Konstytucja Kwietniowa

Formalny wniosek klubu BBWR w sprawie zmiany Konstytucji wpłynął do sejmu 31 X 1928 roku. W VII 1930 roku prezydent Ignacy Mościki rozwiązał parlament; w wyborach z 1930 sanacja nie uzyskała większości 2/3 głosów potrzebnych do uchwalenia nowej Konstytucji. Dnia 26 I 1934 roku referent Komisji Konstytucyjnej, Stanisław Car przedstawił sejmowi „tezy projektu Konstytucji” BBWR i gdy opozycja opuściła salę, przyjęto tezy jako projekt konstytucji, co obecna na sali większość sanacyjna uchwaliła. Uchwalona ustawa konstytucyjna została podpisana przez prezydenta 23 IV 1935 roku.

Zasadami naczelnymi Konstytucji kwietniowej były: jednolita i niepodzielna władza państwowa (odrzucono zasadę trójpodziału władzy), elitaryzm, współdziałanie obywateli z państwem dla realizacji wspólnego dobra; odrzucono zasadę suwerenności narodu w to miejsce wprowadzono zaś pojęcie państwa, jako dobra wspólnego wszystkich obywateli.

Prezydent posiadał najwyższą i niepodzielną władzę państwową, był nieodpowiedzialny zarówno konstytucyjnie jak i politycznie (odpowiadał jedynie przed Bogiem i historią), sprawował zwierzchnictwo nad rządem, sejmem, senatem, siłami zbrojnymi, sądami i kontrolą państwową. Kompetencje prezydenta dzieliły się na dwie grupy – prerogatywy i uprawnienia zwykłe.

Prerogatywy prezydenta wynikały z jego władzy osobistej, zaś podejmowane w ich ramach akty nie wymagały kontrasygnaty. Do prerogatyw m.in. zaliczono: wyznaczenie następcy na czas wojny, mianowanie i odwoływanie prezesów Rady Ministrów, Sądu Najwyższego i NIK, powoływanie 1/3 składu senatu, rozwiązywanie sejmu i senatu przed upływem kadencji, stosowanie prawa łaski itd.

Uprawnienia zwykłe były to akty prezydenckie wymagające kontrasygnaty. Zaliczano do nich m.in.: mianowanie ministrów, zwoływanie i zamykanie sesji sejmu i senatu, stanowienie o wojnie i pokoju, zawieranie umów międzynarodowych, wydawanie dekretów z mocą ustawy.


Prezydent miał być wybierany na 7 letnią kadencję przez Zgromadzenie Elektorów, w którego skład wchodziło 50 członków wybranych przez sejm, 25 wybranych przez senat oraz 5 wirylistów lub w wyborach powszechnych. Rada Ministrów składała się z 12 ministrów politycznie odpowiedzialnych przed prezydentem, zaś konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu. Rząd odpowiadał również parlamentarnie, aczkolwiek w wypadku uchwalenia przez sejm wotum nieufności, prezydent mógł odwołać rząd, rozwiązać parlament lub skierować wniosek o braku zaufania jeszcze pod głosowanie senaty.

Rada Ministrów nie stała się organem władzy wykonawczej, lecz organem kierowniczym, mającym pierwsze miejsce po prezydencie w strukturze władzy.

Kompetencje parlamentu zostały ograniczone w wyniku: zrównania mocy prawnej dekretów prezydenta z ustawami, przyznania prezydentowi prawa weta zawieszającego wobec ustaw, wyłączenie spod inicjatywy ustawodawczej parlamentu wszystkich spraw pociągających za sobą wydatki ze skarbu państwa, zastrzeżenie dla regulacji w drodze dekretów prezydenckich wszystkich spraw związanych z organizacją rządu, administracji i sił zbrojnych. Zmniejszeniu uległa rola sejmu na rzecz senatu. Sejm składać się miał z 208 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Partie polityczne pozbawiono prawa wystawienia własnych list wyborczych. Kandydatów na posłów miały zgłaszać Zgromadzenia Okręgowe, w skład, których wchodzili przedstawiciele samorządów: terytorialnego, zawodowego i gospodarczego. Senat liczył 96 członków, z których 32 pochodziło z nominacji prezydenta, zaś 2/3 pochodziło z wyborów. Kadencja obu izb miała wynosić 5 lat.


Nowa konstytucja stwierdzała, że: „Państwo polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”. Na czele państwa konstytucja stawiała prezydenta, odpowiedzialnego „wobec Boga i historii za losy państwa”, gdy konstytucja z 1921 roku mówiła, iż władza zwierzchnia należy do narodu. Konstytucja zrywała z podziałem władz i organizacją parlamentarno-gabinetową rządów. Konstytucja kwietniowa doprowadziła do konsolidacji opozycji politycznej i usankcjonowania istniejącego w Polsce od 1926 roku porządku autorytarnego.