Postawa ciała i jej kształtowanie

Postawą nazywamy odruchowy sposób utrzymania równowagi ciała w pozycji stojącej.

Kręgosłup u płodu i noworodka ma kształt pojedynczego łuku. Krzywizny kręgosłupa kształtują się stopniowo w rozwoju pozazarodkowym. Lordoza szyjna formuje się w pierwszym roku życia, gdy dziecko, począwszy od czwartego miesiąca, uczy się, leżąc na brzuchu, unosić głowę do góry, kurcząc przy tym mięśnie karku. Nieco później zaczyna kształtować się lordoza lędźwiowa, gdy niemowlę leży w tej samej pozycji, usiłuje podnosić za głową także klatkę piersiową przez skurcze mięśni grzbietu. Około 10 do 15 miesiąca życia lordoza lędźwiowa rozwija się dalej, podczas prób stawania i chodzenia. Pod wpływem ciężaru górnej części tułowia zarysowane wygięcie pogłębia się, a następnie utrwalają krzywizna szyjna i piersiowa około 6-7 roku życia, lędźwiowa w okresie pokwitania. Krzywizny te zwiększają wytrzymałość kręgosłupa, a elastyczne krążki międzykręgowe nadają mu sprężystości.

Podstawowym warunkiem higieny szkieletu jest dostarczenie organizmowi substancji niezbędnych do normalnego rozwoju kośćca. Są to sole wapnia, fosforu i magnezu oraz witaminy D zawartej w tłuszczach zwierzęcych i wytwarzająca się w skórze pod wpływem promieni ultrafioletowych. Zapewnienie tych czynników matce w okresie ciąży, a następnie dziecku uchroni je od krzywicy, której następstwem są deformacje kośćca. Krzywica występuje przeważnie między szóstym miesiącem a drugim rokiem życia. W okresie pokwitania może nastąpić nawrót lekkiej krzywicy z okresu dziecięcego, a czasem dopiero w tym wieku choroba się rozpoczyna.

Największe zmiany towarzyszące tej chorobie dotyczą układu szkieletowego i polegają na jego opóźnionym i nieregularnym kostnieniu. Następuje wyginanie się kości długich, zniekształcenia czaszki polegające na znacznym zgrubieniu kości płaskich, zwłaszcza czołowej i skroniowej, wskutek czego czaszka staje się nadmiernie duża o kształcie kwadratowym. Niedokształceniu ulegają także często zęby. Kręgosłup u dziecka chorego na krzywicę ulega silnemu wygięciu ku przodowi w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Rzadziej wykształca się skolioza. Klatka piersiowa ulega wydłużeniu w kierunku przednio-tylnym. W miejscach kostno-chrząstkowych połączeń żeber występują zgrubienia, tworząc tzw. „różaniec krzywiczy”. Ucisk głów kości udowych na kość miedniczną prowadzi do zmniejszenia miednicy małej, co może mieć poważne następstwa u kobiet w związku z późniejszą ciążą i porodem. Kości długie ulegają skręceniu i innym zniekształceniom.

Krzywica dzięki poprawie warunków materialnych, powszechnej opiece nad matką i dzieckiem, dziećmi przedszkolnymi i młodzieżą szkolną, stała się rzadką chorobą, a jej objawy są szybko likwidowane.

Ruch na powietrzu, racjonalne uprawianie sportów i gimnastyki wpływają na równomierny rozwój mięśni i więzadeł, których praca modeluje kości, oraz dają organizmowi ogólną odporność przeciw chorobom zakaźnym.

Ostateczne skostnienie szkieletu następuje między 20 a 25 rokiem życia. Stałe długotrwałe oddziaływanie tych samych czynników na nieskostniały szkielet dziecka sprzyja powstawaniu jego skrzywień i deformacji. W warunkach szkolnych czynników takich jest wiele: wielogodzinne siedzenie w ławce, często niedostosowanej do wzrostu i budowy dziecka, stałe siedzenie przy pracy szkolnej bokiem, gdy dziecko zajmuje miejsce w zewnętrznym prawym lub lewym rzędzie ławek, a także gdy siedzi w ławce zbyt wysokiej, noszenie tornistra na jednym ramieniu lub długotrwałe pochylanie się nad książką przy krótkowzroczności, złym oświetleniem miejsca pracy lub zbyt niskim pulpitem. Deformacje powstają także na wskutek garbienia się przy pracy dzieci wątłych o słabym układzie mięśniowym.

Skrzywienie boczne kręgosłupa, które jest wygięciem patologicznym może powstawać bez żadnej uprzedniej przyczyny lub w skutek nawykowej złej postawy. Na skoliozę najbardziej podatne są dzieci w wieku szkolnym. Nieodpowiednie ławki, stoły i krzesła, wady wzroku, nieprzystosowanie emocjonalne, nadmierna nerwowość upośledzają prawidłowy odruch postawy. Stan zdrowia, prawidłowe odżywianie, przestrzeganie zasad higieny, uprawianie gimnastyki, gier na świeżym powietrzu oraz przestrzeganie okresów odpoczynku umożliwiającego rozluźnienie mięśni pomagają, nawet przy nieznacznych skrzywieniach, całkowicie je wyleczyć. Jednak w poważniejszych przypadkach korekta skoliozy wymaga skierowania dziecka do lekarza ortopedy.

Najczęstsza wadą postawy w wieku szkolnym jest nadmierne pogłębianie się naturalnej kifozy piersiowej, powodującej tzw. „okrągłe plecy”. Usunięcie przyczyn, sport i gimnastyka powodują dzięki elastyczności szkieletu dziecka cofnięcie się wady.
U osób dorosłych nieprawidłowa postawa przy pracy, jednostronna praca mięśni wywołują, przy długotrwałym oddziaływaniu, zmiany we wzajemnym położeniu kości czy całych partii szkieletu. Stosowanie przerw w pracy, zmiana pozycji, kilka ćwiczeń gimnastycznych przy otwartym oknie mogą zapobiec takim skutkom.

Na każdym etapie kształtowania się postawy człowieka może dojść w formowaniu się poszczególnych jej elementów. Przyczyny powstawania wad postawy są bardzo różne. Należą do nich m.in. Przebyte choroby (zapalenie stawów, stany zapalne, gruźlica kostno-stawowa), także wrodzone nieprawidłowości w budowie układu kostnego czy niedostatecznie rozwinięty i wydolny układ mięśniowy, niektóre choroby układu nerwowego.

Jakość rozwoju fizycznego jest różna w zależności od typu konstytucjonalnego. Postawa ciała dzieci i młodzieży wykazuje więc z reguły zależność od typu budowy. Zależność tą można ogólnie wyrazić opinią, że typy o silnej budowie odznaczają się na poprawną budową, natomiast typy z przewagą czynnika ektomorficznego są bardziej skłonne do nabywania wad i błędów w postawie.

Najwięcej wad postawy powstaje w dwóch okresach:
- w wieku 6-7 lat, w związku ze zmianą trybu życia dziecka,
- w okresie skoku pokwitaniowego, gdzie następuje zmiana proporcji ciała i dotychczasowych środków ciężkości.
1. Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej:
pogłębienie kifozy piersiowej,
pogłębienie lordozy lędźwiowej,
pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej,
plecy płaskie.
2. Boczne skrzywienia kręgosłupa (skolioza).
3. Wady klatki piersiowej
- klatka piersiowa lejkowata,
- klatka piersiowa kurza.
4. Odchylenia w ustawieniu głowy i szyi.
5. Wadliwe ułożenie łopatek.
6. Wady kończyn dolnych
- kolano koślawe,
- kolano szpotawe,
- stopa płaska,
- stopa płasko-skośna,
- stopa wydrążona.

Ukształtowanie poszczególnych elementów postawy ciała jest ze sobą ściśle powiązane, np.: stopa płaska przyczynia się do formowania się koślawych kolan, budowa stawu kolanowego również wpływa na budowę stopy, obie te cechy zwiększają wychylenie do przodu talerzy kości biodrowych, powoduje to powiększenie lordozy lędźwiowej i pogłębienie kifozy piersiowej. Asymetryczne funkcje kończyn górnych np. mogą być przyczyną skoliozy kręgosłupa.

Wady postawy mogą powodować zaburzenia w budowie i czynnościach wielu narządów i układów organizmu człowieka, np. pogłębienie przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa, może pogarszać wentylację płuc i utrudniać dopływ krwi do mózgu. Kręgosłup prosty na skutek zbyt słabej amortyzacji może powodować mikrourazy głowy podczas chodzenia czy skakania. Skoliozy pogarszają wentylację płuc, powodują bóle międzyżebrowe, utrudniają pracę serca i wielu dużych naczyń krwionośnych. Płaskostopie i koślawe lub szpotawe kolana utrudniają długotrwałe stanie i chodzenie. Ogólne wady postawy pogarszają warunki statyki ciała powodują powiększenie zużycia energii, poczucie znurzenia, nerwowość.

Poszczególne wady postawy wykazują zazwyczaj tendencje do nasilania się z czasem, bardzo ważne jest więc wczesne ich wykrywanie i leczenie. Polega ono przede wszystkim na wyeliminowaniu czynników sprzyjających rozwojowi wady i stosowaniu systematycznej gimnastyki korekcyjnej, wzmacniającej układ mięśniowy. Niekiedy konieczne jest leczenie operacyjne.