Organizacja państwa polskiego

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, została uchwalona 2 IV 1997. Jej podstawowymi zasadami ustrojowymi są: republikańska forma rządu, jednolitość państwa, zwierzchnictwo narodu, zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną, wolność tworzenia i funkcjonowania partii politycznych oraz zrzeszania się w organizacjach społecznych, szeroki samorząd terytorialny (gmina, powiat, województwo), a także obszerny katalog praw i wolności obywateli.
Demokracja jest to termin pochodzący z języka greckiego, a oznacza on w bezpośrednim przekładzie „władzę ludu”. W myśl artykułu 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej- Polska jest „demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Zapis ten, jak również szereg innych pochodzących z ustawy zasadniczej, dość jasno określa strukturę oraz zasady działania państwa polskiego. W myśl Konstytucji również, jako obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, mamy zagwarantowane prawa m.in. do nietykalności i wolności osobistej, brania czynnego i biernego udziału w życiu politycznym kraju, czy wreszcie, do poszanowania naszych praw.

Konstytucja reguluje organizację i funkcjonowanie organów naczelnych RP w oparciu o zasadę podziału władz (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza). Relacje pomiędzy głową państwa, rządem i parlamentem opiera na formule rządów parlamentarno-gabinetowych, przyjmując tę formę rządów w wersji bardziej zracjonalizowanej, niż czyniła to tzw. Mała Konstytucja z 17 X 1992 (konstruktywne wotum nieufności).
Dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) pełni funkcję ustawodawczą i kontrolną. Konstytucja przyjmuje zasadę tzw. bikameralizmu niepełnego, przyznając dominującą rolę Sejmowi, wybieranemu w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych i równych.
Sejm RP działa na podstawie Małej konstytucji z 1992, liczy 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i tajnych. Kadencja sejmu trwa 4 lata. Sejm obraduje opierając się na zasadach: ciągłości prac (brak jest przerw między kadencjami), dyskontynuacji prac (w sejmie nowej kadencji nie kontynuuje się prac nie dokończonych przez sejm starej kadencji), autonomii (regulamin sejmu uchwala niezależnie od czynników zewnętrznych oraz jest niezależny od senatu), jawności oraz permanencji prac.
Organami Sejmu RP są: marszałek sejmu (przewodniczący izby, zastępowany przez wicemarszałków), prezydium sejmu (marszałek oraz wicemarszałkowie), Konwent Seniorów (marszałek, wicemarszałkowie oraz przedstawiciele klubów i porozumień poselskich liczących co najmniej 15 posłów), komisje sejmowe (stałe lub nadzwyczajne, szczególnym rodzajem komisji sejmowych są komisje śledcze).
Posłowie mogą tworzyć kluby parlamentarne (najmniej 15 posłów), koła parlamentarne (najmniej 3 posłów) oraz tzw. zespoły o apolitycznym charakterze.
Obok władzy ustawodawczej sejm sprawuje także funkcje kontrolne w stosunku do rządu i in. organów państwowych. Powołuje I prezesa Sądu Najwyższego, wybiera członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu oraz za zgodą senatu - prezesa Najwyższej Izby Kontroli i rzecznika praw obywatelskich. Udziela votum zaufania dla nowo wybranego rządu. Może występować z inicjatywą odwołania premiera bądź poszczególnych ministrów.
Wybory do sejmu zarządza prezydent. Sejm może zostać rozwiązany przez prezydenta w przypadkach określonych w konstytucji, może także ulec samorozwiązaniu mocą własnej uchwały.
Do uprawnień sejmu należy podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wojennego i upoważnieniu rządu do wydawania dekretów z mocą ustawy.
Wraz z senatem tworzy Zgromadzenie Narodowe, do którego należy m.in. uchwalanie nowej konstytucji.
Senat- jeden z dwóch organów sprawujących władzę ustawodawczą. Składa się ze 100 senatorów wybieranych po 2. z każdego województwa (oprócz warszawskiego i katowickiego, gdzie wybiera się 3 na okres 4 lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich, w tajnym głosowaniu (prawo wyborcze). Kadencja jego może ulec skróceniu, jeśli zostanie rozwiązany sejm.
Organami senatu są: marszałek senatu, Prezydium Senatu (składające się z marszałka i wicemarszałków), Konwent Seniorów (tworzą go marszałek, wicemarszałkowie) i przedstawiciele klubów senackich (skupiają senatorów o tej samej przynależności partyjnej). Organami roboczymi izby są komisje senatu działające na podobnej zasadzie jak komisje sejmowe. Organizację prac senatu zapewnia Kancelaria Senatu.
Kompetencje senatu są stosunkowo niewielkie. Jego udział w zakresie ustawodawstwa polega na prawie występowania z inicjatywą ustawodawczą oraz rozpatrywaniu w ciągu 30 dni uchwalonych przez sejm ustaw, chyba że są to ustawy pilne (termin wtedy ulega skróceniu do dni 14). Senat może przekazaną ustawę przyjąć bez poprawek albo wprowadzić do tekstu poprawki bądź ją odrzucić. Uchwałę senatu odrzucającą ustawę albo zaproponowaną poprawkę uznaje się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów (większość głosów) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Natomiast ustawa budżetowa uchwalona przez sejm przekazywana jest senatowi, który na jej rozpatrzenie ma 20 dni. Z kolei ustawa o zmianie Konstytucji RP podlega rozpatrzeniu przez senat w ciągu 60 dni. Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez senat i sejm. Senat wyraża także zgodę na zarządzenie przez prezydenta RP referendum ogólnokrajowego.
Ponadto senat udziela zgodę na powołanie i odwołanie prezesa NIK, powołanie rzecznika praw obywatelskich oraz powołuje 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 2 senatorów do składu Krajowej Rady Sądownictwa, a także członków Rady Polityki Pieniężnej. Marszałek senatu oraz 30 senatorów może również wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi (ratyfikacja) umowami międzynar. albo zgodności przepisów prawa z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;
Prezydent RP, wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, jest organem władzy wykonawczej (wraz z Radą Ministrów), najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości państwowej. Pełni funkcje typowe dla parlamentarno-gabinetowej głowy państwa (reprezentowanie państwa, arbitraż w funkcjonowaniu jego organów naczelnych), uczestniczy w tworzeniu rządu, ale nie wywiera wpływu na realizowaną przezeń politykę, wpływa natomiast na treść stanowionego przez parlament prawa (inicjatywa ustawodawcza, veto, prawo złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego). Dokonuje też nominacji na niektóre stanowiska państwowe.
Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP w zakresie nie zastrzeżonym dla innych organów państwowych oraz kieruje całym systemem administracji rządowej. Istotnemu wzmocnieniu, w porównaniu z Małą Konstytucją, uległa pozycja Prezesa Rady Ministrów, który kieruje pracami rządu, ustala zasady realizowania jego polityki, koordynuje i kontroluje prace jego członków.
Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Podstawowymi zasadami ich działania jest niezawisłość i instancyjność.
Trybunał Konstytucyjny wybierany przez Sejm bada zgodność prawa z Konstytucją, rozpatruje skargi konstytucyjne obywateli, decyduje o zgodności działania partii politycznych z prawem, rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy naczelnymi organami oraz udziela odpowiedzi na tzw. pytania prawne. Trybunał Stanu powołany jest do sądzenia w przypadku tzw. deliktów (wykroczeń) urzędowych najwyższych funkcjonariuszy państwa.Organami kontroli i przestrzegania prawa są Najwyższa Izba Kontroli, podlegająca tylko Sejmowi, oraz Rzecznik Praw Obywatelskich powoływany przez Sejm.
Trybunał orzeka w sprawach:
1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja Wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4. zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
Trybunał Konstytucyjny rozpatruje też skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konst. organami państwa.
Trybunał Konstytucyjny tworzy 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9–letnią kadencję. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Nie mogą też, w okresie zajmowania stanowiska, należeć do partii politycznej, związku zawodowego oraz łączyć tych funkcji z pełnieniem mandatu posła lub senatora. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.