Partie polityczne i ich funkcje.

Partie polityczne stanowią ważny element współczesnych systemów politycznych i w różnych formach istnieją we wszystkich państwach. Ich rola w XX w. Systematycznie wzrasta. Definicja encyklopedyczna mówi, że partia to :,, dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego’’. Podręcznik zaś mówi o partii jako dobrowolnym związku (o ideologicznej więzi grupowej) zmierzającym do zdobycia władzy w państwie lub też udziału w tej, że władzy. Przy tym władza stanowi dla partii instrument realizacji programu politycznego, który jest funkcjonalny wobec interesów jednej z grup społecznych. Etymologicznie słowo ,,partia’’ wywodzi się od łacińskich –pars-część i partire -dzielić.

W koncepcji Marksa i Engelsa partia, była kolejnym stadium rozwoju klasy robotniczej jako całości, formą jej społeczno-politycznej egzystencji. W ogólnym statucie Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników zredagowanym przez Karola Marksa czytamy ,,W swej walce przeciw zjednoczonej władzy klas panujących proletariat może działać jako klasa tylko przez zorganizowanie się w odrębną partie polityczną’’. Lenin natomiast widział w partii ewentualną organizację reprezentującą proletariat, związek proletariacki, nie zaś globalną organizację całości klasy. ,,Jesteśmy partią klasy i dlatego cala prawie klasa (a w czasach wojennych, w epoce wojny domowej, nawet absolutnie cała klasa) powinna działać pod kierownictwem naszej partii, powinna przybliżać się do naszej partii możliwie jak najściślej, lecz byłoby maniłowszczyzną- wleczeniem się w ogonie- sądzić, że kiedykolwiek bądź prawie cała lub cała klasa będzie w stanie w warunkach kapitalizmu wznieść się do poziomu aktywności i świadomości swego oddziału czołowego, swej partii socjalistycznej. Żaden jeszcze rozumny socjalista nie wątpił, że w warunkach kapitalizmu nawet organizacja zawodowa (bardziej prymitywna, bardziej dostępna dla świadomości nierozwiniętych warstw) nie jest w stanie ogarnąć prawie całej lub całej klasy robotniczej.

Partie polityczne są stosunkowo młodymi instytucjami w życiu publicznym. Wyłączając zrzeszenia się ludzi w obliczu walki czy w walce o władze aczkolwiek taka forma posiada wieloletnią tradycje i nie jest jedynie domeną współczesności. Partia polityczna wywodzi się z kręgu kultury europejskiej. Z Europy rozprzestrzeniła i utrwalił się w innych kulturach. Pierwsze nowoczesne partie, które działały w środowisku masowym powstawały w Europie w drugiej połowie XIX w. W dziejach partii Max Weber wyróżnia trzy etapy koterii arystokratycznej, klubu politycznego i partii masowej. Etap koterii i klubu to ,,prehistoria’’ partii, właściwa dojrzała postać występuje w kształcie organizacji masowej. Koteria arystokratyczna może być uznana za wstępne stadium partii politycznej tylko wtedy gdy, wyłoniły się z niej kolejne etapy rozwojowe partii oraz gdy działa w ramach – choćby najbardziej ograniczonego w zakresie władzy-systemu reprezentacji parlamentarnej. Pierwsze koterie ukształtowały się w Anglii w drugiej połowie XVII w.; koterie wigów i torysów. W historii Polski najbardziej znaną koterią jest Familia Czartoryskich.

Kolejny etap: kluby polityczne różniły się od koterii arystokratycznych nie tylko kontekstem społecznym(kluby były uwikłane w walkę klasową między ziemiaństwem a burżuazją), ale także trwałością więzi ideologicznej oraz rozbudowana organizacją i co za tym idzie nieporównywalnie szerszym zasięgiem działania publicznego. Pierwszym polskim klubem politycznym było Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji(1791r.) a jednym z członków był książę Józef Poniatowski. Członkowie popierali ustawę rządową dotyczącą uchwalenia konstytucji. W Anglii kluby powstawały jako ośrodki kształtowania się i propagowania ideologii mieszczańskiej. Torysi założyli w 1831r. Carlton Club a w pięć lat później powstał Reform Club za sprawą wigów.

Partie masowe zaczęły powstawać w Europie w drugiej połowie XIX w. Od klubów różniły się tym, że były zorientowane na pozyskiwanie masowych wpływów także poza okresem wyborczym, na pozyskiwanie jak największych liczby członków operowały bogatymi środkami oddziaływań politycznych (propaganda, agitacja, edukacja polityczna).
Rozwój partii politycznych w XIX i w XX w. jest następstwem uwarunkowań instytucjonalnych (np. parlamntaryzacja i demokratyzacja instytucji politycznych), sprzeczności i kryzysów społecznych (np. konfliktów interesów między zwolennikami starego i nowego porządku społecznego czy konfliktów socjalnych) oraz przemian modernizacyjnych wywołujących kontrowersje wobec postępu cywilizacyjnego i jego następstw życia społecznego. Do końca XIX w. partie masowe powstały w Anglii (liberałowie i torysi-konserwatyści), oraz na Zachodzie kontynentu europejskiego (partie socjaldemokratyczne).Pierwszą partią masową było założone w 1861r. Liberalne Stowarzyszenie Rejestracji Wyborów w Anglii. W 1863r. Powstała pierwsza masowa partia robotnicza-Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy założony przez Fryderyka Lassalle’a.

Klasyfikacja partii politycznych: Istnieje wiele kryteriów za pomocą, których klasyfikuje się partie polityczne. Ich dobór zależy od postawy teoretycznej, tj. od przyjęcia określonej hierarchii ważności różnych elementów praktyki partii politycznej. Pierwsze z kryterium to kryterium klasowe w kryterium tym wyróżniamy partie reprezentujące interesy:
· jednej z klas podstawowych w danej formacji społecznej (np. proletariackie).
· jednej z klas niepodstawowych (np. chłopskie) ze skłonnością do zawierania sojuszy z klasą robotniczą lub burżuazyjną;
· grup społecznych o dynamicznych cechach przynależności klasowej
· warstw społecznych (np. inteligencji, mieszczaństwa)
· klas i warstw reliktowych (np. ziemiańskie)
· ponadklasowych całości społecznych w warunkach występowania wspólnego dobra interesów i celów politycznych skłaniających klasy do zawierania kompromisów;
Poza kryterium klasowości, instrumentem oceny zasięgu i charakteru społecznego partii jest kryterium środowiska działania .Ze względu na to kryterium wyróżniamy partie:
· jednośrodowiskowe –ograniczające się do jednego środowiska społecznego- tego, którego interesy reprezentują
· powszechne- zorientowane na środowisko ogólnospołeczne, nie dążą do uzyskania wpływu w jakimkolwiek środowisku
· pośrednie-koncentrujące działalność przede wszystkim w jednym środowisku, lecz nie rezygnujące z uzyskania wpływów i poparcia w innych środowiskach.
Kolejnym kryterium jest podział partii ze względu na charakter ich doktryn, zasadnicze ukierunkowanie ideologiczne w tym kryterium należy wyróżnić partie:
· konserwatywne- dążące do trwałego zachowania podstawowych cech współczesnej im rzeczywistości społecznej;
· reformistyczne, które dążą do istotnych zmian liczebnych społeczeństwa, bez naruszania jednak jego zasadniczej struktury
· rewolucyjne- zmierzające do jakościowej restrukturalizacji życia społecznego;
· reakcyjne, których celem jest przywrócenie w części lub w całości cech poprzedniej formacji lub poprzedniego etapu tej samej formacji społecznej.
Największą ilość kryteriów wyróżniamy w sferze organizacji wewnętrznej i ról pełnionych przez partie w systemie politycznym i tak ze względu na strukturę organizacyjną wyróżnia się partie:


1.
· scentralizowane, zorganizowane hierarchicznie, z silnym ośrodkiem kierowniczym, zdolnym do tworzenia i egzekwowania jednorodnej linii programowej oraz zachowania dyscypliny formalnej w partii;
· zdecentralizowane- są to przeważnie partie występujące w systemie politycznym, gdzie system partyjny odgrywa drugorzędną rolę
2.
· partie kadrowe, nieliczne, skupiające mniej niż 10% swego elektoratu;
· partie masowe, o dużej liczbie członków, skupiające w swych szeregach powyżej 10% osób systematycznie na nie głosujących (kryterium 10% zależne jest od frekwencji wyborczej).
3.
· partie o ścisłych i formalnie określonych zasadach członkostwa.; zasady te, zawarte są zazwyczaj w statutach, podają warunki przyjęcia do partii, sposoby aktywnego uczestnictwa w jej pracach, kary i nagrody stosowane wobec członków;
· partie o luźnym członkostwie, gdzie przynależność wyraża się np. poprzez głosowanie na kandydatów własnej partii;
Ze względu na orientację ku określonym rolom w systemie politycznym i wobec systemu politycznego wyróżnia się partie zorientowane ku:
· funkcji legalnej walki o władze, jej sprawowania i utrwalania;
· zmianie lub destrukcji istniejącego systemu politycznego (np. partie komunistyczne w Europie przed II wojna światową);
· uczestnictwu w wyborach – są to tzw. Partie usługowe ,które działają podczas wyborów i kampanii przedwyborczej
· sprawowaniu władzy i realizacji strategicznych programów rozwoju społecznego
· wspieraniu istniejącej elity władzy w państwie; partia jest wtedy ruchem organizującym masowe poparcie dla centralnych ośrodków władzy państwowej;
· globalnej, totalnej obecności w życiu klasy społecznej, którą reprezentują- partie takie prócz posiadania władzy w państwie mają wiele innych ról(partie socjaldemokratyczne XIX I XX w).
Kolejnym już ostatnim kryterium podziału, które zostanie tu wyodrębnione jest instytucja przywództwa partyjnego. Wyodrębniamy partie:
· o przywództwie kolektywnym
· o przywództwie kolektywnym z wyraźnie zaznaczonym liderem, który spełnia rolę arbitra czy nadaje kierunek doktrynalny
· o przywództwie charyzmatycznym, gdzie pomimo gwarancji kolektywnego kierowania, dominuje jednostka np. ze względu na cieszący się autorytet
· o jednoosobowym przywództwie typu wodzowskiego, które jest z reguły formalnie usankcjonowane
· o przywództwie consensualnym, które występuje najczęściej wtedy, gdy partia jest kanałem ujawniania i reprezentacji interesu różnego typu lub interesów różnych grup społecznych.

Funkcje partii politycznych: Partie polityczne, realizując swoje podstawowe zadania, pośredniczą miedzy społeczeństwem a państwem. Treść tego pośrednictwa jest odmienna w systemach autorytarnych i demokratycznych. W warunkach systemów niedemokratycznych partie polityczne zmierzają do podporządkowania społeczeństwa rządzącej elicie. W państwach demokratycznych partie zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej. Współcześnie w poczynaniach partii dominują przedsięwzięcia zmierzające do uzyskania poparcia elektoratu. Partie realizują trzy podstawowe funkcje:

1.Funkcja kształtowania opinii i postaw politycznych. Zadaniem, jakie wszystkie partie stawiają przed sobą jest kształtowanie opinii politycznych nie tylko swych członków, ale i szerokich kręgów społecznych, które partia chce pozyskać dla siebie. Kształtowanie opinii to zadanie informacyjne; kształtowanie postaw politycznych wymaga działań bardziej intensywnych, wychowawczych. Można tu wyróżnić typowo informacyjną działalność członków partii, w tym fachowców od kontaktów z mediami - rzeczników prasowych oraz działalność nastawioną na tworzenie pewnego wizerunku partii, określaną jako marketing polityczny. Znacznie większe możliwości kształtowania opinii publicznej mają partie duże, posiadające znaczącą reprezentację parlamentarną czy rządzące w danej chwili krajem. Są one w większym stopniu zauważane prze media, ich działalność jest szerzej opisywana i komentowana. Istotne jest również mnie czy bardziej otwarte poparcie wysokonakładowych gazet czy telewizji publicznej. marketing polityczny. W funkcji tej zawiera się również zagadnienie artykulacji i integracji interesów, wyodrębnianie gdzie indziej w odrębną funkcję. Artykulacja interesów jest tu rozumiana jako dążenie do ujawnienia i sformułowania treści interesów swoich zwolenników. Jest ona realizowana przez takie środki jak prasa partyjna, agitacja wśród zwolenników, polityczne wystąpienia parlamentarne, akcje masowe- petycje, demonstracje, strajki. Zadanie integracji interesów może być określane jako kojarzenie interesów innych grup i tworzenie z nich pewnej syntezy, budowanie kompromisu. Rola partii politycznej może tu być mniej lub bardziej aktywna; może ona ograniczyć się tylko do pośrednictwa, albo wnieść pewien twórczy wkład w proces integracji. Partie dążą do integracji interesów gospodarczych, społecznych i kulturalnych wokół wspólnych celów.

2. Funkcja wyborcza realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym jednak nasileniem w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programu wyborczego. Choć partie polityczne nie są jedyną instytucją polityczną posiadającą możliwość desygnowania kandydatów, to są one czynnikiem głównym, posiadającym niemal monopol w tej dziedzinie, jeśli nie bezpośredni, to pośredni wpływ na wybór kandydatów. Selekcja kandydatów jest niezwykle ważnym elementem funkcji wyborczej funkcji partii; poprzez nią formułuje się elita polityczna państwa. Kandydaci są wybierani wpierw wewnątrz partii, w sposób mniej lub bardziej demokratyczny; wybór demokratyczny członków partii stosuje się rzadko, z reguły większy wpływ ma tu kierownictwo partii i jej najbardziej aktywni działacze. Przewaga kierownictwa może być tym, że za faktycznego reprezentanta wyborców uważana jest partia polityczna, a nie konkretny kandydat. Wokół kandydatur toczy się ostra, niejawna węższych kręgów politycznych, frakcji wewnątrzpartyjnych czy grup interesów stojących poza partiami. Na ostateczne zatwierdzenie wybranego kandydata na stanowiska w rządzie czy administracji państwowej mogą mieć też wpływ inne partie, zwłaszcza te pozostające w koalicji z daną partią; stosowany jest tu mechanizm konsultacji. Partie polityczne prezentują swoim wyborcom swoje programy przez cały czas swojej działalności, a w czasie wyborów - formułują programy wyborcze czy też platformy wyborcze. Program wyborczy jest środkiem oddziaływania na wyborców, umożliwiających przyciągnięcie wyborców i zgrupowanie ich wokół programu działania politycznego prezentowanego przez daną partię. Programy wyborcze mogą być opracowywane przez partię jako całość lub pozostawione poszczególnym kandydatom; jest to zależne od charakteru danej partii15 . W takich przypadkach jak wybór prezydenta można zauważyć dominującą rolę lidera, z którym program jest ściśle utożsamiany, lider osobiście przedstawia go i jest z nim identyfikowany; rolę taką podkreślają wystąpienia kandydata na prezydenta czy urzędującego prezydenta w środkach masowego przekazu. Program wyborczy po przeprowadzeniu wyborów przekształca się z propozycji politycznych partii i jej kandydatów w wyraz opinii tej części wyborców, którzy głosowali na daną partię. Wyborcy ci przez swój głos popierają ów pogram, wyrażają zgodę na zawarte w nim propozycje i oczekują ich realizacji. Jest to jedna z form organizacji politycznej działalności obywateli, do której powołane są partie polityczne. Partie polityczne nie tyle jednak wyrażają opinie obywateli, co same je tworzą. Przygotowują program polityczny, do którego starają się przekonać społeczeństwo, zyskać jak najwięcej zwolenników, by otrzymać dzięki temu jak najwięcej głosów, a przez to - władzę w państwie. Partie kształtują więc poglądy swoich wyborców, są ich przewodnikiem w kwestiach politycznych. W programach wyborczych występuje znaczny element propagandy; są układane bardziej pod kątem pozyskania jak największej liczby wyborców niż merytorycznej informacji o zamierzeniach partii.

3. Funkcja rządzenia w węższym, dosłownym jej rozumieniu występuje wtedy, gdy partia polityczna obejmuje kierownictwo państwem w drodze obsadzenia decydujących organów państwowych. W szerszym rozumieniu uczestniczą w niej także partie, które usiłują wpłynąć na działanie kierowniczych organów państwa; można ją określić jak kontrolę rządu lub opozycję do rządu. Sobolewski proponuje także dla tej funkcji nieco szerszą nazwę - rządzenia i kontroli rządów. Partia, która wygrała wybory, obsadza kluczowe stanowiska w państwie i zaczyna realizować funkcję kierowania organami państwowymi czy też kierowania państwem. Dzięki wprowadzeniu do organów państwowych swoich przedstawicieli partia polityczna ma wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i mianowanie personelu wykonawczego. Należy do niej władza w państwie. O bezpośrednim zaangażowaniu partii w kierownictwo państwem świadczy obejmowanie przez przywódców partii najwyższych stanowisk państwowych, takich jak stanowiska prezydenta, premiera, ministrów. Z kierowaniem państwem nierozerwalnie łączy się funkcja kontroli rządu, funkcja opozycji. Proces rządzenia polega na konkurencyjnej walce sił politycznych, z których jedne w danej chwili rządzą państwem, a inne pozostają do rządu w opozycji, dążąc do odwrócenia tej sytuacji przy okazji następnych wyborów. Partie opozycyjne prowadzą działania w dwóch kierunkach: przygotowania do zwycięstwa w następnych wyborach i próby włączenia się do rządzenia państwem. Pierwszy kierunek jest realizowany przez krytykę posunięć partii rządzącej i przygotowanie własnego programu politycznego. Drugi kierunek to również krytyka, ale mnie destruktywna, mająca na celu wywarcie bieżącego wpływu na politykę państwa - krytyka korygująca. Partie nie mające wpływu na politykę państwa, nie brane pod uwagę w podejmowaniu decyzji państwowywych, często uciekają się do środków takich jak strajki czy manifestacje uliczne. Polityka państwa ma być w takim modelu nie tyle wolą większości, ale syntezą między wolą większości a mniejszości, kompromisem między rządzącymi a opozycją.

Cele partii na przykładzie Sojuszu Lewicy Demokratycznej, partii dominującej w polskim rządzie:
pełne upodmiotowienie obywateli w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym - troska o zasady i instytucje demokratycznego państwa, decentralizację zadań i finansów publicznych, rozwój wszelkich form samorządności, wspieranie inicjatyw i działań obywatelskich;
zapewnienie szybkiego wzrostu gospodarczego i umocnienie międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki, przy jednoczesnym dążeniu do pełnego, produktywnego zatrudnienia;
zagwarantowanie ludziom równych szans rozwoju, w szczególności poprzez powszechny i bezpłatny dostęp do edukacji na wszystkich szczeblach kształcenia; tworzenie optymalnych warunków startu życiowego młodzieży;
ograniczenie wciąż zbyt dużej sfery niedostatku i ubóstwa, likwidację obszarów ludzkiej biedoty, która zamyka jednostki, rodziny i całe grupy społeczne w cywilizacyjnych gettach;
zabieganie o równy status kobiet i mężczyzn, wspieranie aktywności zawodowej i społecznej kobiet, oraz poszanowanie prawa do świadomego macierzyństwa;
zdynamizowanie przemian cywilizacyjnych polskiej wsi i modernizację rolnictwa;
gospodarowanie w sposób ekologicznie zrównoważony z poszanowaniem dla środowiska naturalnego;
równe traktowanie obywateli bez względu na płeć, pochodzenie, wyznawaną religię czy światopogląd oraz pełne poszanowanie praw wszelkich mniejszości;
pełna wolność i swoboda sumienia i wyznania, współpraca z kościołami i związkami wyznaniowymi na rzecz rozwiązywania spraw społecznych i obrony ludzkiej godności przy zachowaniu świeckości państwa;
otwarcie Polski na świat, integracja ze strukturami europejskimi, budowanie trwałych więzi sąsiedzkich i regionalnych;
dialog społeczny jako zasadnicza metoda kształtowania stosunków społecznych, rozwiązywania sporów zbiorowych i sprawowania władzy.
DEKLARACJA IDEOWA SLD (Projekt - 15 kwietnia 1999 r.)
Status prawny partii politycznych w Polsce określa Konstytucja RP oraz ustawa o partiach politycznych z 1997. Zakazane jest istnienie partii politycznych odwołujących się do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu faszyzmu i komunizmu oraz tych, których program lub działalność zakłada bądź dopuszcza nienawiść rasową i narodową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa.

Literatura:
1.,,Nauka o polityce’’- Podręcznik akademicki pod redakcja Artura Bodnara.
2.,,Kompendium wiedzy o państwie współczesnym’’- Konstanty Adam Wojtaszczyk
3.,,Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa’’ – Zygmunt Bauman
4. ,,Partie i systemy partyjne świata kapitalistycznego’’-Marek