Społeczeństwo, socjalizacja...

Więzi społeczne, ogół stosunków, połączeń i zależności łączących jednostki w trwałe zbiorowości i grupy społeczne.
Komponentami więzi społecznej są: styczność zestrzenna – jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni, np. w klasie i uświadamiają sobie ich obecność; styczność psychiczna – efekt wzajemnego zainteresowania się cechami osób pozostającymi w styczności przestrzennej, może się przekształcić w łączność psychiczną (np. przyjaźń, koleżeństwo, sympatie); styczność społeczna – wyraża się w świadomości wspólnego stosunku do przedmiotów, symboli i osób. Więzi te powodują odczuwanie przez jednostki poczucia wspólnoty, łączności i przynależności do grupy, opartego na przestrzeganiu wartości, norm i wzorów zachowań. Więzi społeczne występują też jako obiektywnie istniejący, zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki i mniejsze grupy społeczne w jedną całość.

Komunikacja społeczna, proces tworzenia, przekształcania i przekazywania informacji między jednostkami (komunikacja interpersonalna), grupami i organizacjami społecznymi. Celem komunikacji społecznej jest kształtowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy, postaw i zachowań zgodnie z interesami i wartościami odziałujących na siebie nadawców i odbiorców.
Model komunikacji społecznej składa się z kilku elementów: nadawca – komunikat – kanał (np. powietrze, papier, obraz) – odbiorca – sprężenie zwrotne (reakcja odbiorcy na komunikat nadawcy). Efektywność komunikacji społecznej zależy od obiektywizmu, kompetencji (wiarygodności) nadawcy oraz od atrakcyjności przekazu, który powinien cechować się trafnością argumentacji (jednostronnej lub dwustronnej), odpowiednim doborem metod przekazywania (odwoływania się do emocji, intelektu lub emocji i intelektu), a także uwzględniać nastawienie odbiorców (pozytywne, negatywne, obojętne) w stosunku do przekazywanych informacji oraz ich wiek, wykształcenie, płeć, otwartość na innowacje itp. Nadawca może posługiwać się również metodami manipulacji i perswazji. Jednym z rodzajów komunikacji społecznej jest komunikacja polityczna – wymiana informacji między władzą polityczną np. upowszechnianie i formułowanie programów politycznych a społeczeństwem (np. artykulacja potrzeb) lub jako mechanizm kierowania społeczeństwem. System demokratyczny charakteryzuje otwartość informacyjna, którą gwarantują regulacje prawno-konstytucyjne i prawo do informacji.


Socjalizacja (z łaciny socialis – społeczny),
1. proces rozwoju społ. człowieka, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm, wzorów zachowań, obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi oraz umiejętności niezbędnych dorosłej osobie. Socjalizacji dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego (np. rodziny, kolegów), osób (np. nauczyciela) lub instytucji (np. szkoły),
2. w politologii pojęcie socjalizacja polityczna oznacza proces kształtowania świadomości, postaw i kultury politycznej człowieka. Jednostka przyswajając sobie różne informacje o systemie politycznym, wartościach, normach i wzorach zachowań politycznych, a także dzięki własnej aktywności zdobywa wiedzę i reguluje własnymi zachowaniami.
Na socjalizację polityczną wpływają np.: partie polityczne, środki masowego przekazu, instytucje państw, znajomi, koledzy itd. Istotną rolę w socjalizacji politycznej odgrywa też edukacja polityczna. Rezultatem tych wielorakich oddziaływań jest ukształtowanie się różnych postaw, emocji i zachowań poszczególnych ludzi w odniesieniu do zaistniałych zjawisk i podmiotów politycznych oraz wyobrażeń i koncepcji stanowiących podstawę ich aktywności publicznej.

Społeczeństwo, jedno z podstawowych pojęć socjologicznych, różnie definiowane i rozumiane. Najczęściej określa się społeczeństwo jako wszelkie formy życia zbiorowego w ramach jednego narodu czy państwa, oparte na zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres. Szeroko również upowszechnione są poglądy, które upatrują istotę społeczestwa w fakcie istnienia organizacji społecznej, w związku z czym społeczeństwo definiowane jest jako ogół instytucji i urządzeń zapewniających ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb, zorganizowane współżycie i rozwój. Społeczeństwo uważane jest także za system grup społecznych wzajemnie zależnych, podlegających przeobrażeniom.
Na gruncie socjologii wyróżnia się:
1) społeczeństwo globalne oznaczające dużą zbiorowość, żyjącą na rozległej przestrzeni, w której wytworzyły się i utrzymują więzi społeczne oparte na wspólnym dorobku kulturowym, na funkcjonowaniu instytucji nieformalnych i wzorów zachowania.
2) społeczeństwo lokalne (społeczność), czyli zbiorowość ludzką mieszkającą na określonym terytorium (np. osiedle mieszkaniowe, dzielnica miasta, wieś), w której więzi społeczne oparte są na wspólnocie warunków życia, sąsiedztwie, wspólnej kulturze, ścisłej społecznej kontroli.

Zróżnicowanie społeczne, dyferencjacja społeczna, układ społeczny, najczęściej hierarchiczny, powstały na skutek występowania w każdym społeczeństwie różnic i barier między ludźmi i grupami społecznymi.
Wyodrębniony wg różnych kryteriów: wykształcenia, zawodu, pełnionych ról społecznych, wieku, prestiżu, stanu majątkowego i innych. Niektóre podziały są bardziej sztywne, inne mniej, np. przynależność do kasty, w której pozycja społeczna jednostki jest dziedziczna, trudno zmienić, natomiast w nowoczesnym społeczeństwie przynależność społeczna zależy zazwyczaj od posiadanych przez jednostkę umiejętności, zdolności, zawodowych kwalifikacji oraz determinacji w dążeniu do osiągnięcia zamierzonego celu.

Ruchliwość społeczna, zmiana pozycji społecznej jednostek lub grup w ramach tej samej lub innej zbiorowości. Ruchliwość społeczna może być:
1) pionowa (wertykalna), wyrażająca się w przechodzeniu z niższych pozycji społecznych na wyższe (awans społeczny) lub z wyższych na niższe (społeczna degradacja).
2) pozioma (horyzontalna), polegająca na przenoszeniu się z jednej grupy do drugiej bez wyraźnej zmiany pozycji społecznej.
Warstwa społeczna, termin różnie definiowany we współczesnej socjologii, używany głównie przy opisie struktury społecznej i zróżnicowania społecznego. Najczęściej za warstwę społeczną uważa się grupę osób odróżniającą się od innych grup stanem posiadania, wspólnotą warunków środowiskowych, stylem życia, obyczajów, wzorów kulturowych itp. kryteriów zarówno istniejących obiektywnie, jak i urojonych. W tym ujęciu wyróżnia się np. warstwę chłopską, warstwę drobnomieszczańską itp.
Warstwa społeczna jest ujmowana również - szczególnie na gruncie socjologii marksistowskiej - jako podgrupa lub odłam w ramach danej klasy społecznej, mająca zarówno cechy wspólne z daną klasą, jak i cechy swoiste, np. wielka, średnia, drobna burżuazja.
Za warstwy społeczne uważa się również grupy społeczno-zawodowe, charakteryzujące się swoistym miejscem i funkcjami w społecznym podziale pracy, zbliżonym charakterem pracy, swoistym stylem życia, zajmowaną pozycją społeczną np. warstwa inteligencji, warstwa urzędnicza, warstwa rządząca.

Stratyfikacja społeczna, uwarstwienie społeczne, koncepcja podziału społ. polegająca na jego rozpatrywaniu pod kątem istnienia warstw (klas, stanów, grup społeczno-zawodowych) różniących się między sobą pod względem np. dochodu, prestiżu, wieku, kwalifikacji, wykształcenia, pełnionych funkcji itd. Pozycja danej warstwy społecznej (wyższa – niższa) zależy od uznawanego w danym społeczeństwie systemu wartości.
Jednym z pierwszych, który podjął (lata 30. XX w.) badania nad stratyfikacją społeczną był amerykański uczony W.L. Warner. Na podstawie analizy małomiasteczkowej społeczności amerykańskiej wyodrębnił (wg kryteriów dochodu, wykształcenia, zawodu) 6 warstw mających nierówny prestiż: wyższa – wyższa i wyższa – niższa, średnia – wyższa i średnia – niższa, niższa – wyższa i niższa – niższa.

Klasa społeczna, pojęcie socjologiczne funkcjonujące głównie na gruncie socjologii marksistowskiej oznaczające, wg definicji grupy ludzi różniące się między sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem (przeważnie usankcjonowanym i ustalonym przez prawo) do ośrodków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i - co za tym idzie - sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.
Stosunek do środków produkcji, tzn. posiadanie lub nieposiadanie środków produkcji, miał zasadnicze znaczenie dla wyznaczenia granicy dzielącej społeczeństwo na dwie antagonistyczne klasy podstawowe w danej formacji ustrojowej. W niewolnictwie takimi klasami społecznymi są właściciele niewolników i niewolnicy, w feudalizmie panowie feudalni i chłopi, w kapitalizmie burżuazja i proletariat.
Obok klas podstawowych występują klasy niepodstawowe i warstwy społeczne, które mają swoiste cechy i interesy pozwalające wyodrębnić je jako samodzielne zbiorowości ludzkie.


Świadomość klasowa, typ świadomości społecznej, charakterystycznej dla poszczególnych klas społecznych, która wyraża się przede wszystkim poczuciem wspólnoty interesów członków danej klasy oraz wspólnych uwarunkowań ekonomicznych i polityczno-społecznych.
Pojęcie występujące we wszystkich teoriach filozoficznych i socjologicznych zajmujących się podziałem społeczeństwa na klasy, silnie akcentowane zwłaszcza w marksizmie i leninizmie.

Stan, zamknięta grupa społeczeństwa feudalnego o wyodrębnionej pozycji społeczno-prawnej. Najbardziej uprzywilejowane stany to feudałowie świeccy i duchowieństwo. Osobny stan tworzyło mieszczaństwo, w niektórych krajach (np. we Francji, tzw. trzeci stan) wspólnie z chłopami, których jednak najczęściej zaliczano do odrębnego stanu (np. w Polsce, w Niemczech) lub jako grupę nieuprzywilejowaną pozostawiano poza stanem.
Przynależność do stanu (poza duchowieństwem) była dziedziczna, jednak w praktyce istniała możliwość przejścia do innego stanu poprzez nobilitację lub uzyskanie obywatelstwa miasta. Stany uczestniczyły w politycznym życiu kraju poprzez swych przedstawicieli w parlamencie. Ustrój stanowy likwidowały stopniowo rewolucje antyfeudalne, w Polsce został zniesiony ostatecznie przez Konstytucję marcową 1921.