BILANS II RZECZYPOSPOLITEJ

Okres po zakończeniu I Wojny światowej i przed rozpoczęciem II Wojny to okres pewnych osiągnięć w wielu dziedzinach życia(polityka, gospodarka, szkolnictwo, kultura) , ale także okres niepowodzeń. Dziś ten ciekawy , ale też trudny okres lat 1918-1939 w dziejach naszego kraju trzeba poddać ocenie.

Do sukcesów politycznych w Polsce okresu dwudziestolecia międzywojennego z pewnością można zaliczyć Konstytucje marcową. Innowacją w dokumencie tym było wprowadzenie powszechnych, tajnych, proporcjonalnych i równych wyborów do sejmu i senatu. Konstytucja marcowa gwarantowała swobody i prawa obywatelskie , wprowadziła odpowiedzialność rządu przed parlamentem. Natomiast przewrót majowy , mimo, że Piłsudskim kierowały dobre pobudki przejęcia władzy , zasługuje na potępienie. Gdy żądania Piłsudskiego (obalenie rządu Witosa)nie zostały spełnione doszło do krwawych starć. Późniejsza Konstytucja z 23 kwietnia 1935 roku była wyrazem konieczności umacniania władzy i uniezależniania jej od zmiennych układów politycznych a także wieńczyła rozpoczętą przewrotem majowym przebudowę państwa demokratycznego na autorytarne.
Zahamowany został proces wynaradawiania Polaków. Tylko niezwyczajną determinacją i silnym poczuciem patriotyzmu tłumaczyć należy zachowanie polskiej kultury i języka przez naród, gdy nie mógł on się swobodnie rozwijać przez tak długi czas zaborów. Przy silnej rusyfikacji i germanizacji, polskość nie mogła być wystarczająco pielęgnowana. W zastraszającym tempie proces wynaradawiania postępował na obszarze Górnego Śląska, Pomorza i Kresów Wschodnich. Powstrzymanie tego niepokojącego zjawiska jest niewątpliwym sukcesem II Rzeczypospolitej.

Do niewątpliwych osiągnięć okresu międzywojennego należy zaliczyć reformę walutową przeprowadzoną przez Grabskiego. Głównym celem reformy było zrównoważenie budżetu i wprowadzenie w miejsce marki polskiej nowej waluty - złotego polskiego. W 1924r. utworzono Bank Polski zastąpił on Polską Kasę Pożyczkową. Reforma stała się "wybawieniem" dla "kulejącej" polskiej gospodarki. Nastąpił szybki i radykalny wzrost płac i ceny na rynku ustabilizowały się. Negatywnym skutkiem reformy walutowej była nie komfortowa sytuacja przemysłu polskiego i naszego rolnictwa. Niefortunnym pomysłem dwudziestolecia międzywojennego było też stworzenie mało nowoczesnej armii . Armia i tak nie spełniała swej funkcji a wydano na jej stworzenie pieniądze z budżetu narodowego. Zatem przedsięwzięcie to okazało się bardzo nierentowne.

II Rzeczpospolita osiągnęła bardzo wiele w zakresie spraw gospodarczych. Po pierwsze odbudowano kraj po zniszczeniach spowodowanych I wojną światową i walkami przy tworzeniu kraju. Wyeksploatowane były 2 województwa, co spowodowała bliskość frontu, a 13 z 16 województw doznało ogromnych strat i zniszczeń. Wycięto 2,5 mln ha lasów, zniszczono 1,8 mln budynków, 2399 mostów, 574 dworców kolejowych, 4,29 mln sztuk bydła, koni i owiec, a także 1,949 mln wozów i maszyn rolniczych. Zdewastowano kolejnictwo na ziemiach polskich. Odrodzenie Polski możliwe było tylko w przypadku odbudowy gospodarki. Dźwignięcie się z tak ogromnych zniszczeń jest więc niebywałym sukcesem II Rzeczypospolitej. Do osiągnięć II Rzeczypospolitej należy budowa portu w Gdyni. Budowa Gdyni była jedyną możliwą drogą pełnego wykorzystania posiadanego odcinka wybrzeża ze względu na brak kontroli nad Gdańskiem. Dziś Gdynia jest jednym z trzech najważniejszych portów III Rzeczypospolitej (obok Gdańska i Szczecina) Utworzenie magistrali węglowej Katowice-Gdynia pozwoliło na uzyskanie z produkcji węgla maksymalne dochody. A jeżeli mowa o węglu, należy powiedzieć również o wyjściu państwa polskiego obronną ręką z wojny gospodarczej z Niemcami, co przyczyniło się do większej niezależności polskiej gospodarki i jej dalszą rozbudowy. Pochwalić należy zaczętą w latach 1936-39 realizację planów tworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego. Zbudowany od podstaw miał szansę zapewnić bezpieczny byt państwa polskiego.

Państwo nie miało jednolitego systemu administracyjnego i prawnego. W Królestwie Polskim obowiązywał kodeks cywilny Napoleona, na pozostałych ziemiach zaboru rosyjskiego - kodeks rosyjski. W pozostałych zaborach system był zgodny z ustawodawstwem austriackim i pruskim. Sądownictwo także się różniło. Inny był system administracji, inne role samorządów, inne ordynacje wyborcze. Różniły się kompetencje urzędników państwowych. II Rzeczpospolita również sprawdziła się w tworzeniu nowego systemu, a do połowy lat trzydziestych uregulowana została większość dziedzin życia. Reforma administracyjna rozwijała w Polsce samorządność - zjawisko pozytywne.

Należy powiedzieć, że II Rzeczpospolita to również liczne konflikty i niemożność osiągania kompromisów. Podzielone środowisko polityków nie działało na korzyść młodego państwa. Nieporozumienia i brak skłonności do ugody szkodziły temu państwu. Ta niezdrowa sytuacja doprowadziła do zamordowania pierwszego polskiego prezydenta Gabriela Narutowicza. Doprowadziło to także do zamachu w maju roku 1926. Nie mogła być w pełni efektywna władza, za którą nie było szerokiego poparcia. Sam przewrót majowy można jednak rozpatrywać jako zjawisko pozytywne, gdyż miał na celu skupienie władzy w celu efektywniejszego jej stosowania. Wobec systemu jaki panował u wschodniego sąsiada i tego, który miał w roku 1933 powstać u sąsiada zachodniego, system rządów autorytarnych wydawać się może najlepszą formą wzmocnienia kraju

Zdecydowanie pozytywnie należy ocenić posunięcia władz Polski w zakresie szkolnictwa w kraju. Rozumiana była ważność posiadania społeczeństwa wykształconego, świadomego swego pochodzenia i historii. Systemy szkół były inny w każdym z trzech zaborów, lecz zadanie postawiono przed nimi takie same - wynarodowienie ludności pochodzenia polskiego. Nie istniało zasadniczo nic takiego jak polska szkoła. Władze stanęły przed trudnym zadaniem zbudowania kadr i utworzenia nowego systemu, który zapewniałby właściwą edukację polskiej młodzieży. Katastrofalna była sytuacja szkolnictwa szczebla podstawowego i średniego. Jedynie w zaborze pruskim przestrzegany był obowiązek szkolny, w Galicji już tylko 50% dzieci uczęszczało na zajęcia; natomiast sytuacja była fatalna na obszarze Królestwa Polskiego, gdyż tylko 16% dzieci uczęszczało do szkół ludowych. Już w 1919 roku wprowadzono obowiązek szkolny dla dzieci w wieku 7-14 lat. Reforma, która miała miejsce w roku 1932 wprowadziła obowiązek kształcenia się młodzieży do 18 roku życia. Ujednolicała ona system szkolny, wprowadzając 7-klasową szkołę powszechną, 4-klasowe gimnazjum kończone "małą maturą", 2-klasowe liceum (klasyczne, humanistyczne, przyrodnicze i matematyczne). Unowocześniała i podwyższała poziom programu szkolnego. Działania II Rzeczypospolitej doprowadziły do tego, iż w roku 1939 aż 90% dzieci uczęszczało do szkół. Na niekorzyść reformy przemawia jednak fakt utrudnienia części młodzieży dostępu do wyższych studiów. Szkolnictwo wyższe miało znacznie lepszy start. W Polsce istniały 32 szkoły wyższe, a stosunek liczby studiujących do liczby mieszkańców był podobny do tego w Anglii i we Włoszech. Najważniejszym ośrodkiem akademickim była Warszawa, a poza nią Lwów, Kraków i Poznań. Nauka polska przeżywała w tym czasie w stanie pełnego rozkwitu. Jej poziom był bardzo wysoki, powstawały szkoły takie jak matematyczna (Warszawa, Lwów), astronomii matematycznej (Kraków), fizyki doświadczalnej (Warszawa), itd. Pozostawiły one po sobie ogromny dorobek.

Również sztuka, literatura, teatr i muzyka rozwijały się wspaniale. W poezji pojawiają się skamandryci (J. Tuwim, J. Lechoń, K. Wierzyński, A. Słonimski, J. Iwaszkiewicz), awangarda krakowska (J. Przyboś), futuryści, grupa "Żagary"; tworzy W. Broniewski, L. Staff, B. Leśmian. Obok popularnych pisarzy - tradycjonalistów (np. Reymont) tworzyli też światowego formatu nowatorzy , doceniani wiele dziesięcioleci póżniej , jak: Stanisław Ignacy Witkiewicz ,Bruno Schultz i Witold Gombrowicz Wszyscy oni zostawili po sobie dzieła niezwykle ważne dla naszej kultury. Pisze Witkacy, B. Schultz, Z. Nałkowska, J. Parandowski. Działa teatr, a jego głównymi ośrodkami są Warszawa, Wilno i Lwów. Muzyka tego czasu prezentowała najwyższy światowy poziom. Z jej przedstawicieli wymienić należy choćby takich kompozytorów i wykonawców jak Karol Szymanowski i Feliks Nowowiejski oraz śpiewaków: Jana Kiepurę i Adę Sari.

Nie ma jednak rzeczy doskonałych i tak samo nie ma państw doskonałych. Błędem II Rzeczypospolitej była niedokończona reforma rolna. Pomysł z 1919 roku nie został zrealizowany, gdyż naruszał konstytucyjnie zagwarantowane prawa własności. Jednakże w tej specyficznej sytuacji, można było pozwolić na taką decyzję, która wspomogłaby rozwój polskiego rolnictwa. Dopiero 6 lat później rząd Grabskiego podjął odpowiednie kroki w celu realizacji odkładanej przez te wszystkie lata reformy. Stracone 6 lat było okresem stosunkowo długim zważywszy, iż II Rzeczpospolita istniała niecałe 21 lat.

Polska na przestrzeni wieków żyła pod różnymi nazwami, za każdym razem w innej postaci. Wszystkie te formy państwowości polskiej wniosły coś do tradycji i zmieniły w pewien sposób życie narodu polskiego. II Rzeczpospolita jest obecna w naszych myślach po dzień dzisiejszy. Oczywiste jest to, że historia międzywojnia jest sprawą dość świeżą i obecną we wspomnieniach naszych dziadków i pradziadków, wciąż wywierając poważy wpływ na życie III Rzeczypospolitej. To ona pozostaje państwem, które po raz pierwszy rzeczywiście działało w imię polskiej racji stanu, w imię budowania pomyślności wszystkich obywateli, w imię rozwoju Polski. Spuścizna II Rzeczpospolitej to dzisiejsza jedność Polaków z wszystkich stron kraju, poczucie wspólnoty w narodzie, a z rzeczy materialnych to, na przykład, Gdynia - jeden z najważniejszych polskich portów na Bałtyku. Pozwalając sobie na spekulacje historyczne, można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że gdyby nie II wojna światowa Polska zaszłaby bardzo daleko w zakresie rozwoju gospodarczego, osiągając poziom znacznie lepszy niż dzisiejszy.
Więc był to okres sukcesów i chały , ale też porażek i haniebnych faktów. Tymczasem należy się chlubić II Rzeczpospolitą, widząc w tym okresie przewagę zjawisk dobrych nad złymi.