Obraz powstań w literaturze polskiej.

Wstęp
1. Rozkład państwowości polskiej jako przyczyna utraty niepodległości.
2. Walka powstańcza jest wyrazem silnej tożsamości narodowej Polaków.
3. Zbrojne dążenie do odzyskania niepodległości daje literaturze możliwość zobrazowania konfrontacji społeczeństwa z ideą poświęcenia życia za ojczyznę.

Rozwinięcie
1. Przekonanie o nadludzkiej mocy jednostki walczącej o wolność.
a. Mickiewicz – Dziady cz. III – powstał pod wpływem procesu filomatów i filaretów (1823 rok) – Wielka Improwizacja – Konrad buntuje się przeciw Bogu, uważa, że brakuje mu uczuć. Domaga się rządu dusz - „Ja chcę duszami władać jak Ty nimi władasz”. Sądzi, że jako poeta jest równy Bogu. Kocha swoją ojczyznę i wyraża to prometejskim buntem, pragnie poświęcić dla niej wszystko co ma, miłość do kobiety, życie doczesne i wieczne.
b. Norwid – Bema pamięci żałobny-rapsod – powstał w celu uczczenia rocznicy śmierci gen. Józefa Bema – poeta obrazuje pogrzeb Bema, stylizuje go na inhumację rycerza. Kondukt żałobny dzięki wybitnej osobie generała, który poświęcił życie walce o wolność (swoje umiejętności zaprezentował zwłaszcza w powstaniu listopadowym), przekracza granicę śmierci. Bem wskazuję ideę pozwalającą osiągnąć nieśmiertelność. „I powleczem korowód, smęcąc u j ę t e s n e m / [g r o d y, / W bramy bijąc urnami, gwizdając w szczerby toporów, /Aż się mury Jerycha porozwalają jak kłody, /Serca zmdlałe ocucą - pleśń z oczu zgarną narody ... / Dalej – dalej”
c. Orzeszkowa – Gloria victis – utwór powstał w 1910 roku, opowiada o losach grupy powstańców styczniowych wśród których znajduje się sam Romuald Traugutt. Jego wyidealizowana postać cechuję się mądrością, szlachetnością i odwagą. Traugutt jest doskonałym przywódcą, nazywany Leonidasem, potrafi rozbudzić w żołnierzach ducha walki. Daje natchnienie Tarłowskiemu i Jagminowi by porzucili spokojne życie, pozostawili Anielę na rzecz walki niepodległościowej.
2. Rola społeczeństwa w zbrojnych zmaganiach o odzyskanie państwowości
a. Słowacki – Kordian – dramat jest polemiką z propagowaną przez Mickiewicza ideą mesjanizmu. Słowacki podkreśla rolę całego narodu w walce o niepodległość, samotność Kordiana jest przyczyną jego klęski.
b. Mickiewicz – Pan Tadeusz – przewagę współpracy całego narodu w walce o odzyskanie niepodległości nad samotnym poświęceniem wybitnej jednostki Mickiewicz zaznaczył poprzez osobę Jacka Soplicy. Jest on nowym typem bohatera, nadal indywidualistą i buntownikiem lecz również obywatelem. Nie działa sam, stara się zorganizować jak największą grupę sprzymierzeńców w walce o sprawę polską.
c. Żeromski – Rozdziobią nas kruki, wrony – w utworze tym pisarz szuka odpowiedzi na pytanie o przyczyny upadku powstania styczniowego. Odpowiedzią jest między innymi niewielkie zainteresowanie sprawami narodu wśród chłopów pańszczyźnianych. Brak zaangażowania wszystkich warstw społecznych w walce o wolność skutkuje potężną klęską powstańczego zrywu.
3. Pytanie o sens walki.
a. Mickiewicz – III. cz. Dziadów – poeta propaguje idee mesjanizmu, czyli cierpienia lub śmierci narodu bądź jednostki dla zbawienia świata. Taką ideą kieruje się Konrad wypowiadając słowa „Ja kocham cały naród! (...) / Nazywam się Milijon – bo za milijony / Kocham i cierpię katusze”. Śmierć męczeńska dla Mickiewicza jest najwyższą ofiarą. Zbawiciela opisuje w „Widzeniu Księdza Piotra” - „Z matki obcej, krew jego dawne bohatery. / A imię jego czterdzieści i cztery”
b. Słowacki – Kordian – poeta staje w opozycji do poglądów Mickiewicza. Krytykuje mesjanizm jako postawę bierną, wyczekującą. Słowacki wybiera winkelrydyzm jako sposób na przywrócenie wolności, uważa śmierć w walce za lepszą niż „samo spalenie” na ołtarzu niepodległości.
c. Krall – Zdążyć przed Panem Bogiem – rozmówca autorki – Marek Edelman zestawia banał i nędze śmierci w warszawskim getcie z mitotwórcza legendą uwznioślającą dramat wydarzeń roku 1943. Powszechność śmierci trywializuje jej wymowę, Edelman wskazuje, że możliwość wyboru rodzaju śmierci jest jedynym przejawem wolności Żydów więzionych w getcie. „(...) właściwie nic nie mogło się zdarzyć. Nic większego niż śmierć, zawsze chodziło przecież o śmierć, nigdy o życie (...) tam wszystko było z góry przesądzone”

Zakończenie
1. Najważniejszym elementem tożsamości narodu jest kulturą, którą wytworzył. Literatura dzięki swojej specyfice ma szczególną wymowność.
2. Rolą pisarza jest odnajdywanie odpowiedzi na dręczące, ludzi jego epoki, pytania.
3. Literatura o tematyce powstańczej rozpatruje to zagadnienie na wielu płaszczyznach, rozważane są koncepcje walki niepodległościowej i wyjaśniane postawy.

Jakub Filipowski
ocena nauczyciela: 5