George Gordon Byron - biografia

George Gordon Byron – legendarna postać europejskiego romantyzmu (choć sam był przeciwnikiem romantyków, interesował się raczej klasycyzmem) – urodził się 22 stycznia 1788 r. w Londynie. W latach 1801-1805 był uczniem elitarnej szkoły w Harrow (pochodził z lordowskiej rodziny); w tym czasie powstają jego pierwsze utwory literackie. Poeta ukończył studia na uniwersytecie w Cambridge (1805-1808), gdzie prowadził bujne życie towarzyskie, otoczony aurą skandalisty. Byron uprawiał rozmaite sporty (m.in. pływanie), by przezwyciężyć swoje kalectwo. W 1806 r. pojawia się pierwszy tomik poetycki Byrona (Wiersze ulotne, wycofane z rynku), rok później ukazują się Godziny próżnowania. W latach 1809-1811 Byron podróżuje po Europie (Hiszpania, Albania, Grecja), czego efektem jest powstanie pierwszych pieśni Wędrówek Childe Harolda (1812). Utwór ten przynosi poecie sławę, choć jest także przedmiotem krytyki (Byron pisze kolejne pieśni podczas następnych podróży; w ten sposób jego twórczość splata się z biografią). Nowatorska poetyka Byrona, wykorzystującego ironię oraz dygresję, była wielokrotnie naśladowana przez romantycznych twórców. Poemat zawiera elementy refleksji egzystencjalnej, a także poglądy poety na historię początku XIX w. (zwłaszcza na wojny napoleońskie), której był świadkiem. Byron w sposób pesymistyczny postrzega kulturę ludzką, uznaje naturę za miejsce ukojenia i odrodzenia człowieka. Podróże wschodnie Byrona przynoszą powieści poetyckie – m.in. Giaura (1813) i Korsarza (1814) – w których występuje bohater byroniczny: buntownik moralny, religijny, społeczny czy polityczny (Giaur, który w ciągu krótkiego czasu ukazał się kilkakrotnie, ugruntował sławę Byrona; po tłumaczeniu Mickiewicza ta powieść poetycka stała się również niezwykle popularna wśród twórców słowiańskich). Byron to nie tylko twórca literatury, ale i – pełen paradoksów – ekscentryczny skandalista (często świadomie kształtujący swój wizerunek), a także polityk. Purytańską Anglię bulwersuje jego życie: liczne romanse i wystąpienia w Izbie Lordów w obronie irlandzkich katolików czy robotników, swoboda życia i głoszonych poglądów. W 1815 r. Byron poślubia Annabellę Milbanke, która po urodzeniu córki poety zostawia go w atmosferze skandalu. Byron postanawia opuścić Anglię, podróżuje po Europie (w Szwajcarii poznaje P.B. Shelleya, „pielgrzymuje” wraz z nim śladami bohaterów Nowej Heloizy Rousseau). We Włoszech, gdzie osiada, angażuje się w działalność spiskową karbonariuszy walczących o wolność i zjednoczenie kraju (jest także bohaterem licznych przygód miłosnych); nie zgadza się na porządek panujący w Europie po kongresie wiedeńskim. Pisze tragedie na kanwie historii Włoch (Marino Faliero, 1820; Dwaj Foscarowie, 1821), dramaty filozoficzne podejmujące problem poznania i konfliktu dobra ze złem (Manfred, 1817; Kain, 1821), satyry (Beppo, 1818; Wizja sądu, 1821) oraz pierwsze pieśni nieukończonego poematu dygresyjnego Don Juan. W 1823 r. Byron udaje się do Grecji, by walczyć przeciw Turkom (poświęca temu celowi również swój majątek), choruje na malarię i umiera 19 kwietnia 1824 r. w Missolunghi. Pozostają jednak dwie legendy poety – zarówno czarna, jak i idealizująca. Mówi się o nim jako o sataniście, człowieku przeklętym i występnym, skazanym przez los na zatracenie (znamienne, że w ten sposób projektuje się cechy bohaterów byronicznych na ich twórcę). Jest wszakże Byron postrzegany także jako człowiek zbuntowany przeciw wszelkim ograniczeniom, wierny idei wolności i marzeniu o wielkości, bojownik o wolność warstw i narodów uciskanych. Człowiek, który w organiczną całość połączył swoje życie i twórczość.

Takie me imię, takie są me dzieje.
Samemu tobie powierzam wyznania,
Wdzięcznie przyjmuję łzę politowania
Suche me oko już łez nie wyleje.
Gdy skonam, pogrzeb ubogi mnie sprawisz,
Krzyż tylko prosty na grobie postawisz,
Bez żadnych liter – nie chcę, by wędrowiec
Napisy czytać szedł na mój grobowiec. –
***
Umarł – nie doszedł nikt po jego zgonie,
Jak się nazywał, w jakiej świata stronie
Jego ojczyzna: ostatnie wyznania
Mnich tylko słyszał we chwilach skonania.
Tyle zostało o Giaurze podania
I o Leili, którą on postradał,
I o Hassanie, któremu śmierć zadał.
(G.G. Byron Giaur; tłum. A. Mickiewicz)

Akcja Giaura (1813), która rozgrywa się w egzotycznej scenerii Grecji znajdującej się pod panowaniem tureckim, składa się z serii fragmentów (orientalny koloryt lokalny służy tu przedstawieniu historii niezwykłej namiętności, niemożliwej w Europie). Opowiadanie prowadzi kilku narratorów (do głosu dopuszczony jest także autor), co sprawia, że poszczególne plany narracyjne nakładają się na siebie i komplikują akcję (nie ma ona ciągłości chronologicznej). Nagłe zwroty akcji przypominają konstrukcję dramatu; w utworze występują także fragmenty liryczne (np. spowiedź bohatera). Podstawą spójności utworu jest kreacja tytułowego bohatera (pozostali bohaterowie występują wyraźnie na dalszych planach). Poeta skomponował utwór w 8-wierszowe strofy, w których regularnie następują po sobie wersy dłuższe i krótsze. Jego styl charakteryzuje się rozbudowaną metaforyką (na wzór orientalny).

Tematem powieści jest tragiczna historia miłosna i jej konsekwencje (podobno Byron miał uratować Greczynkę skazaną za zdradę małżeńską na utopienie w zaszytym worku i stąd narodził się pomysł Giaura). Z powodu fragmentaryzmu utworu historia ta jest owiana tajemnicą. Tekst operuje niedopowiedzeniami i pogłoskami, pomija charakterystykę okoliczności zdarzeń. Zwraca uwagę raczej na przeżycia wewnętrzne bohatera niż na wypadki rozgrywające się w rzeczywistości (Byrona interesuje przede wszystkim portret psychiczny człowieka, jego niezwykłe życie duchowe). Fabuła miłosna Giaura jest następująca: branka muzułmańska, żona baszy – piękna Leila – zostaje ukarana śmiercią (utopiona w morzu) za miłość do bohatera, młodego Wenecjanina. Ten, mszcząc się, zabija rywala – Hassana (zabija go w górach w pojedynku, przebrany w strój albański). Giaur (na tożsamość bohatera wskazują pogłoski krążące wśród zakonników oraz jego przedśmiertne wyznanie) zostaje dobroczyńcą pewnego klasztoru, ale – pomimo zakonnego stroju – nie przystaje do życia zakonnego, dystansuje się od wspólnoty, nie modli się i nie przejawia szacunku dla sakramentów. Żyje w samotności, udręczony cierpieniami, tęsknotą, namiętnością i wyrzutami sumienia. Miłość jest ukazana jako uczucie niezwykle silne, popychające do złamania zasad moralnych, prowadzące do zbrodni, nie przemija nawet po śmierci ukochanej, idealizowanej we wspomnieniach. Warto zwrócić uwagę na kreację bohatera utworu Byrona. Giaur („Niewierny”) jest ukazany jako „obcy” w otaczającym go świecie (zarówno pośród muzułmanów, jak później w klasztorze). Jest postacią tajemniczą, wybiera samotność, dystansuje się od tradycji, występuje przeciw prawu i normom społecznym. Cechuje go szczególna wrażliwość, ulega wielkim namiętnościom (także melancholii) i zarazem, słuchając głosu sumienia, cierpi z powodu wyrządzonego przez siebie zła (jest przy tym dumny i pyszny). Taka kreacja bohatera jest w pewnym sensie oskarżeniem rzeczywistości, w której niezwykła jednostka nie może odnaleźć dla siebie miejsca, nie może zrealizować swojej wolności (w ten sposób bohater byroniczny staje się bohaterem pokoleniowym). Powieść Byrona zawiera ponadto wątek niepodległościowy (wyeksponowany w tłumaczeniu Mickiewicza). Poeta kreśli obraz Grecji starożytnej, dla której wartością była wolność. W ten sposób apeluje do Greków współczesnych, znajdujących się pod turecką niewolą, przypominając mieszkańcom Grecji dawną świetność ich kraju.

Wydawnictwo Park