Słownik z genetyki.

Aberacja chromosomalna - nieprawidłowość w liczbie lub strukrurze chromosomu.
<BR>
<BR>Addycja(insercja) - wstawienie dodatkowego pojedynczego nukleotydu (albo kilku) do łańcucha DNA.
<BR>
<BR>Albinizm - brak pigmentacji,wynikający z niezdolności do syntezy melaniny,wywołany jest nieobecnością dominującego genu,warunkującego syntezę enzymu - tyrozynazy.
<BR>
<BR>Alkaptonuria - choroba genetyczna,autosomalna uwarunkowana genem recesywnym.Brak aktywnego enzymu-oksydazy kwasu homogentyzynowego.
<BR>
<BR>Alloploidy - organizmy zawierające genomy należące do dwóch różnych gatunków.
<BR>
<BR>Allele - alternatywne formy danego genu,zajmujące to samo miejsce (locus) w parze chromosomów. Każdemu chromosomowi (z wyjątkiem chromosomów X i Y u mężczyzny) odpowiada drugi homologiczny chromosom,dlatego też każdemu genowi odpowiada drugi gen,położony w identycznym miejscu w homologicznym chromosomie.Geny położone w identycznych miejscach w homologicznych chromosomach nazywamy allelami.
<BR>
<BR>Allopoliploid (amfiploid) - organizm poliploidalny powstały na skutek skrzyżowania dwóch gatunków i zawierający zdwojone genomy każdego z typów rodzicielskich.Liczba chromosomów w takim mieszańcu jest sumą liczby diploidalnej chromosomów obu form rodzicielskich.
<BR>
<BR>Allele wielokrotne -termin odnosi się do 3 lub większej liczby genów,które występują w 1 locus,a więc mogą zajmować odpowiadające sobie pozycje w parze chromosomów.Zygota może zawierać tylko dwa allele.
<BR>
<BR>Amitoza - podział bezpośredni komórki na dwie komórki potomne.
<BR>
<BR>Amniopunkcja - technika pozwalająca pobrać płyn owodniowy w celu określenia kariotypu rozwijającego się zarodka.
<BR>
<BR>Anemia sierpowata - choroba genetyczna uwarunkowana genem współdominującym.Hemoglobina typu S w łańcuchu b zamiast kwasu glutaminowego zawiera walinę.Cecha letalna dla homozygot (HbSS),heterozygoty (Hb AS) z objawami anemii,lecz odporne na malarię.
<BR>
<BR>Aneuploidia - brak lub nadmiar jednego lub kilku chromosomów w stosunku do liczby podstawowej dla danego gatunku.
<BR>
<BR>Antykodon - trójka nukleotydów w tRNA tworząca komplementarne pary z odpowiednim kodonem w mRNA.
<BR>
<BR>Autosomy - wszystkie chromosomy oprócz płciowych.
<BR>
<BR>Biwalent - para homologicznych chromosomów w okresie ich koniugacji podczas I podziału mejotycznego.Liczba biwalentów odpowiada połowie liczby chromosomów normalnej diploidalnej komórki somatycznej.
<BR>
<BR>Cecha - każda właściwość (fenotypowa) organizmu:biochemiczna,anatomiczna,psychiczna. U jej podłoża leży informacja genetyczna,której realizacja zależy jednak od warunków środowiska. Cechę możemy określić jako autosomalną lub sprzężoną z płcią,dominującą lub recesywną,jednogenową lub wielogenową itp.
<BR>
<BR>Cechy poligeniczne - cechy ilościowe określane przez kilka par genów.
<BR>
<BR>Cechy związane z płcią - geny na te cechy zlokalizowane są w autosomach. Ujawnienie się cechy związanej z płcią zależy od płci osobnika.
<BR>
<BR>Centromer - heterochromatyczne miejsce chromosomu,w którym łączą się jego chromatydy i do którego przyczepiają się włókna wrzeciona kariokinetycznego podczas mitozy lub mejozy.Nazywamy je również przewężeniem pierwotnym.
<BR>
<BR>Centrosom - "ciałko" występujące obok jądra bierze udział w podziale komórki,dzieli się na 2 centriole.
<BR>
<BR>Centriola - organellum komórkowe biorące udział w wytwarzaniu wrzeciona kariokinetycznego, odgrywające ważną rolę podczas podziałów komórkowych.
<BR>
<BR>Chimera - mozaika idiotypowa,najczęściej roślina,rzadziej zwierzę, króre ma tkanki dwóch lub więcej idiotypów.Chimery mogą powstać w wyniku mutacji ,somatycznej segregacji lub przeszczepiania. U człowieka chimerę stanowi przeszczep tkanki lub narządu.
<BR>
<BR>Choroba Parkinsona - autosomalna,uwarunkowana genem dominującym. U osób chorych zahamowany jest proces syntezy neurotransmiterów w pewnych fragmentach mózgowia.
<BR>
<BR>Choroba Taya i Sachsa (ch. spichrzania) - autosomalna, uwarunkowana genem recesywnym. Gromadzenie gangliozydów w wyniku braku enzymu -heksozoaminidazy.
<BR>
<BR>Choroba von Gierkiego (ch.spichrzania) - autosomalna, uwarunkowana genem recesywnym. Brak dominującego genu odpowiedzialnego za syntezę enzymu -galaktozo-6-fosfatazy, który rozkłada glikogen do glukozy.
<BR>
<BR>Chromatyda - jedna z dwu jednostek podłużnych,z jakich składają się chromosomy od okresu syntezy aż do metafazy mitotycznej lub metafazy II podziału mejotycznego;potem staje się chromosomem potomnym.
<BR>
<BR>Chromatyna - substancja jądra komórkowego barwiąca się barwnikami zasadowymi i składająca się z zagęszczonego białka i DNA.
<BR>
<BR>Chromatyna płciowa - chromatyna płciowa X (ciałko Barra) - płaskowypukła grudka chromatyny, położona przy błonie jądrowej komórek żeńskich,mających ponad jeden chromosom płciowy X.
<BR>
<BR>Chromonema - nić z której składa się chromosom.
<BR>
<BR>Chromosom - struktura,zawierająca ułożone kolejno geny,które warunkują właściwości dziedziczne we wszystkich pro- i eukariotycznych systemach genetycznych.Chromosomy są strukturami samoodtwarzającymi się (autoreplikacja),a ich liczba w komórce,kształt i organizacja są charakterystycznymi cechami gatunkowymi.
<BR>
<BR>Chromosomy homologiczne - pary chromosomów w zespole diploidalnym mają ten sam kształt i wielkość.Jeden chromosom w parze pochodzi od ojca drugi od matki.
<BR>
<BR>Chromosomy politeniczne - /chromosomy olbrzymie/ - powstają w wyniku kilkakrotnej replikacji chromosomowego DNA bez rozchodzenia się powstałych chromatyd. /np.chromosomy występujące w śliniankach owadów./
<BR>
<BR>Chromosomy potomne - powstają z chromatydy z połową centromeru.
<BR>
<BR>Chromosomy płciowe (allosomy) - chromosomy warunkujące płeć.Najczęściej odmiennie wykształcone u osobników żeńskich i męskich.
<BR>
<BR>Ciałko Barra - patrz chromatyna płciowa
<BR>
<BR>Cistron - genetyczna jednostka spełniająca funkcje biochemiczne,której funkcjonowanie jest możliwe,gdy nie jest uszkodzona.Cistron jest jednostką rzędu kilku tysięcy par nukleotydów,można go podzielić na mniejsze jednostki będące najmniejszymi jednostkami rekombinacji.
<BR>
<BR>Crossing over - zjawisko zachodzące podczas I podziału mejotycznego polegające na wymianie chromatyd chromosomów homologicznych.Stwarza możliwość rekombinacji cech.
<BR>
<BR>Cytokineza - podział cytoplazmy.
<BR>
<BR>Cytogenetyka - dział genetyki badający chromosomy metodami cytomorfologicznymi Zajmuje się zarówno liczbą i kształtem chromosomów,w których zawarty jest materiał genetyczny,jak i jego przekazywaniem w procesie mitozy i mejozy oraz określaniem nieprawidłowości chromosomalnych u osobników.
<BR>
<BR>Daltonizm - cecha sprzężona z płcią,brak zdolności odróżniania barw.
<BR>
<BR>Defekt wrodzony - anomalia obecna w chwili urodzenia,która najczęściej spowodowana jest czynnikami genetycznymi.
<BR>
<BR>Delecja - wypadnięcie jednej lub kilku par nukleotydów z łańcucha DNA.
<BR>
<BR>Diploid - komórka lub organizm zawierający dwa zespoły homologicznych chromosomów (jeden od ojca,a drugi od matki).
<BR>
<BR>Dominacja - uwidacznianie się cechy w stanie heterozygotycznym,tzn. gdy allele są odmienne,wówczas uwidacznia się cecha określana przez allel dominujący.
<BR>
<BR>Duplikacja - podwojenie fragmentu chromosomu.
<BR>
<BR>Dziedziczenie cytoplazmatyczne (pozajądrowe) - dotyczy cech, których geny zlokalizowane są w mitochondriach i chloroplastach.
<BR>
<BR>Dziedziczność - przekazywanie informacji genetycznej przez rodziców potomstwu.
<BR>
<BR>Ekson - odcinek genu podzielonego, zawierający informacje, która znajdzie się w dojrzałej cząsteczce RNA.
<BR>
<BR>Ekspresja genu -jest to droga od DNA na białko,czyli stan aktywności genu,który najprościej można wyrazić DNA- transkrypcja mRNA- translacja- białko lub droga między genotypem a fenotypem czyli od DNA do białka.
<BR>
<BR>Epistaza - forma współdziałania genów, polegająca na oddziaływaniu genu na fenotypową ekspresję innego genu lub genów nieallelicznych w taki sposób, że fenotyp jest uwarunkowany tylko przez pierwszy gen.Geny, których działanie zostaje zniesione pod wpływem innych genów nieallelicznych, określa się jako hipostatyczne lub wykazujące hipostazę.
<BR>
<BR>Euchromatyna - struktura luźna chromatyny.
<BR>
<BR>Eufemika - nauka zajmująca się naprawianiem następstw chorób genetycznych (operacje wad wrodzonych, stosowanie leków, profilaktyka, rehabilitacja).
<BR>
<BR>Eugenika - nauka o"poprawianiu rasy ludzkiej" (Galton 1883)
<BR>
<BR>Eukarionty - organizmy zbudowane z komórek zawierających jądro oddzielone błoną jądrową od cytoplazmy.
<BR>
<BR>Euploid -organizm poliploidalny,zawierający liczbę chromosomów dokładnie wielokrotną w stosunku do liczby haploidalnej,charakterystycznej dla gatunku,od którego ten poliploid pochodzi.
<BR>
<BR>F1F2 - kolejne pokolenia potomne,wywodzące się od określonej pary rodziców.
<BR>
<BR>Fenokopia - wygląd zewnętrzny (fenotyp) jakiegoś genotypu zmieniony przez warunki środowiska w ten sposób,że przypomina wygląd zewnętrzny innego genotypu (ten sam fenotyp - różny genotyp)
<BR>
<BR>Fenotyp - wygląd osobnika,czli zespół jego dostrzegalnych właściwości.Różnice w wyglądzie są wynikiem współdziałania określonego genotypu z określonym środowiskiem.
<BR>
<BR>Fenyloketonuria - choroba genetyczna, autosomalna uwarunkowana genem recesywnym. Brak aktywnego enzymu-hydroksylazy fenyloalaniny,biorącego udział w metabolizmie fenyloalaniny.
<BR>
<BR>Galaktozemia - choroba genetyczna uwarunkowana genem recesywnym.Zakłócona przemiana galaktozy w wyniku niedoboru enzymu-galaktozo-1-fosforanu.
<BR>
<BR>Gameta - dojrzała komórka rozrodcza o haploidalnej liczbie chromosomów.
<BR>
<BR>Gatunek - podstawowa jednostka w systematyce roślin i zwierząt,obejmująca organizmy mające wspólną pulę genów oraz mogące krzyżować się między sobą i posiadać płodne potomstwo.
<BR>
<BR>Gen - odcinek DNA,kodujący jeden łańcuch polipeptydowy lub jeden rodzaj RNA.
<BR>
<BR>Gen dominujący - gen dający efekt fenotypowy w pierwszym pokoleniu mieszańców F1.
<BR>
<BR>Gen homeotyczny - gen regulatorowy - regulujący proces różnicowania.
<BR>
<BR>Gen letalny - gen, który powoduje, że organizm jest niezdolny do życia.Gdy żywotność organizmu jest tylko osłabiona, lecz nie dochodzi do śmierci, wówczas gen warunkujący ten stan jest zwykle nazywany półletalnym.
<BR>
<BR>Gen operatorowy (GO) - odcinek operonu, leżący pomiędzy promotorem a genami strukturalnymi, do którego dołącza się represor,co powoduje zablokowanie operonu.
<BR>
<BR>Gen recesywny - gen nie ujawniający się fenotypowo w pierwszym pokoleniu mieszańców F1.
<BR>
<BR>Gen regulatorowy (GR) - koduje białko zwane represorem.
<BR>
<BR>Gen strukturalny -determinuje pierwotną strukturę (sekwencję aminokwasów)nowo tworzonego białka.
<BR>
<BR>Genetyka - nauka o informacji genetycznej,o ekspresji,czyli wyrażaniu się tej informacji oraz o jej przekazywaniu do komórek potomnych.
<BR>
<BR>Genetyka medyczna - dział genetyki człowieka zajmujący się zależnością między czynnikami genetycznymi a chorobą.
<BR>
<BR>Genom - zespół chromosomów charakterystyczny dla gamety osobnika diploidalnego.Dwa genomy występują w komórkach somatycznych osobnika diploidalnego,a gatunki poliploidalne zawierają więcej niż dwa genomy w komórkach somatycznych.
<BR>
<BR>Genotyp - całkowita informacja genetyczna (zawarta w genach) danej komórki,organizmu lub gatunku.
<BR>
<BR>Geny sprzężone - geny należące do dwóch par alleli,ale dziedziczone razem, ponieważ leżą na tym samym chromosomie.
<BR>
<BR>Gynandromorfy - organizmy mające niektóre części ciała o cechach właściwych dla samicy, a inne dla samca.
<BR>
<BR>Haploid - komórka lub organizm z pojedynczym genomem,czyli zestawem chromosomów oznaczanym zwykle literą n
<BR>
<BR>Hemizygotyczność - występowanie pojedynczych genów w genotypie diploidalnym np. genów chromosomu X u mężczyzny.
<BR>
<BR>Hemofilia - choroba sprzężona z płcią.Brak globuliny antyhemofilowej (czynnik VIII) niezbędnej w procesie krzepnięcia krwi.
<BR>
<BR>Heterochromatyna - silnie barwiąca się w okresie interfazy i skondensowana chromatyna
<BR>
<BR>Heterozja - zjawisko występowania zwiększonych rozmiarów,zwiększonej bujności i żywotności mieszańców w porównaniu z typami rodzicielskimi.
<BR>
<BR>Heterozygota - organizm powstały z połączenia gamet o różnym składzie genetycznym.Termin odnosi się najczęściej do jednej pary alleli np. Aa
<BR>
<BR>Histony - białka o charakterze zasadowym, wchodzące w skład nukleosomów. Należą do związków chemicznych, które nie ulegają żadnym zmianom w procesie ewolucji.
<BR>
<BR>Homozygota - organizm powstały z połączenia gamet o jednakowym genotypie.Termin odnosi się najczęściej do jednej pary alleli np. AA lub aa
<BR>
<BR>Hybryda(ż),hybryd(m) - wynik hybrydyzacji, czyli pomyślnego skrzyżowania lub połączenia dwóch odmiennych genetycznie osobników.
<BR>
<BR>Idiotyp - całkowita suma dziedzicznych determinant obejmujących genotyp(determinanty zlokalizowane w chromosomach jądra komórkowego) oraz plazmotyp(determinanty pozajądrowe).
<BR>
<BR>Interfaza - część cyklu życiowego komórki,zawarta między ukończeniem jednego a początkiem następnego podziału.
<BR>
<BR>Intron - odcinek DNA znajdujący się między dwoma eksonami jednego genu.
<BR>
<BR>Inwersja - aberacja strukturalna w obręnie chromosomu,polegająca na odwróceniu odcinka chromosomu,tak że geny zawarte w tym odcinku leżą w nim w porządku odwrotnym niż to było pierwotnie.
<BR>
<BR>Inżynieria genetyczna - wprowadzenie do komórek organizmu biorcy ściśle określonego odcinka DNA dawcy, odpowiadającego jednemu lub kilku genomom bądź jednostkom transkrypcji,w celu trwałego zmienienia właściwości biorcy.
<BR>
<BR>Jąderko - ciemno barwiący się obszar jądra komórkowego, gdzie zachodzi synteza rybosomalnego RNA.
<BR>
<BR>Kariogram - zestaw chromosomów jednej dowolnie wybranej komórki.
<BR>
<BR>Kariokineza - podział jądra (rozpoczyna podział komórki).
<BR>
<BR>Kariotyp - zestaw chromosomów typowych dla danego osobnika,grupy osobników lub gatunku, uszeregowany według zasady,np. zależnie od długości chromosomów, położenia centromerów.
<BR>
<BR>Klon - populacja komórek lub organizmów pochodzących od pojedynczej komórki lub wspólnego przodka drogą mitozy;reprodukcja klonu odbywa się bezpłciowo.
<BR>
<BR>Klonowanie - technika służąca do powielania fragmentów DNA,polegająca na wprowadzeniu DNA do komórki gospodarza,namnożeniu komórek i wyizolowaniu DNA.
<BR>
<BR>Kod genetyczny - zasada zapisu, czyli kodowania sekwencji aminokwasowych w polipeptydach przez sekwencje nukleotydów w DNA i RNA.
<BR>
<BR>Kodominacja - niepełna dominacja, polegająca na ujawnieniu się cech pośrednich u mieszańców pokolenia F , w porównaniu z formami rodzicielskimi.
<BR>
<BR>Kodon - triplet nukleotydów,który warunkuje włączenie określonego aminokwasu do określonego miejsca w łańcuchu polipeptydowym.
<BR>
<BR>Kolchicyna - związek chemiczny (alkaloid) zatrzymujący podział jądra w metafazie.
<BR>
<BR>Komplementarność zasad azotowych - przyporządkowanie każdej zasadzie azotowej w nici polinukleotydowej tylko jednego rodzaju zasady azotowej,która może znaleść się naprzeciw niej w drugiej nici polinukleotydowej.
<BR>
<BR>Komórka diploidalna - komórka zawierająca po dwie kopie każdego autosomu i dwa chromosomy płciowe.
<BR>
<BR>Komórka haploidalna - komórka zawierająca po jednej kopii autosomu i jeden chromosom płciowy.
<BR>
<BR>Komórki somatyczne - wszystkie komórki organizmu z wyjątkiem komórek płciowych.
<BR>
<BR>Koniugacja chromosomów - łączenie się w pary chromosomów homologicznych w mejozie. Krzyżowanie - czynność prowadząca do łączenia się gamet męskich jednego osobnika z gametami żeńskimi innego osobnika.
<BR>
<BR>Krzyżówka - produkt skrzyżowania dwóch osobników należących bądź do jednej,bądź do różnych jednostek systematycznych.Terminem krzyżówka obejmujemy zarówno pierwsze pokolenie,jak i jego potomstwo.
<BR>
<BR>Krzyżówka testowa - krzyżówka pomiędzy nieznanym genotypem o fenotypie dominującym, z homozygotą recesywną.
<BR>
<BR>Lepkie końce - komplementarne, jednoniciowe odcinki na końcach dwuniciowych cząsteczek DNA, zwykle powstałe przez przecięcie enzymami restrykcyjnymi.
<BR>
<BR>Letalność- występowanie genu lub genotypu,których ekspresja prowadzi do śmierci osobnika.
<BR>
<BR>Ligaza - enzym łączący ze sobą dwa końce nici polinukleotydowych.
<BR>
<BR>Linia czysta - zbiór osobników homozygotycznych,uzyskanych w wyniku trwającego przez szereg pokoleń samozapylenia,względnie samozapłodnienia.
<BR>
<BR>Locus (loci l.m.) - miejsce genu w chromosomie.
<BR>
<BR>Locus genetyczny - miejsce zajmowane przez gen w chromosomie lub na mapie chromosomalnej, oznaczone metodami cytologicznymi lub genetycznymi poprzez badanie rekombinacji genetycznej.
<BR>
<BR>Mapa chromosomalna - linearny zapis lokalizacji genów w chromosomie.
<BR>
<BR>Mejoza - dwa sprzężone z sobą podziały komórek płciowych,w wyniku których powstają komórki płciowe o haploidalnej liczbie chromosomów,tzw. gamety.
<BR>
<BR>Metafaza - stadium mitozy lub mejozy ,w którym centromery wszystkich chromosomów znajdują się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona podziałowego.
<BR>
<BR>Miejsce inicjacji replikacji - miejsce w łańcuchu DNA od którego rozpoczyna się replikacja.
<BR>
<BR>Mitoza - podział komórek somatycznych,w wyniku którego powstają dwie komórki potomne,mające taką samą liczbę chromosomów i identyczną informację genetyczną jak komórka macierzysta.
<BR>
<BR>Monoploid - komórka lub organizm z pojedynczym haploidalnym zestawem chromosomów.
<BR>
<BR>Monosomia - aberracja liczbowa polegająca na braku jednego chromosomu.
<BR>
<BR>Monozygotyzm - identyczność genotypów oraz daleko posunięte podobieństwo fizyczne i behawioralne u bliźniąt powstałych z jednego jaja zapłodnionego jednym plemnikiem.
<BR>
<BR>Mozaika chromosomalna - obecność w organizmie przynajmniej dwu lini komórkowych o różnych liczbowo lub strukturalnie kariotypach,pochodzących od pojedynczej zygoty i powstałych w wyniku procesów przebiegających już po zapłodnieniu.
<BR>
<BR>Mozaikowość - obecność w organizmie komórek lub tkanek różniących się genotypem lub idiotypem.
<BR>
<BR>mRNA - matrycowy RNA, stanowiący bezpośrednią matrycę dla syntezy polipeptydu.
<BR>
<BR>Mukowiscydoza - choroba genetyczna,autosomalna, uwarunkowana genem recesywna.Brak aktywnego białka błonowego, które reguluje przewodnictwo jonów chlorkowych.
<BR>
<BR>Mutacja -każda trwała zmiana sekwencji nukleotydów w DNA genomu.
<BR>
<BR>Mutacje chromosomowe - zmiany dotyczące większych odcinków materiału genetycznego w obrębie chromosomu (zmiana struktury chromosomu).
<BR>
<BR>Mutacja punktowa(genowa) - zmiana struktury genu,poprzez zmianę zasad w DNA.
<BR>
<BR>Mutacja typu nonsens - w wyniku tranzycji lub transwersji kodon sensowny zostaje zamieniony na 1 z 3 kodonów nonsensownych,czyli nie oznaczających żadnego aminokwasu a kończących proces translacji.
<BR>
<BR>Mutacja typu zmiany sensu - w wyniku tranzycji lub transwersji jeden kodon sensowny zostaje zamieniony na inny sensowny.
<BR>
<BR>Mutacja zmieniająca ramkę odczytu - delecja lub insercja odcinka zawierającego liczbę par nukleotydów nie będącą wielokrotnością 3 i w ten sposób zmieniająca sposób odczytywania wszystkich znajdujących się dalej trójek nukleotydów.
<BR>
<BR>Mutant - osobnik,który powstał z danej formy matecznej na skutek mutacji jednej lub większej liczby cech.
<BR>
<BR>Nondysjunkcja - brak rozdziału lub nierównomierne rozdzielenie się siostrzanych chromatyd (w czasie mitozy) lub homologicznych chromosomów ( w czasie mejozy).
<BR>
<BR>Nukleosom - podstawowa jednostka strukturalna chromosomu eukariotycznego,zbudowana z histonów i odcinka DNA o długości ok. 200 par nukleotydów.
<BR>
<BR>Nullisomia - brak jednej pary chromosomów (X=2n-2)
<BR>
<BR>Nukleaza - enzym hydrolizujący wiązania fosfodiestrowe pomiędzy nukleotydami w nici kwasu nukleinowego i powodujący rozpad cząsteczki DNA lub RNA.
<BR>
<BR>Nukleotyd - cząsteczka zbudowana z reszty kwasu fosforowego,pięciowęglowego cukru;rybozy lub dezoksyrybozy oraz zasady azotowej- składnik kwasów nukleinowych.
<BR>
<BR>Onkogeny - geny,których aktywność jest związana z przekształceniem normalnej komórki w komórkę nowotworową.
<BR>
<BR>Ontogeneza - rozwój osobnika,począwszy od momentu powstania zygoty aż do śmierci.Ontogenezą nazywamy rozwój osobniczy,a filogenezą -rozwój rodowy.
<BR>
<BR>Operon - układ genów strukturalnych i towarzyszących im odcinków DNA o funkcjach regulujących, który umożliwia wspólne działanie genów wchodzących w skład operonu.Liczba genów strukturalnych wchodzących w skład różnych operonów może wynosić od jednego do kilkunastu ( w operonie laktozowym -3).
<BR>
<BR>Plazmid - pozachromosomowa,kolista cząsteczka DNA,samodzielnie ulegająca replikacji.
<BR>
<BR>Pląsawica Huntingtona - choroba mózgu o podłożu genetycznym uwarunkowana genem dominującym.
<BR>
<BR>Plejotropia - zjawisko warunkowania przez jeden gen kilku,pozornie nie związanych ze sobą właściwości fenotypowych.
<BR>
<BR>Polimeraza DNA-enzym syntetyzujący nić polinukleotydową z dezoksyrybonukleotydów na matrycy DNA
<BR>
<BR>Polimeraza RNA - anzym syntetyzujący nić polinukleotydową z rybonukleotydów na matrycy DNA.
<BR>
<BR>Poliploidia - obecność więcej niż dwu kompletnych haploidalnych zestawów chromosomów np. triploidia-3n,tetraploidia-4n,oktaploidia-8n.
<BR>
<BR>Prawa Mendla - podstawowe prawa genetyki, dotyczące dziedziczenia cech.Według pierwszego prawa Mendla każda gameta wytwarzana przez organizm zawiera jeden gen z każdej pary alleli. Drugie prawo Mendla mówi, że dwie cechy należące do różnych par alleli dziedziczą się niezależnie od siebie.
<BR>
<BR>Populacja - zbiór osobników należących do jednego gatunku,występujących na określonym obszarze oraz mogących krzyżować się między sobą i mieć potomstwo.
<BR>
<BR>Promotor - rejon DNA do którego dołącza się polimeraza RNA rozpoczynając transkrypcję.
<BR>
<BR>Pseudogen - gen,który na skutek mutacji przestał kodować produkt białkowy.
<BR>
<BR>Rekombinacja - proces prowadzący do powstania chromosomów,komórek lub organizmów łączących dwie lub więcej cech (genów), pod wpływem których różnili się ich rodzice.
<BR>
<BR>Rekombinant - osobnik powstały w wyniku rekombinacji cech rodzicielskich w F2 lub w dalszych pokoleniach mieszańca.
<BR>
<BR>Reperacja DNA - proces enzymatyczny polegający na usuwaniu wszelkich uszkodzeń DNA,powstałych spontanicznie lub w wyniku działania enzymów.
<BR>
<BR>Replikacja DNA - proces syntezy nowych łańcuchów DNA na matrycy,którą stanowią stare łańcuchy.
<BR>
<BR>Represor - białko kodowane przez gen regulatorowy, łączące się ze swoistym rejonem w DNA w ten sposób, że zapobiega transkrypcji znajdującego się obok genu.
<BR>
<BR>Restrykcyjne enzymy - enzymy rozpoznające specyficzne sekwencje nukleotydów w cząsteczce DNA i rozcinające te sekwencje wytwarzając w ten sposób "lepkie" komplementarne końce DNA.
<BR>
<BR>RNA - kwas rybonukleinowy,polimer złożony z rybonukleotydów;od DNA różni się występowaniem rybozy (zamiast dezoksyrybozy) i uracylu (zamiast tyminy)oraz jednołańcuchowością ze zdolnością tworzenia nici komplementarnej do DNA.
<BR>
<BR>Rodzina genów - grupa genów wywodzących się od wspólnego przodka.
<BR>
<BR>Rozszczepienie (segregacja) - oddzielanie się od siebie w okresie podziałów mejotycznych mieszańca (F1) chromosomów (a więc i genów) ojcowskich od chromosomów (i genów) matecznych w obrębie poszczególnych par homologicznych.W wyniku tego procesu obserwujemy w drugim pokoleniu (F2) mieszańca pojawienie się form rodzicielskich,co również obejmujemy terminem rozszczepienia.
<BR>
<BR>rRNA - rybosomowy RNA,rodzaj RNA wchodzący w skład rybosomów.
<BR>
<BR>Segregacja - rozdzielenie się alleli danej pary i przejścia ich do różnych komórek potomnych,co następuje podczas mejozy.
<BR>
<BR>Semikonserwatywna replikacja - sposób powielania się cząsteczki DNA,polegający na rozpleceniu rodzicielskiego podwójnego heliksu na dwie nici polinukleotydowe,z których każda służy jako matryca dla syntezy nowej,komplementarnej nici.
<BR>
<BR>Składanie genów - proces usuwania z RNA odcinków odpowiadających intronom i łączenie ze sobą odcinków odpowiadających eksonom.
<BR>
<BR>Somatyczne komórki - wszystkie komórki ciała poza płciowymi.
<BR>
<BR>Spiralizacja - skręcanie się w spirale chromatyd w mitozie i w mejozie.
<BR>
<BR>Sprzężenie genów - łączne przekazywanie genów i uwarunkowanych przez nie cech fenotypowych, spowodowane tym, że geny te są zlokalizowane blisko siebie w tym samym chromosomie. Sprzężenie zostaje zerwane wówczas,gdy nastąpi wymiana odcinków (crossing over) między homologicznymi chromosomami.(Morgan 1910).
<BR>
<BR>Sprzężenie z płcią - geny (i uwarunkowane przez nie cechy fenotypowe) umiejscowione w chromosomach płciowych,określamy jako sprzężone z płcią.
<BR>
<BR>Talasemie alfa i beta - choroby związane z nieprawidłową syntezą łańcuchów alfa lub beta w hemoglobinie, co prowadzi do niedokrwistości.
<BR>
<BR>Teratogeny - czynniki środowiskowe powodujące powstanie zaburzeń rozwojowych u płodu.
<BR>
<BR>Tetrada - chromosomy wchodzące w skład biwalentów po podziale na 2 chromatydy tworzą tetradę składającą się z 4 chromatyd.
<BR>
<BR>Transdukcja - w inżynierii genetycznej przeniesienie materiału genetycznego z komórki dawcy do komórki biorcy przy użyciu metod biologicznych.
<BR>
<BR>Transfekcja - w inżynierii genetycznej przeniesienie materiału genetycznego z komórki dawcy do komórki biorcy przy użyciu metod fizycznych.
<BR>
<BR>Transformacja - przeniesienie informacji genetycznej w postaci fragmentu DNA z jednej komórki do drugiej oraz zintegrowanie jej z genomem komórki.
<BR>
<BR>Transformacja blastyczna - "odmłodzenie"limfocytów zdolnych do podziałów pod wpływem pewnych substancji np.fazeoliny. (do limfobalstów)
<BR>
<BR>Transkrypcja (przepisanie) - biosynteza mRNA na odcinku DNA,umożliwia przekazywanie informacji genetycznej zakodowanej w DNA na mRNA.
<BR>
<BR>Translacja (przekład) - biosynteza łańcucha peptydowego,którego struktura I-rzędowa wyznaczona jest sekwencją nukleotydów mRNA.
<BR>
<BR>Translokacja - przemieszczenie odcinka chromosomu do innego chromosomu niehomologicznego.
<BR>
<BR>Transpozony - (wędrujące geny) - sekwencja DNA, która może ulec replikacji i przeniesieniu na nowe miejsce w genomie.
<BR>
<BR>Transwersja - zamiana zasady purynowej na pirymidynową lub pirymidynowej na purynową.
<BR>
<BR>Triploidia - obecność trzech haploidalnych zestawow chromosomów.
<BR>
<BR>Tranzycja - zamiana zasady purynowej na inną purynową lub pirymidynowej na inną pirymidynową.
<BR>
<BR>Trisomia - obecność trzech homologicznych chromosomów.
<BR>
<BR>Tyrozynoza - choroba uwarunkowana genem recesywnym.Brak dominującego genu warunkującego syntezę enzymu - oksydazy kwasu p- hydroksypirogronowego.
<BR>
<BR>Wektor - plazmid lub wirus,za pomocą którego można wprowadzić do komórki obcy DNA,tak aby uległ on replikacji.
<BR>
<BR>Zespół Cri-du-chat (miauczenie kota) - delecja krótkich ramion chromosomu 5 pary.(46,XX,del 5p. lub46,XY,del 5p)
<BR>
<BR>Zespół Downa - dodatkowy chromosom 21 pary, 2n=47 (47,XX,+21 lub 47,XY,+21)
<BR>
<BR>Zespół Duchenne'a (dystrofia mięśniowa) - choroba sprzężona z płcią.Utrata funkcji białka- dystrofiny, co prowadzi do zaniku mięśni.
<BR>
<BR>Zespół Edwardsa - trisomia chromosomu 17 lub 18 pary, 2n=47.
<BR>
<BR>Zespół Klinefeltera - u mężczyzn występuje dodatkowy chromosom X, 2n=47 (47,XXY)
<BR>
<BR>Zespół nadkobiety - u kobiet występuje dodatkowy chromosom X, 2n=47, (47, XXX)
<BR>
<BR>Zespół nadmężczyzny - u mężczyzn występuje dodatkowy chromosom Y, 2n=47, (47+XYY)
<BR>
<BR>Zespół Pataua - trisomia chromosomu 13 pary, 2n=47 (47,XX,+13 lub 47,XY,+13)
<BR>
<BR>Zespół Turnera - u kobiet brak jednego chromosomu X, 2n=45 (45+XO)
<BR>
<BR>Zmienność fluktuacyjna (modyfikacyjna) - zmienność niedziedziczna występująca pod wpływem warunków zewnętrznych (środowiska).
<BR>
<BR>Zygota - komórka diploidalna powstała w wyniku połączenia się dwóch gamet; zapłodniona komórka jajowa.