Teoria Polityki (wybrane zagadnienia)

POLITYKA POJĘCIE: Arystoteles definiuje politykę jako „suwerenną organizację wyposażoną w autorytet lub rząd”. Max Weber łączy w swojej definicji dwa elementy: władzę i państwo. Wg niego polityka to walka o udział w sprawowaniu władzy lub możność wywierania wpływu na podział władzy wewnątrz państwa oraz w stosunkach między państwami. The Oxford English Dictionary mówi, że polityka to nauka i sztuka rządzenia dotycząca formy, organizacji i administracji państwa oraz regulacji stosunków między państwami. Alfred de Grazia: Zawiera zdarzenia zachodzące wokół decyzyjnych centrów władzy państwowej. Pojęcie polityki w kategoriach władzy państwowej stanowi podstawę legalistycznego nuru w naukach politycznych. Ta koncepcja została zakwestionowana przez zwolenników nurtu behawioralnego. Dla tych badaczy skupienie uwagi na samych instytucjach jest pojęciem nazbyt wąskim. Krytycy podejścia instytucjonalnego proponują o wiele szersze definiowanie polityki przyjmując jako
kategorie definicyjne pojęcia włądzy i konfliktu. Robert Dahl: jego zdaniem przymiotnikiem „polityczny” można określić każdy trwały układ stosunków międzyludzkich, który zawiera zjawiska kontroli, wpływu, władzy i autorytetu. Bernard Crick: polityka to sfera konfliktów interesów i metod ich rozwiązywania. D. Easton definiuje politykę w kategoriach funkcji, jakie pełni ona w społeczeństwie. Najważniejszą z owych f-cji jest funkcja dystrybucyjna polegająca na popartym autorytetem władzy
państwowej, rozdziale zasobów społecz.

WŁADZA POLITYCZNA:
typy władzy:
*racjonalny,
*charyzmatyczny (lider objawia się nagle – Hitler, Stalin)
*tradycyjny (system normatywny)
*legalny(współczesna oświecona monarchia – ograniczenie woli monarchy).
Włądza może mieć charakter publiczny(prezydent) i prywatny(patriarcha rodu).
2 rodzaje charyzmy:
*związana z euforią społeczną – może być niebezpieczna,
*związana z warunkami zagrożenia, w których znalazła się zbiorowość(Churchil, Piłsudski).
Władza wg współczesnej politologi
*substancjonalne podejście (atrybutywne) – władzę rozumie się jako zbór środków sprawowania władzy z wyeksponowaniem przymusu, dzięki któremu podmiot dominujący może narzucać swoją wolę podmiotowi podległemu.
*relacjonalne odejście (władza jako relacja społeczna) – jest to stosunek społeczny oparty na strukturze konfliktów i kooperacji, których przedmiotem są interesy stron uwikłanych w relacje o charakterze władczym. Stosunek ten jest uwarunkowany normami politycznymi określającymi relację nadrzędności i porzędności, których podmiot nadrzędny posiada możliwość wykorzystania sankcji przymusu.

FUNKCJE WŁADZY POLITYCZNEJ: *integracyjna: scalanie i koordynowanie konfliktowych działań wokół nadrzędnych wartości, interesów i celów warunkujących trwałość systemu politycznego. *dystrybucyjna: polegająca na możliwości ustalania kryteriów podziału deficytowych dóbr materialnych i niematerialnych. *ochronna: polegająca na zapewnianiu bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. *strukturotwórcza: polegająca na wytwarzaniu i utrwalaniu podziałów i różnic politycznych.

AUTORYTET POLITYCZNY: to szczególny autorytet jednostki lub grupy sprawującej władzę, który polega na zdolności wpływania na postawy i zachowania społeczeństwa poprzez wzbudzanie szacunku i uznania dla siebie i swoich decyzji. Podporządkowanie się niektórym autorytetom przypisujemy nie tyle czyimś predyspozycjom, ile przyznanymi im uprawnieniom. W tym sensie autorytet i władza są synonimami. Jednocześnie spotykamy się z sytuacjami, kiedy ktoś jest autorytetem ale nie posiada władzy i odwrotnie. Autorytet jest w tym przypadku szczególnym rodzajem władzy opierającej się na uznaniu społecznym, poparciu społecznym. Autorytet może być jedynie częścią szerzej rozumianej władzy, której towarzyszy przymus.

SYSTEM POLITYCZNY: odnosi się do strefy władzy publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze, lub szerszej: życie polityczne danego społeczeństwa. W schemacie A-G-I-L ekonomia ujmowana jest jako podsystem, dzięki któremu jednostki i grupy przystosowują się do aktualnie panujących warunków życia i pracy. Od dynamiki tego systeu zależy kształt rynku pracy, który z kolei determinuje rozmiary i formy konsumpcji. Razem zaś warunki pracy i konsumpcji wpływają na system reprodukcji wzorców(rodzina, szkoła). Podsystem ten poprzez wmocnienie kluczowych wartości politycznych przyczynia się do legitymizacji władzy. Dzięki podsystemowi rep. wzor. Możliwa jest integracja w ramach wspólnot społecznych i zrzeszeń obywatelskich. Tam z kolei generowane jest poparcie polityczne, które wpływa na politykę. Ta zaś przyczynia się do mobilizacji zasobów które mają charakter ekonomiczny. Tak zachodzi sprzężenie zwrotne.

REŻIM POLITYCZNY: pojęcie reżimu politycznego nie jest tożsame z pojęciem systemu politycznego, gdyż kategoria „system polityczny” jest szersza. Pojęcie reżimu pol odnosi się do głównego mechanizmu co w uproszczeniu można sprowadzić do relacji łączących egzekutywę i legislatywę w demokracjach oraz relacji władza państwo w systemach politycznych. Mając to na uwadze powiemy, że istnieją główne typy reżimów: *totalitarne * autorytarne * demokratyczne.

TOTALITARYZM: Totalitaryzm, system sprawowania rządów polegający na kontrolowaniu przez arbitralną władzę wszystkich przejawów życia społecznego. Państwo totalitarne charakteryzuje m.in.: 1) autokratyzm, 2) powszechna indoktrynacja za pomocą centralnie kierowanej propagandy, 3) całkowite podporządkowanie społeczeństwa przez wprowadzenie systemu kontroli policyjnej opartego na terrorze, 4) uniformizacja (ujednolicenie) form życia społeczeństwa, 5) wprowadzenie monopolu oficjalnej ideologii, 6) zmonopolizowanie władzy państw, która jest skupiona w rękach jednej partii (np. partii komunistycznej) lub masowego ruchu politycznego (np. faszystowskiego), 7) centralne sterowanie gospodarką. Państwo totalitarne odrzuca idee demokracji i wszelkie przejawy pluralizmu, a interes państwa i jego cele dominują nad interesem jednostki i jej życiem osobistym. W stosunkach międzynarodowych dąży do stałego rozszerzania stref swoich wpływów. Za totalitaryzm uważa się model ustrojowy hitlerowskich Niemiec (nazizm), Związku Radzieckiego, zwłaszcza w czasach stalinowskich (stalinizm), a także państw Europy Wschodniej (do 1956). Pojęcie totalitaryzm wprowadził B. Mussolini

AUTORYTARYZM: Jest reżimem politycznym, a władzę sprawuje jedna osoba lub niewielka grupa ludzi, która nie posiada sprecyzowanej ideologii. Obywatele mają ograniczone możliwości organizowania się i nie mogą występować przeciwko władzy. W państwie autorytarnym nie występuje partia polityczna, ale może zastąpić ją ruch społeczny nie mający większego znaczenia politycznego. W ustroju tym ważnymi elementami są cenzura oraz aparat represji. Podsumowując autorytaryzm różni się od totalitaryzmu brakiem ideologii i monopolu gospodarczego. Jest ustrojem antydemokratycznym. Przykład - Hiszpania 1939 – 1975

DEMOKRACJA: W ustroju demokratycznym źródłem władzy jest naród, który decyduje o sprawach najważniejszych dla państwa. Ogół obywateli sprawuje władzę w sposób pośredni, wybierając prezydenta, parlament oraz organy samorządu terytorialnego. Obywatele mają też możliwość sprawowania władzy bezpośrednio np. poprzez referendum czy weto ludowe. W państwie demokratycznym panuje zasada pluralizmu czyli istnieje wiele niezależnych od władz partii politycznych, które mogą utworzyć opozycje. Oprócz tego obowiązuje podział władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Organy te muszą działać na podstawie prawa i w jego granicach. Prawa i wolności obywatelom gwarantuje konstytucja oraz ustawy międzynarodowe przyjęte przez państwo. Prawo nie może działać wstecz, a wszyscy obywatele są wobec niego równi. Przykłady: Polska, Francja, USA, Czechy, Meksyk, Itp.

POJĘCIE POLIARCHII: (z gr. Poli – wiele, arche – władza). Określenie demokratycznego reżimu plitycznego. Pojęcie wprowadził amerykański politolog R. Dahl. Model poliarchii R. Dahla wyrasta z opozycji wobec dwóch stanowisk teoretycznych: 1. koncepcji rządów większości uosabiającej „wolę powszechną”: jest utopią w warunkach zróżnicowanego, niejednolitego społeczeństwa. Może odnosić się co najwyżej do małych państw, w granicach których żyją społeczeństwa względnie homogeniczne. 2. teorii elit. Poliarchia cechuje się: 1. szeroką inkluzją polityczną (przyznaniem praw politycznych „względnie dużej części ludności”) 2. możliwością „przeciwstawiania się i obalania w głosowaniu najwyższych dostojników rządowych” Zabezpiecza ona osiągnięcie dwóch efektów (Huntington):1. partycypacji politycznej 2. rywalizacji politycznej.
Dla ich spełnienia niezbędne jest stworzenie odpowiednich gwarancji instytucjonalnych. Typologia poliarchii – stworzony na podstawie stopnia realizacji w/w czynników: 1. poliarchie pełne: charakteryzowane przez obecność wszystkich czynników 2. ograniczone: nieobecność jednego z czynników 3. quasi-poliarchie: nieobecność dwóch lub trzech czynników.

TRANSFORMACJA POLITYCZNA: współczesna politologia uznaje, że zarówno systemy demokratyczne jak i niedemokratyczne przybierają swa skonsolidowaną i nie skonsolidowaną postać. W teoretycznych studiach uzasadnionych empirycznymi obserwacjami uznaje się dodatkowo, że erozja skonsolidowanej formy systemu politycznego może prowadzić do przekształceń tego systemu w kierunku, typu stanowiącego jego przeciwieństwo np. z demokracji w kierunku autorytaryzmu i odwrotnie. W tym sensie mówi się o procesie demokratyzacji, tranzycji systemowej, czy transformacji. Przy czym różni autorzy rozmaicie pojmują wskazane terminy. Np. Samuel Huntington w książce „Trzecia fala demokratyzacji” uznaje transformację za jeden z czterech typów demokratyzacji, w którym szczególną rola przypadła elitom reformatorskim reprezentującym zarówno władzę starego systemu oraz opozycję. W takim rozumieniu transformacja jako jeden z rodzajów demokratyzacji miała miejsce zdaniem Huntingtona na Węgrzech. Natomiast w innych krajach Eurpy Śrokowej dokonywały się, zdaniem tego autora procesy demokratyczne innego typu: przemieszczenia (Polska i Czechosłowacja) oraz zastąpienia (NRD, Rumunia). W teorii politologicznej mówi się o różnych etapach przekształceń demokratycznych, a także o systemach, które zatrzymały się „w połowie drogi” (In-between).

REŻIMY HYBRYDALNE: (O’Donnel, Schmietter).
*demokradura
*dictablanda.
Reżim typu dictablanda to liberalna autokracja. Nie jest to jednak demokracja, gdyż jednostki choć posiadają prawa cywilne i socjalne, a czasami również niektóre elementy praw pol., nie posiadają przywileju kontroli władzy w formie demokratycznych wyborów. Pozory demokracji stwarza demokradura, w której organizuje się wybory lecz na zasadach gwarantujących zwycięstwo partii rządzących. Przykładem dictablandy było Chile w okresie autorytaryzmu. Demokradure moża było obserwować w Meksyku do 93 roku

INTERES POLITYCZNY: To świadome pragnienie skierowania polityki publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji w konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowanego jako konieczny do osiągnięcia wcześniej uświadomionych celów. Na rynku dochodzi do konfliktów interesów politycznych. Interesy polityczne mogą zostać zorganizowane bądź w formie grup interesu, bądź też ruchów społeczno – politycznych, które skierowane są działanie nastawione na stworzenie konfiguracji interesów mogącej sprzyjać maksymalizacji zysków czerpanych przez zainteresowane strony.

PODZIAŁY SOCJOPOLITYCZNE: Nazywamy taki rodzaj podziału, lub zróżnicowania poglądów w określonej populacji, który prowadzi do charakterystycznych zachowań politycznych przedstawicieli poszczególnych zróżnicowań. Mair i Bartolini:3 warstwy kreacji: 1.poziom empiryczny - To są te zróżnicowania które da się wyrazić posługując się statystyką społeczną. (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód, dochód)
2.poziom aksjonormatywny (wartości i reguły postępowania). W danej populacji występują zróżnicowane pod względem empirycznym pewne powtarzające się , związane z warunkami życia i pracy, orientacje na normy i wartości. 3.poziom organizacyjny (ludzie tworzą własne organizacje)

KONFLIKT W POLITYCE: walka dwóch lub więcej podmiotów, mających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr materialnych i niematerialnych przez zdobycie, utrzymanie i sprawowane władzy przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania. Konflikt powstaje wtedy, gdy podmioty uświadamiają sobie przyczyny ograniczeń w realizacji ich interesów i podejmą działania na likwidację tych przeszkód. Przyczyny konfl.:
* konflikty zrodzone z boźców wewnętrznych systemu politycznego jako rezultat interakcji jego podmiotów. Interakcje przybierają postać walki o rewolucyjną bądź ewolucyjną, całkowito bądź częściowo, zmianę podmiotów władzy albo zminę poziomu wpływu na ich decyzję.
* konflikty powstałe i interakcjach syst. Pol.(zwłaszcza podmiotów władzy) i podmiotów polityki funkcjonującej poza systemem
* konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi – ekonomicznymi, kulturowymi itp. W drodze niezależnej od systemu przemiany konfliktów niepolitycznych w polityczne.
* konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi – ekonomicznymi, kulturowymi itp. Żądaniami nowych regulacji adresowanymi do syst. Pol. W sytuacji gdy system ten nie chce lub nie ma możliwości spełnienia tych żądań.

GRUPY INTERESU: są organizacjami, które:
*reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych grup
*przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym
*oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinie publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięcia. Do grup interesu można zaliczyć zrzeszenie pracodawców, związki zawodowe. Grupy te postały i rozwijały się w związku z postępującą industrializacją współczesnych społeczeństw. Działalność grup interesu sprowadza się do:
*zbierania informacji *doradztwa *pośrednictwa *działalności edukacyjnej

PARTIE POLITYCZNE: jest to dobrowolna organizacja, która uczestniczy w procesie wyborczym, czyli dokonuje wewnętrznej selekcji kandydatów i jeśli zachodzi taka potrzeba uszeregowuje ich na listach partyjnych. Partia pol. Dokonuje też selekcji kandydatów na stanowiska w ciałach wykonawczych, które mogą być obsadzone po zwycięskich wyborach parlamentarnych. W ten sposób partia pol daje wyraz swemu dążeniu do zdobycia i utrzymania władzy państwowej. Typy:
* partia kadrowa: pojawiła się z początkiem Xix. Ten typ partii bywa również nazywany partią notabli, gdyż centralną rolę odgrywa w niej grupa notabli (liderów) finansujących i organizujących wybory. Liderami tych partii byli zwykle ludzie zamożni; współfinansujący swoje kampanie wyborcze. Partie tego typu nie posiadały sformalizowanych struktur i opierały się na luźnych powiązaniach organizacyjnych i więziach personalnych. Nie były rejestrowane.
* partia masowa: 1880-1960. partie tego typu zaczęły powstawać wraz z upowszechnianiem się praw wyborczych. Centralną rolę odgrywał aparat partyjny, silnie zbiurokratyzowany i hierarchiczny, a przy tym pochłaniający znaczną ilość środków na administrację, które pochodzą z masowych składek członków. Partie starały się wychowywać swoje elektoraty. W tym celu oferowały swym zwolennikom kompletne ideologiczne wizje świata. Patrie mas. funkcjonowały w ścisłych sojuszach zwykle z związkami zawodowymi. Dominacja liderów wyłanianych na podstawie wewnątrzpartyjnych procedur oraz istnienie silnego kierownictwa. Modelem awansu jest żmudne, wieloletnie przechodzenie kolejnych szczebli kariery pol.
* partie wyborcze- II poł lat 60 i funkcjonują do dziś (catch – all- party). Rezygnują one z ideologicznego postrzegania świata. W swych programach kładą nacisk na zagadnienia problemowe. Źródłem finansowania są fundusze publiczne, z których muszą się rozliczać. Partie te pozyskują w swych działaniach grupy ekspertów, którzy nie tylko biorą udział w kampaniach wyborczych, ale również formują konkretną opinię. Model awansu przybiera często postać szybkiej i błyskotliwej kariery najbardziej medialnych liderów.
* partie kartele – od pocz lat 70. centr rolę odgrywa w nich dobrze wypadający w mediach liderzy, oraz wysoko wyspecjalizowani „wizażyści”. Budują one sieciowe, elastyczne struktury organizacyjne. Partie te starają się mieć jak najlepszy kontakt z mediami. Źródłem finansowania są fundusze publiczne. Model awansu związany jest z popularnością medialną oraz fachowością działań.