Mniejszości narodowe - Litwini.

Litwini:
Liczebność i rozmieszczenie społeczności litewskiej w Polsce
W Polsce od 1945 r. oficjalnie nie prowadzi się statystyki narodowościowej. Narodowość nie jest też rejestrowana w dokumentach tożsamości obywateli. Tym niemniej, dla potrzeb poszczególnych służb, a szczególnie służb specjalnych, w ankietach personalnych uwidacznia się przynależność narodową. Dotyczy to ankiety niezbędnej dla uzyskania paszportu, ankiet wojskowych, a także kwestionariuszy niezbędnych dla zawarcia umowy o pracę.
Liczebność obywateli polskich narodowości litewskiej określa się jedynie na podstawie szacunków.
Przyjmuje się, że w Polsce mieszka od 20 do 25 tysięcy obywateli narodowości litewskiej (nie pochodzenia litewskiego, a narodowości litewskiej).
Około 10-12 tysięcy Litwinów mieszka na terenie woj. Suwalskiego, czyli na ziemiach etnicznie litewskich. Na Suwalszczyźnie Litwini mieszkają od początku kolonizacji tych ziem po wytępieniu Jaćwingów. Jest to bardzo ważne, bowiem to, że Litwini mieszkają tutaj "na swoim" oznacza, iż przynajmniej moralnie mają prawo domagać się szerszych uprawnień niż imigranci.
Poza Suwalszczyzną większe skupiska Litwinów zamieszkują Warszawę, Wrocław, Szczecin, Słupsk, Gdańsk. Litwini trafili do tych miast różnymi drogami i badań na ten temat nie prowadzono. Jest to następstwo ruchów migracyjnych zarówno wewnątrz kraju, jak i repatriacji ludności z byłych obszarów Polski wschodniej, z Wileńszczyzny.
2.2. Status prawny litewskiej mniejszości narodowej w Polsce
Litewska mniejszość narodowa, podobnie jak pozostałe mniejszości, nie posiada określonego statusu prawnego, to znaczy, że nie ma ustawowego aktu prawnego regulującego jej prawa i obowiązki. W odróżnieniu od wielu innych krajów europejskich, Polska nie dopracowała się ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych. Problem mniejszości nie znalazł też odzwierciedlenia w dotychczas obowiązującej ustawie zasadniczej.
Jedynie oświata w językach mniejszości narodowych oraz nauczanie języków ojczystych zostały unormowane aktem wykonawczym Ministra Edukacji Narodowej.
Ustawa o prawach mniejszości narodowych winna regulować w szczególności następujące przykładowe zagadnienia:
- winna określać, jakich obywateli polskich uważa się za mniejszość narodową bądź etniczną,
- winna wyraźnie wskazywać na prawo mniejszości do kultywowania swojej odrębności kulturowej oraz na obowiązki państwa w tym zakresie wobec tej mniejszości (tych mniejszości),
- winna określać zasady używania imion i nazwisk narodowych oraz zasady obowiązującej w tym zakresie pisowni w dokumentach,
- określać prawa mniejszości narodowej oraz obowiązki państwa w dziedzinie ochrony dóbr kultury narodowej i miejsc godnych upamiętnienia.
Brak takich unormowań prowadzi do niepotrzebnych konfliktów i zadrażnień, których przykładem jest sprawa budowy w Sejnach pomnika biskupa Antanasa Baranauskasa.
- Jedną z najważniejszych kwestii, którą winna uregulować ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych jest status prawny języka narodowego tej mniejszości.
Aktualnie w Polsce obowiązuje dekret Krajowej Rady Narodowej z 1945 r., na mocy którego jedynym językiem, którego wolno na terytorium Rzeczpospolitej używać w organach administracji państwowej i samorządowej jest język polski.
Prawo nie zezwala na używanie języka litewskiego przed organami administracyjnymi nawet w tych gminach, gdzie ludność litewska stanowi większość. W języku litewskim nie można nawet złożyć przyrzeczenia małżeńskiego w USC i to nawet w przypadku, gdy zarówno wstępujący w związek małżeński, jak i urzędnik stanu cywilnego ten język zna.
- Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych winna też regulować kwestię reprezentacji grupy narodowej w organach samorządowych i przedstawicielskich.
2.3. Organizacje litewskie. Ich cele i warunki działania
Pierwszą organizacją litewską o charakterze narodowym było Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne powstałe na zjeździe założycielskim w Puńsku w dniach 30-31 marca 1957 r. Inicjatorami powstania Stowarzyszenia oraz organizatorami zjazdu założycielskiego byli zarówno Litwini mieszkający na Suwalszczyźnie, jak też w innych ośrodkach w Polsce.
Do pierwszych aktywistów należy zaliczyć: Józefa Maksimowicza - pierwszego prezesa Zarządu Głównego LTSK, Józefa Vainę, Jana Stoskielunasa, Antoniego Czaplińskiego. Litwinów mieszkających w Warszawie reprezentował dr Bronisław Mickiewicz.
Wspomniane wyżej osoby weszły do pierwszego Zarządu Głównego nowo utworzonego Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, jednak wkrótce, pod naciskiem ówczesnych władz politycznych i administracyjnych, musiały one wycofać się z aktywnego życia organizacyjnego.
Zarząd Główny LTSK został przeniesiony z Puńska do Sejn, bliżej ówczesnych władz powiatowych.
Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne koncentrowało swoją działalność głównie wokół amatorskiego ruchu artystycznego, rozwoju oświaty w języku litewskim i upowszechniania czytelnictwa litewskiego. (O szczegółach będzie mowa w innych artykułach). Tu jedynie warto odnotować, że w latach 1957-1967 działalność amatorska była najbardziej ożywiona. We wsiach litewskich, mimo braku jakiejkolwiek bazy materialnej, działało kilkanaście zespołów teatralnych, śpiewaczych i tanecznych.
Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w początkowym okresie swego istnienia prowadziło własne kluby i czytelnie.
Istniały też kluby litewskie w Warszawie, we Wrocławiu, w Słupsku i w Szczecinie.
Poza działalnością kulturalną Towarzystwo innego rodzaju aktywności nie przejawiało. W szczególności Towarzystwo nie stało się reprezentantem interesów politycznych społeczności litewskiej w Polsce. Nie było po temu ani prawnych, ani politycznych warunków. Towarzystwo działało na podstawie Prawa o Stowarzyszeniach, zaś organizacyjnie i finansowo było podporządkowane Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Decyzje polityczne zapadały w gremiach partyjnych. Środki finansowe na działalność Towarzystwa również były asygnowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Nie były one zbyt duże, ale wystarczały na działalność obwarowaną statutem.
Taki stan organizacyjny społeczności litewskiej trwał do roku 1989, gdy kuratelę nad stowarzyszeniami narodowościowymi w Polsce od MSW przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki. Wkrótce też odbył się kolejny zjazd delegatów LTSK, na którym został zmieniony statut i nazwa Towarzystwa. Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne przekształciło się w Stowarzyszenie Litwinów w Polsce.
Podstawową jednostką organizacyjną Stowarzyszenia jest oddział. Poza siecią oddziałów na terenie Suwalszczyzny, gdzie Litwini mieszkają w sposób zwarty, jednostki Stowarzyszenia istnieją jeszcze w Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie, Słupsku i Gdańsku.
Niestety, skurczyła się bardzo baza lokalowa Stowarzyszenia. Ostały się jedynie pomieszczenia klubowe w Sejnach i w Suwałkach. Istnienie tych ostatnich jest również zagrożone. Środki finansowe przekazywane corocznie przez Ministerstwo Kultury i Sztuki są przeznaczane jedynie na działalność wydawniczą, o której będzie mowa w odrębnym artykule, oraz na zorganizowanie kilku najważniejszych imprez kulturalnych, jak na przykład doroczny zlot amatorskich zespołów artystycznych w Burbiszkach.
Brak jest natomiast jakichkolwiek środków na opłacanie czynszu za pomieszczenia klubowe, telefony, ogrzewanie, sprzątanie, nie mówiąc już o pieniądzach na wynagrodzenia dla pracowników.
Stowarzyszenie działa więc na zasadach zupełnie społecznych. Na podobne ograniczenia finansowe napotykają również organizacje innych mniejszości narodowych w Polsce.
Nowe warunki polityczne, jakie zaistniały w Polsce po roku 1989, a także upowszechnienie się zasad pluralizmu, umożliwiły powstanie innych organizacji litewskich.
W grudniu 1992 r. ukonstytuowała się Wspólnota Litwinów w Polsce. Zgodnie ze statutem tej organizacji jej członkiem jest każdy obywatel Polski, który uważa się za Litwina.
Wspólnota nie wymaga wstępowania w jej szeregi ani też nie zna pojęcia członkostwa. Członkowie innych organizacji litewskich oraz litewskie organizacje gospodarcze, społeczne i religijne oraz instytucje należą do Wspólnoty Litwinów w Polsce.
Statutowe zadania Wspólnoty są bardzo podobne do tych, które stawiają sobie inne organizacje litewskie w Polsce. W odróżnieniu od innych, Wspólnota stawia sobie za cel reprezentowanie interesów kulturalnych, społecznych, gospodarczych i politycznych mieszkających w Polsce Litwinów przed organami władzy i administracji państwowej.
Wspólnota Litwinów w Polsce skonfederowana jest ze Światową Wspólnotą Litwinów (Pasaulio lietuviu bendruomene).
13 grudnia 1993 r. odrodziło się Litewskie Towarzystwo im. św. Kazimierza. Organizacja o tej samej nazwie istniała na ziemiach II Rzeczypospolitej zamieszkałych przez ludność narodowości litewskiej. W 1994 r. powstał Związek Młodzieży Litewskiej w Polsce.
Tak oto w dużym skrócie przedstawia się stopień zorganizowania społeczności litewskiej w Polsce.
Liczebność poszczególnych organizacji litewskich, poza Wspólnotą Litwinów w Polsce, która nie opiera się na członkostwie w różnych okresach czasu ulegała zmianom. Najszybszy wzrost ilości członków Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego odnotowano w latach 1957-1965. Wówczas to według członków oceniano aktywność poszczególnych organizacji. Późniejsze doświadczenia wykazały, że o aktywności jakiejś grupy społecznej nie świadczy jedynie stan ilościowy organizacji społecznej, ale takie formy samorealizacji, jak powszechność ruchu artystycznego, powszechność nauczania i uczenia się języka ojczystego itd.
Informacyjnie można jedynie powiedzieć, że Stowarzyszenie Litwinów w Polsce oraz Towarzystwo św. Kazimierza zrzeszają około 10 proc. ludności narodowości litewskiej w Polsce.

Główne organizacje:
· Wspólnota Litwinów w Polsce,
· Stowarzyszenie Litwinów w Polsce,
· Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej,
· Fundacja Seina,
· Fundacja im. bpa. Antanasa Baranauskasa "Dom Litewski w Sejnach".
.Najważniejsze tytuły prasowe:
· "Aura" - dwutygodnik,
· "Aurel" - miesięcznik dla dzie
.Najważniejsze imprezy kulturalne:
· Jarmark Folklorystyczny "Żolines",
· Festiwal Teatrów Stodolanych,
· Festiwal Teatrów Dziecięcych,
· Sąskrydis - zlot litewskich zespołów nad jeziorem Gałduś,
· Noc Świętojańską w Puńsku,
· Zlot Litwinów w Pszczelniku.