer (schopenhaueryzm); Friedrich Nietzsche (nietzcheanizm); Henri Bergson (bergsonizm)

Literatura:
- Fiodor Dostojewski (Rosja) – Zbrodnia i kara; Idiota; Łagodna; Wspomnienia z domu umarłych – powieści, przełom pozytywizmu i Młodej Europy
- Henryk Ibsen – Dzika kaczka – dramat
- Joseph Conrad – Lord Jim – powieść
- Emil Zola – Rougon-Macquartowie – saga rodu, zbiór powieści
- Antoni Czechow – Śmierć urzędnika; Człowiek w futerale - opowiadania
- Charles Baudelaire (Francja) – Kwiaty zła (Padlina; Albatros; Piękno) – ważne wiersze, Litanie do szatana, zbiory esejów: Ciekawostki estetyczne (modernizm)
- Jean Arthur Rimbaud (Francja) – Statek pijany – ważny wiersz; Samogłoski – sonet; (modernizm)
- Paul Veriane (Francja) – Niemoc - ważny wiersz; zapoczątkował dekadentyzm i symbolizm; Sztuka poetycka
- reformatorzy teatru: Edward Craig; Adolf Appia; Konstanty Stanisławski; Max Reinhadt; Antonin Artaud
POLSKA (MŁODA POLSKA):
- Władysław Stanisław Reymont (noblista) – Chłopi – epopeja
- Stanisław Wyspiański – Wesele - dramat
- Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni; Syzyfowe prace; Popioły; Opowiadania: Rozdziobią nas kruki, wrony;
Siłaczka; Doktor Piotr; Zmierzch; … Przedwiośnie; przełom Młodej Polski i XX-lecia miedzywojennego.
- Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej - dramat
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer – Koniec wieku XIX; Melodia mgieł nocnych; Nie wierze w nic; Eviva l’arte – wiersze
- Jan Kasprowicz – Dies irae – hymn; Krzak dzikiej róży - wiersz
- Leopold Staff – Deszcz jesienny; Kowal – wiersze
- Tadeusz Miciński – Ananke - wiersz
- Władysław Berent – Próchno; Ozima
- Władysław Orkan najwybitniejszy epik Podhala]
- programy literackie – Zenon Przesmycki – Pro Arte; Stanisław Przybyszewski – Confiteor; Artur Górski – Młoda Polska

XX-LECIE MIĘDZYWOJENNE:
Filozofia:
- Zygmunt Freud (psychoanaliza); John Watson (behawioryzm); Martin Heidegger i Jean Paul Sartre (egzystencjalizm); Oswald Spengler (katastrofizm).

Literatura:
- Guillaume Apollinaire – Prześliczna rudowłosa – wiersz – autor terminu surrealizm; Awangarda francuska
- Tristan Tzara – dadaizm
- Paul Valery (Francja); Thomas Eliot (Anglia)– neoklasycyzm
- Andre Breton; Louis Aragon; Paul Eluard – nadrealizm
- Filippo Thomasso Marinetti – futuryzm
- Thomass Mann (Niemiecki noblista) – Czarodziejska góra; Buddenbrookowie; Doktor Faust – powieści
- Marcel Poust – W poszukiwaniu straconego czasu – powieść
- Franz Kafka – Proces; Zamek – powieść parabola
- James Joyce – Ulisses – powieść strumienia świadomości
- Michał Bułhakow – Mistrz i Małgorzata – powieść-fresk (połączenie realizmu z wątkami fantastycznymi).
POLSKA:
- Julian Tuwim – Wiosna; Do krytyków; Ranyjulek; Sitowie; Rzecz czarnoleska; Sokrates tańczący; Zapach szczęścia; Mieszkańcy; Bal w operze – wiersze
- Jan Lechoń – Herostrates; Srebrne i czarne; Mochnacki; Toast; Duch na seansie – wiersze
- Julian Przyboś – Cieśle; Dachy; Notre-Dame; Z Tatr; Lipiec; Pola pochyłe - wiersze
- Bolesław Leśmian – Metafizyka; Dziewczyna; Śnigrobek; Dusiołek; Łąka; W malinowym chruśniaku; Pan Błyszczyński; Urszula Kochanowska – wiersze
- Józef Czechowicz – Na wsi; Sam; Ballada z tamtej strony; Modlitwa żałobna; Przeczucia - wiersze
- Władysław Broniewski – Soldat inconnu; Poezja; Na śmierć rewolucjonisty; Łódź – wiersze
- Stefan Żeromski – Przedwiośnie – powieść;
- Maria Dąbrowska Noce i dnie – powieść
- Zofia Nałkowska – Granica – powieść
- Witold Gąbrowicz – Ferdydurke – powieść nowatorska
- Bruno Schulz – Sklepy cynamonowe – opowiadania surrealistyczne
- Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) – Szewcy; W małym dworku - dramaty

LITERATURA WSPÓŁCZESNA:
Cechy:
- egzystencjalizm; postmodernizm; realizm magiczny; antypowieść; antyteatr; literatura faktu; behawioryzm powieści-parabole

Literatura:
- Jean Paul Sarte – wierzył w siłę komunizmu; słuszność rządów totalitarnych; nie przyjął nagrody Nobla w 1964r
- Albert Camus – Dżuma – powieść parabola; Mit Syzyfa – zbiory essejów; egzystencjalista; noblista w 1957r; przeciwnik Sar
POLSKA:
- Antoni Słońimski – Alarm - wiersz
- Julian Przyboś – Póki my żyjemy; Oda do turpistów – wiersze
- Konstanty Idefons Gałczyński – Pieśń o żołnierzach z Westerplatte - wiersz
- Krzysztof Kamil Baczyński – Z głową na karabinie; Pokolenie ( I ); Młodość;
- Gustaw Herling-Grudziński – Inny świat – literatura faktu
- Zofia Nałkowska – Medaliony – literatura faktu
- Tadeusz Borowski - Opowiadania
- Kazimierz Moczarski – Rozmowy z katem – literatura faktu
- Hanna Krall – Zdążyć przed Panem Bogiem – reportaż
- Andrzej Szczypiorski – Początek – powieść
- Miron Białoszewski – Pamiętnik z powstania warszawskiego
- Tadeusz Różewicz – Kartoteka – antydramat (dramat absurdu); Przedmowa; Ocalony; Lament - wiersze
- Tadeusz Konwicki – Mała apokalipsa – powieść
- Czesław Miłosz – Campo di Fiori - wiersze
- Zbigniew Herbert – Pan Cogito; Tren Fortrynbrasa; Apollo i Marsjasz; O Troi; Do Apollina - wiersze
- Wisława Szymborska – Głos w sprawie pornografii; Nic dwa razy; Urodziny; Rehabilitacja - wiersze
- Stanisław Grochowiak (turpista) – Święty Szymon Słupnik; Płonąca żyrafa; Ikar; Rozmowa o poezji - wiersze
- Andrzej Bursa (turpista) – Sobota; Dyskurs z poetą - wiersze

P.S. Jeśli chcesz żeby to wszystko wyglądało bardziej przejrzyście radze ściągnąć sobie załącznik.