Model poliarchii R. Dahla

1. J. Schumpeter – demokracja to każdy system polityczny, w którym odbywają się cykliczne i rywalizacyjne wybory (niezależnie od tego czyje interesy realizują rządzący).
2. R. Dahl – demokracja oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty. Jest ona swoistą wizją polityczną – wizją systemu, w którym wszyscy jego członkowie uważają się za wzajemnie równych, cieszą się atrybutem kolektywnej suwerenności oraz posiadają wszystkie możliwości, zasoby i instytucje niezbędne do rządzenia. (jest to ujęcie substancjalne).


Model poliarchii R. Dahla wyrasta z opozycji wobec dwóch stanowisk teoretycznych:
1. koncepcji rządów większości uosabiającej „wolę powszechną”: jest utopią w warunkach zróżnicowanego, niejednolitego społeczeństwa. Może odnosić się co najwyżej do małych państw, w granicach których żyją społeczeństwa względnie homogeniczne.
2. teorii elit.

Dla zapewnienia zgody i równości politycznej w poliarchi każdy obywatel musi mieć nieskrępowaną możliwość określenia i wyrażenia swoich indywidualnych preferencji oraz musi być pewny tego, że będą one traktowane na równi z preferencjami innych.
Poliarchia cechuje się
1. szeroką inkluzją polityczną (przyznaniem praw politycznych „względnie dużej części ludności”)
2. możliwością „przeciwstawiania się i obalania w głosowaniu najwyższych dostojników rządowych”
Zabezpiecza ona osiągnięcie dwóch efektów (Huntington):
1. partycypacji politycznej
2. rywalizacji politycznej.
Dla ich spełnienia niezbędne jest stworzenie odpowiednich gwarancji instytucjonalnych.

W pierwotnej wersji modelu poliarchii przewiduje się ustanowienie następujących zabezpieczeń (Dahl):
1. istnienie alternatywnych źródeł informacji – nie kontrolowanych przez jedną elitę
2. swobodę ekspresji poglądów i ocen politycznych
3. powszechne prawo udziału w wyborach
4. zapewnienie warunków do odbycia wyborów opartych na zasadach uczciwości, wolności i równości szans (najpełniej wyraża to formuła „jeden wyborca – jeden glos)
5. rywalizacja pomiędzy liderami politycznymi o głosy wyborców oraz inne przejawy poparcia
6. możność ubiegania się o urzędy publiczne – powszechnie dostępna dla wyborców
7. stworzenie warunków do swobodnego zakładania i działania organizacji politycznych, przede wszystkim partii
8. zapewnienie zgodności działania instytucji wybieralnych z preferencjami wyborców wyrażonymi w akcie głosowania i w innych formach ekspresji politycznej.



R. Dahl uprościł pierwotną koncepcję, przyznając rangę wyznaczników poliarchii czterem czynnikom:
1. odbywaniu wolnych i uczciwych wyborów
2. zagwarantowaniu i przestrzeganiu swobody zrzeszania się
3. wolności słowa
4. alternatywności źródeł informacji

Typologia poliarchii – stworzony na podstawie stopnia realizacji w/w czynników:
1. poliarchie pełne: charakteryzowane przez obecność wszystkich czynników
2. ograniczone: nieobecność jednego z czynników
3. quasi-poliarchie: nieobecność dwóch lub trzech czynników

Uwzględniając dodatkowo czynnik czasu trwania poliarchii rozróżnił:
1. poliarchie (demokracje) pełne: tj. zdolne do spełniania wszytkich czterech wymogów co najmniej od 1950 r.
2. „nowsze”: obejmujące pozostałe przypadki.

J. Lijphart:
1. demokracja jako stan idealny: rządy oparte na uwzględnieniu w każdym czasie preferencji wszystkich członków społeczeństwa,
2. poliarchia jako stan faktyczny: oznaczający „względnie ścisłą zgodność działań reżimu politycznego z życzeniami relatywnie wielkiej liczby obywateli, w możliwie długim przedziale czasowym”.

R Dahl spostrzegł, że rozwój poliarchii odbywa się niekoniecznie w kierunku demokracji rozumianej jako stan idealny. Część z nich nie potrafi zapewnić realizacji polityki odpowiadającej życzeniom „wielkiej liczby obywateli i skutecznego wykorzystania instytucjonalnych gwarancji istnienia opozycji, a co za tym idzie – nie opartej na przemocy wymiany ekipy rządzącej.
1. Niektóre poliarchie przeistaczają się w wyniku przewrotu w systemy autokratyczne lub pogrążają się w wojnie domowej (1971 – Chile, Liban, Urugwaj – ich rozwój polityczny został w latach późniejszych drastycznie zakłócony)
2. Może nastąpić redemokratyzacja – ponowny zwrot w kierunku poliarchii: Ameryka Łacińska (lata 80-te i 90-te), Chile, Urugwaj, Brazylia, Argentyna.
Liczba poliarchii ulega jednak ciągłym wahaniom, a tylko niektóre z nich wydają się równocześnie stabilne i trwałe.


Pięć czynników stabilizowania i utrwalania poliarchii (R.Dahl – „Demokracja i jej krytycy):
1. niewykorzystywanie instrumentów przemocy (głównie wojska i policji) celem zdobycia bądź utrzymania władzy
2. stabilna poliarchia może rozwijać się najpełniej w nowoczesnym, dynamicznym i organizacyjnie pluralistycznym społeczeństwie
3. możliwość wystąpienia konfliktu wynikającego z pluralizmu subkulturowego (istnienie różnych grup etnicznych, rasowych, wyznaniowych)
4. została ukształtowana kultura polityczna i system przekonań korzystnych dla idei demokracji i instytucji poliarchii –zwłaszcza w obębie aktywnej warstwy społeczeństwa
5. sprzyjający lub co najmniej pozbawiony znaczenia wpływ (kontrola) środowiska międzynarodowego.
Easton: Warunki sprzyjające uformowaniu stabilnej poliarchii mieszczą się bądź w systemie politycznym (zachowania polegające na rezygnacji z przemocy), bądź w jego społecznym, kulturowym i międzynarodowym otoczeniu.

Model poliarchii jest konstrukcją uniwersalną, pozwalającą przede wszystkim na odróżnienie reżimu demokratycznego od wszelkiej postaci dyktatur.