Barok - zagadnienia.

Barok w sztuce – monumentalizm, pogłębienie perspektywy, operowanie kontrastami i światłem, wydobywanie ekspresji, emocji, dramatyczności, iluzjonizm, sprawianie wrażenia trójwymiarowości, ozdobność, dynamiczne formy, ruch i pulsowanie. np. jezuicki kościół Piotra i Pawła, kościół św. Anny.;

Rokoko - (muszla), styl rozwijający się w sztukach plastycznych, architekturze, a także określający zjawiska literackie (analogiczne do plastyki); późna faza baroku (1720=80 Ludwik XV) zapoczątkowana we Francji, później w Europie; char: lekkość, płynność form, egzotyka, dekoracyjność, najw. Piękno, w liter: formy ulotne, lekkie, o zaskakującej poincie.;

Manieryzm - kierunek w sztuce i literaturze włoskiej (XVI w.) będący etapem pomiędzy renesansem i barokiem. Kierunek ten propagował wprowadzenie bogactwa dekoracji, stosowanie wyrafinowanych form I ekspresji uczuć

Kontrreformacja - prąd powstały w Kościele katolickim wobec zagrożenia reformacją. Kontrreformacja zapoczątkowana została na soborze trydenckim w 1545 roku. Uchwalono wtedy dekrety potępiające innowierców i ustalono strategię działania Kościoła. Dzięki kontrreformacji Kościół uformował się jako instytucja polityczna, wzmocnił swoją pozycję zachwianą przez reformację.;

Sarmatyzm - termin ten wywodzi się od nazwy starożytnego plemienia Sarmatów. Szlachta polska uznawała Sarmatów za swoich przodków, a określenie sarmatyzm odniosła do całokształtu życia społecznego, obyczajowego, politycznego i religijnego. Założenia sarmatyzmu to: przywiązanie do tradycji (ksenofobia), wolność (często przeradzająca się w anarchię), wierność religii katolickiej, przekonanie o wyższości rodu szlacheckiego (megalomania).;

Klasycyzm – ogólnoeuropejski prąd kulturalno literacki, nawiązujący do wzorów antycznych, dążący do wypracowania uniwersalnych norm twórczości literackich, obowiązywała zasada DECORUM. !!!2)Wiersz okolicznościowy - utwór pisany mową wiązaną, kształtowany przez rytm, często także przez rym; krótki utwór poetycki stworzony specjalnie na daną okazję;

List - pisemna wypowiedź skierowana do osoby instytucji (epistolografia); najczęściej powiadamia, domaga się podjęcia jakichś działań lub zajęcia stanowiska, komentuje, oddaje się refleksji związanej z poruszanymi sprawami.; np. Listy Jana III Sobieskiego;

Pamiętnik - utwór literacki zawierający opis wydarzeń; oparty na bezpośrednich obserwacjach, wspomnienia i przeżycia; w centrum zdarzeń znajduje się zawsze autor, co przesądza o autobiograficznym charakterze pamiętnika; np. Pamiętniki Jana Chryzosoma Paska; Sonet - utwór poetycki o specjalnym układzie rymów; 2 strofy po 4 wersy (opis, narracja) i 2 strofy po 3 wersy (refleksje); Do trupa Jan Andrzej Morsztyn, Sonety M. Sępa Sarzyńskiego
Poemat - większy utwór, zawierający elementy epiki i liryki
!!!3)Antyteza - zestawienie 2 elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji ; Oksymoron - związek frazeologiczny, wyrażenie złożone z dwóch przeciwstawnych znaczeniowo składników, najczęściej rzecz i przym, nielogiczność
Puenta liryczna (francuskie pointe = szpic, dowcip) - punkt kulminacyjny myśli, istotna cecha liryki klasycystycznej, w której jest obecna wyrazistość zamknięcia wypowiedzi podmiotu; dobitne zamknięcie znaczeniowe udanym konceptem, dowcipem, nieoczekiwanym zwrotem, paradoksalnym sformułowaniem myśli filozoficznej; Anafora - figura retoryczna polegająca na powtarzaniu tego samego wyrazu lub zwrotu na początku kolejnych zdań, członów zdania lub wersów; Epifora - figura retoryczna polegająca na powtarzaniu tego samego wyrazu lub zwrotu na końcu kolejnych zdań, członów zdania lub wersów;

Marinizm- termin wywodzący się od nazwiska włoskiego poety Giambatisto Marina, którego twórczość zyskała licznych naśladowców w Europie epoki baroku; orginalzny pomysł, przerost formy nad treścią, tematy miłosne; Gongoryzm - podstawowy kierunek baroku hiszpańskiego reprezentowany przez Luisa de Góngorę y Argote. Poezja powstająca w tym stylu charakteryzowała się niezwykłym słownictwem, powstającym z przekształcenia słów greckich i łacińskich. Gongoryzm kładł nacisk na bogate konstrukcje metaforyczne, pełne niezwykłości i zaskakujących niespodzianek. Często stosowano aluzje bardzo trudne do rozszyfrowania; Makaronizm - wplatanie wyrazów obcego pochodzenia w tekst, dokuczliwa maniera polskiego stylu często potępiana lub też rodzaj groteskowego wiersza.; Inwersja zdaniowa - przestawnia, niezwykły szyk w zdaniu, polegający na zmianie przyjętej w lit kolejności lub na rozbiciu grup składniowych; Hiperbolizacja - przesadnia, wyolbrzymienie, przedstawienie jakiegoś zjawiska w sposób wyolbrzymiający jego rozmiary, znaczenie i oddziaływanie; Koncept - efektowny, kunsztowny obraz literacki, obejmujący cały utwór lub jego część, wyszukany pomysł, nadający utworowi sztuczność poetycką; łączenie piękna i brzydoty, realności i nierealności; Gradacja - stopniowanie; Emblemat - połączenie słowa i obrazu
!!!5) Peter Paul Rubens - Ogród Miłości, architektura fantastyczna, sileski krajobraz, na I planie damy i kawalerowie (bogate suknie, kolorowe płaszcze, droga biżuteria); nagie tłuste amorki; dużo ruchu, dynamiki, ciała obfite, pełne
Carvagio - nawrócenie św. Pawła, Szaweł przeżywa objawienie; niziemski snop światła wydobywający twarz apostoła, szeroko rozportarte ręce kierowane ku górze, chudy, niezgrabny koń i pochylony sługa El Greco - Maddona z Dzieciątkiem, św. Martyną i św. Agnieszką - Mar i Agn uczestniczą w nieziem ekstazie, oddają cześć Madonnie, znajdującej się wśród chmur, amorki i dwaj anioł; dużo zwierząt - symbole (lew - czyste sumienie; jagnie - Chrystus) Rembrant van Rijn - Lekcja anatomii doktora Tulpa - amsterdamscy chirurdzy nachylający się nad zwłokami mężczyzny; każda twarz - studium portr, ciemne tło prosektorium kontrast z białymi kołnierzami, jasne ciepłe twarze kontrast z zimną trupią bladością, rozcięta ręka
!!!6)Wariacje- zmiany tematu lub struktur melodycz w utworze muzycznym
Fuga- utwór instrum lub wokal, w którym poszczeg głosy kolejno podejmują temat.Koncert- instrum utwór muzyczny, do wykonania przez solistę i orkiestrę symfoniczną (3 częściowy).Opera- sceniczny dramat muzyczny z partiami wokalnymi, muzycznymi, baletowymi
!!!7)Klasycyzm francuski – 1674 – Mikołaj Boileau „Sztuka poetycka” – decorum, 3 rodzaje literackie, klarowność języka literackiego, dzieło: harmonia i jasność, normy estetyczne – KALLOS, etyczne – AGATHON.; Racine (Fedra), Corneile (Cyd), LaFontaine; Molier - Skąpiec, Lekarz mimo woli, Szkołą Żon, Chory z Urojenia, Świętoszek (hipokryzja - Tartuffe, naiwność - Pani Pernelle, Orgon, liczne komizmy)
!!!4)Sebastian Grabowiecki - refleksyjne wiersze; człowiek niegodny zainteresowania Boga; człowiek żyje ze świadomością śmierci, która jest bramą do wiecznosci i radości; Sonet VIII - Mikołaj Sęp-Sarzyński - chwilowość ludzkiego losu; znikomość, słabość ludzi; świat - zagrożenie, pokusy którym człowiek nie jest w stanie się oprzeć; ratunek - Bóg; Sonety, Epitafium Rzymowi, Pieśni
Johne Donne - twórca barokowej szkoły poetów metafizycznych, początkowo wiersze miłosne, później filozoficzno-religijne. Łączył bogate obrazowanie z dyscypliną intelektualną, posługując się językiem zbliżonym do potocznego, zaskakującymi porównaniami, wyrafinowanymi figurami poetyckimi; Śmierć i miłośś, Poeci języka angielskiego, Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia ***; Wacław Potocki - sarmatyzm; Ogród fraszek - zbiór wierszowanych utworów, Moralia - wiersze; Transakcja wojny chocimskiej- epicki poemat; opis przygotowań i przebiegu bitwy pod Chocimem 1621; teamty społeczno-polityczne; 10 części, główny temat: konfrontacja sarmackiej szlachty ze wspołczesnością; żywy, barwny jęzek, potoczny, plastyczność obrazowania, wartka narracja; J.Ch. Pasek - Pamiętniki (2 części 1656-66 - wojny; odmienność obyczajów; przywiązanie do narodu (Dania), bitwa w Rosji (wielkie zasługi); 67-88 - ziemianin, sławienie polskiej ziemi); styl barwny, polszczyzna żywa i plastyczna, makaronizm; zdania krótkie, dialogi urywane; język potoczny, jednak w przedmówieniach język wyszukany; Portret trumienny - skłonność do pompatycznego zachowania; Wespazjan Kochowski - poeta żołnierz-Sarmata. Piewca obrony ojczyzny, tęsknoty za ziemiańskim życiem, pełnym spokoju i harmonii. Niepróżnujące próżnowanie...a także Psalmodia polska - zbiór psalmów komponowanych na wzór biblijnych. Próbuje połączyć w niej dwa tematy - filozoficzne rozterki na temat jednostki ludzkiej ze szlachecką historiozofią na temat rodowodu i misji swojego stanu. ***; Daniel Naborowski - połączenie barokowej formy wiersza z poważna poetyką; Krótkość żywota - to oryginalny wiersz ukazujący nietrwałość ludzkiego życia. Przemijalność całych pokoleń człowieczych. "dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt" . Cnota grunt wszystkiemu - rozbudowana anaforą: 14 wersów rozpoczyna się od słów: "nic to". Oczywiście "niczym" są różne ziemskie wartości, do których głupi człowiek przykłada wagę - wszystko to jest przemijalne i nietrwałe, wszystko to jest marnością. Coś trwałego - sama "cnota" - czyli prawość w życiu i wierność Bogu. Tylko zapewnia nieśmiertelność; Stanisław Herakliusz Lubomirski - poeta-magnat sławi "światową rozkosz";, został marszałkiem sejmu, a wkrótce występował przeciw królowi Sobieskiemu. sam pisał - poezję, komedie, traktat o rządzeniu, wreszcie: tom wierszy pt. Sen. Hieronim Morsztyn -, bardzo popularny wśród szlachty polskiej, Światowa rozkosz. Morsztyn głosi konieczność korzystania z dóbr tego świata, daje człowiekowi możliwość wyboru. Uważa, że jeśli Bóg stworzył je, należy zażywać ich póki czas. Nie zapomina o śmierci i przemijaniu. Koniec - vanitatywny.; Zbigniew Morsztyn pisał o wojnie; wojował pod Radziwiłłami, brał udział w wojnach kozackich, szwedzkich, moskiewskich. Swój tom poezji nazwał Muza domowa; Samuel Twardowski - jezuita, epik, piewca miłości; najsłynniejszy jego utwór nosi tytuł Dafnis w drzewo bobkowe przemieniela się... przywołuje starą, mitologiczną historię o Dafne i Apollinie; Drugie znane dzieło Nadobna Paskwalina. Kupidyn, Oliver Jan Andrzej Morsztyn - O swej pannie, Do tejże, Niestate - nie liczy się dobro i zło, wartości estetyczne ***; Józef Baka - poeta późnego baroku, pisał już w czasach saskich. Był jezuitą, a główny temat jego poezji to śmierć. Uwagi o śmierci niechybnej. Przez długie lata nie doceniano wartości poezji księdza Baki. Zarzucano mu grafomaństwo, barokowe "zepsucie stylu". Tymczasem badacze współcześni dostrzegli w dynamicznych strofach Baki co innego: groteskę, śmiałe obrazowanie, poetyckie ujęcie starego i skądinąd znanego motywu tańca śmierci.