Giaur - powieść poetycka George'a Byrona.

Powieść poetycka George’a Byrona (1788-1824) napisana w 1813 roku, wprowadza czytelnika w atmosferę przedstawianej opowieści przez scenkę morską: gdy piracki statek goni rybacką barkę, brzegiem morza, po skalistej drodze mknie tajemniczy jeździec na czarnym koniu. Narrator nazywa go giaurem, co wśród muzułmanów oznacza niewierny, czyli chrześcijanin. To właśnie on jest głównym bohaterem utworu, choć nikt nie zna jego imienia, nie wiadomo też skąd pochodzi.

Fabuła utworu jest bardzo zawikłana. Opowiadana historia rozgrywa się w opanowanej przez Turków Grecji; często jednak zmienia się miejsce relacjonowanych zdarzeń, akcja przenosi się w czasie.

Giaur – nie znany nikomu wenecjanin – pokochał Leilę, muzułmańską brankę. Należała ona do haremu tureckiego baszy – Hassana, była nawet jego pierwszą żoną. Lila zamierzała uciec, lecz Hassan domyślił się zdrady i ukarał niewierną małżonkę. Tureckim zwyczajem kazał wrzucić ją do morza w zaszytym worku. Zrozpaczony Giaur długo szukał Leili w umówionym miejscu na brzegu morza. Wreszcie zrozumiał, co się stało. Zebrał bandę zbójców i zaczaił się na Zassana, gdy ten wyruszał z wyprawą po nową żonę. Zemsta była okrutna. Zabicie Zassana nie przyniosło jednak bohaterowi ukojenia. Wewnętrznie wypalony, cierpiący z powodu niewygasłej miłości do Leili, wstąpił do klasztoru, gdzie przez sześć lat próbował bezskutecznie odnaleźć spokój i równowagę duchową. Swoją straszną tajemnicę zdradził tylko spowiednikowi w ostatnich godzinach życia, po czym umarł, nie powiedziawszy nikomu, kim był i jak się nazywał.

Ta stosunkowo prosta historia miłosna została przedstawiona w utworze w sposób zawiły, celowo skomplikowany. Była to prowokacja wymierzona przeciw krytykom, manifestacja rozbicia uporządkowanych, klasycystycznych reguł pisarstwa. Od Giaura zaczęła się kariera powieści poetyckiej – nowego gatunku poezji narracyjnej wprowadzonego przez poetów romantycznych; to dłuższy utwór wierszowany mniejszy rozmiarami szerokością tematyki od epopei.

Byron kreuje w swym utworze nowy typ bohatera. Jego Giaur łączy w sobie sprzeczne postawy: z jednej strony jest romantycznym straceńcem o nieokiełznanych namiętnościach i gorącym sercu, którego dręczą wspomnienia o ukochanej i wyrzuty sumienia, z drugiej zaś – to zbrodniarz, człowiek o zimnym, opanowanym obliczu, który nie żałuje popełnionych czynów. Istotnymi cechami Giaura są niewątpliwie: wyobcowanie, samotność oraz bunt przeciw światu. Wybujały indywidualizm, dwuznaczność moralna popełnionych czynów stawiają go wśród innych, późniejszych bohaterów romantycznych, wybitnych jednostek będących w konflikcie z rzeczywistością.

Typ bohatera bajronicznego, postawa buntu, a także nowe ujęcie miłości – bez sentymentalnych, romansowych udziwnień – oraz apoteoza wolności w początkowych partiach utworu – przyciągały wszystkich romantyków. Stały się też inspiracją wielu utworów, naśladujących postać stworzoną przez Byrona.