Muzyka w epoce baroku

W historii muzyki termin barok, zapożyczony z historii sztuk plastycznych, bywa najczęściej odnoszony do okresu obejmującego lata od końca XVI w. do ok. 1730. W badaniach współczesnych wyróżniane są trzy główne okresy rozwoju muzyki baroku: okres wczesnego baroku (1580-1630), dojrzałego baroku (1630-1680) i późnego baroku (1680-1730), przy czym granice między poszczególnymi okresami są płynne, m.in. ze względu na niejednakowy rozwój muzyki w różnych krajach.
Okres baroku przyniósł rozwój muzyki lutniowej, organowej, klawesynowej, skrzypcowej, baletu dworskiego i opery francuskiej na dworze Ludwika XIV.

Przełom w historii muzyki zapoczątkowało stowarzyszenie Camerata florencka, grupujące muzyków, poetów i uczonych, głoszące odrodzenie starożytnego dramatu. Duże znaczenie otrzymało w muzyce dramatycznej dążenie do oddania wyrazistości tekstu. Sprzyjała temu powstająca wówczas nowa technika - monodia akompaniowana. Wśród członków Cameraty znajdowali się twórcy pierwszych oper: G. Caccini, J. Peri, M. da Gagliano.

Polska także miała wielu wybitnych twórców, takich jak : Marcin Miel-czewski (napisał wiele utworów instrumentalnych), Adam Jarzębski (muzyk, budowniczy i pisarz), Bartłomiej Pękiel (znany z Missa Pulcherrima (z łać. Msza Najpiękniejsza) i Audite mortales (z łać. Słuchajcie śmiertelni)) i Grze-gorz Gerwazy Gorczycki (znany z dzieła Missa Paschalis (z łać. Msza Wielka-nocna)) i inni.

Klawesyniści francuscy, szkoła kompozytorów działających we Francji na przełomie epoki baroku i klasycyzmu, od ok. 1639 do 1760. Głównymi przedstawicielami byli: J. de Chambonnieres, L. Couperin, F. Couperin, L.N. Clrambault, J.F. Dandrieu, L.C. Daquin.

Doprowadzili oni do ukształtowania muzycznego stylu galant, stanowiącego wykwit arystokratycznej kultury XVIII w. Polegał on na odwrocie od skomplikowanej polifonii stylu barokowego, rozwoju prostych form homofonicznych (suita taneczna, rondo, jednoczęściowa sonata), wzbogaceniu klawesynowej wirtuozerii, subtelnej, wyrafinowanej i bogato zdobionej ornamentami melodyce, muzycznej ilustracyjności i programowości, wzmożeniu pierwiastka uczuciowego w muzyce.

Louis Couperin ok.1626-1661), organista i klawesynista francuski, należy wespół z braćmi Francois i Charles\'em Couperinem do pierwszej generacji słynnej we Francji muzycznej rodziny. Louis Couperin był organistą w kościele St. Gervais w Paryżu, a od r. 1656 muzykiem dworskim Ludwika XIV. Był muzykiem oryginalnym, śmiałym zwłaszcza w zakresie harmoniki.

W tym czasie można zaobserwować nieprawdopodobną karierę, jaką zrobił kuchcik noszący nazwisko Jean Baptiste Lully, którego historia muzyki wspomina z najwyższym szacunkiem, bowiem jest on twórcą narodowej opery francuskiej. Był z pochodzenia Włochem, ale Francja z wyboru stała się jego drugą ojczyzną. Jako pomocnik kucharza zaliczony był do niezliczonej rzeszy służby na dworze króla - Słońce, czyli Ludwika XIV; trochę grał na skrzypcach, trochę komponował i zupełnie niewiadomym sposobem udało mu się tak oczarować króla, że otrzymał wyłączne prawo do wystawiania dzieł scenicznych z muzyką.

W 2. połowie XVII w. skrystalizował się układ podstawowych tańców suity. Do wybitnych twórców suit należeli: J.Ch. Chambonnieres, L. Couperin, J.H. d\'Anglebert, F. Couperin. Gatunek sonaty instrumentalnej uprawiali: G. Legrenzi, G.B. Vitali i A. Corelli (także twórca nowego gatunku concerto grosso, reprezentatywnego dla muzyki późnego baroku, obok koncertu solowego (G. Torelli, T. Albinoni, P. Locatell)).

Menuet - jest to stary, francuski taniec ludowy, także i obecnie tańczony w niektórych regionach tego kraju. W okresie panowania Ludwika XIV został podniesiony do rangi tańca dworskiego, co następnie przejęły wszystkie europejskie dwory. Menuet uchodzi za najbardziej elegancki taniec świata.

Spośród twórców muzyki późnego baroku wyróżnili się przede wszystkim wielcy kompozytorzy: J.S. Bach, G.F. Hndel, A. Vivaldi, dokonując ostatecznej krystalizacji systemu tonalnego (dur-moll).

BACH JOHANN SEBASTIAN (1685-1750), niemiecki kompozytor i organista. Bach uprawiał niemal wszystkie znane w baroku formy i gatunki; osiągnął mistrzostwo w zakresie konstrukcji polifonicznych (fuga). Linia melodyczna w muzyce Bacha, wynikająca z zasady snucia motywicznego, podporządkowuje się stałej pulsacji rytmicznej; harmonika jest oparta na systemie dur-moll, ale harmoniczne konsekwencje polifonii Bacha wykraczają poza barok i klasycyzm. Za życia był znany i ceniony głównie jako organista i pedagog. Ważniejsze kompozycje: Pasja wg św. Jana (1723), Magnificat (1723), Msza h-moll (1733), ponad 200 kantat kościelnych i świeckich, menuety, chorały; muzyka instrumentalna: suity, koncerty, 6 Koncertów brandenburskich (1721); utwory na instrumenty klawiszowe: suity, toccaty, Das wohltemperierte Klavier (t. 1-2 1722-44), Suity angielskie (ok. 1722), Suity francuskie (1722), Koncert włoski (1734), Wariacje Goldbergowskie (1742); twórczość organowa: fantazje, preludia, fugi, opracowania chorałowe; Musikalisches Opfer (1747), Kunst der Fuge (1750).

HNDEL, Haendel, GEORG FRIEDRICH (1685-1759), niemiecki kompozytor i organista; największy obok J.S. Bacha mistrz muzyki baroku; Początkowo tworzył głównie opery (ponad 40) w stylu szkoły neapolitańskiej, uwypuklając pierwiastek dramatyczne, m.in.: Almira (1705), Rinaldo (1711), Radamisto (1720), Giulio Cesare (1725), Rodelinda (1726), Orlando (1733), Deidamia (1741) i komiczna - Kserkses (1738). Niepowodzenia teatru operowego Hndla w Londynie sprawiły, że poświęcił się głównie oratorium (ponad 30) z tekstem angielskim. Monumentalne oratoria (Deborah 1733, Święto Aleksandra 1736, Saul 1739, Samson 1741, Mesjasz 1742, ze słynnym Alleluja, Juda Machabeusz 1747, Jefta 1752) o tematyce biblijnej i świeckiej, z udziałem potężnych chórów. Ponadto tworzył kantaty, ody (Oda na dzień św. Cecylii 1739), ok. 20 anthems na oficjalne uroczystości, duety kamer., arie; muzyka instrumentalna: 12 Concerti grossi (1739), Muzyka na wodzie (1717) i Muzyka sztucznych ogni (1749), sonaty triowe i solowe z towarzyszeniem basso continuo, utwory klawesynowe (sonaty, suity, fugi), 21 koncertów organowych. Coroczne festiwale Hndla odbywają się od 1952 w Halle. Patronat na wyd. dzieł Hndla objęły: zał. 1843 Hndel Society (13 t. do 1855), Deutsche Hndel-Gesellschaft (100 t. do 1894) i zał. 1955 Hndel-Gesellschaft.

Barok we wszystkich dziedzinach sztuki wydał dzieła nieprzeciętnej wartości, a ponadto wywarł wpływ nie tylko na następną epokę, czyli Klasycyzm, ale i na czasy znacznie późniejsze, w tym i na naszą współczesność...