Historia integracji europejskiej

Działania na rzecz integracji europejskiej po II wojnie światowej podjęte przez państwa Europy zachodniej, wynikały z jednej strony z konieczności odbudowy zniszczonej gospodarki, z drugiej z obawy przed powtórzeniem tragedii wojny. Idea politycznego i gospodarczego współdziałania państw trafiła więc na podatny grunt.

1950
Francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman wystąpił z inicjatywą powołania organizacji mającej sprawować kontrolę nad produkcją podstawowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i RFN (górnictwa węgla, hutnictwa żelaza i stali), do której to organizacji mogłyby przystąpić też inne państwa. Plan Schumana powstały z inspiracji Jean Monnet dał podstawy do utworzenia pierwszej Wspólnoty Europejskiej - Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.

1951
18 kwietnia sześć państw (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy) podpisały traktat Paryski o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Głównym celem EWWiS stało się stworzenie wspólnego rynku węgla, żelaza i stali. Organizacja ta miała przyczynić się do rozwoju gospodarczego, racjonalnej produkcji oraz wzrostu zatrudnienia.

1957
25 marca w Rzymie państwa członkowskie EWWiS podpisały traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). do najważniejszych celów EWG należały m.in.: utworzenie wspólnego rynku państw członkowskich, wprowadzenie unii celnej oraz wspólnej polityki w dziedzinie ekonomii. Tego samego dnia podpisano traktat powołujący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EURATOM. Celem tej Wspólnoty było pokojowe wykorzystywanie energii atomowej.

1965
Podpisanie przez EWWiS, Euratom i EWG tzw. Traktatu o Fuzji, na mocy którego Komisja i Rada Ministrów EWG (od 1993 roku Rada Unii Europejskiej) stały się wspólnymi organami wszystkich trzech Wspólnot.

1992
7 lutego podpisano w Maastricht traktat powołujący do życia Unię Europejską, opartą na: - trzech dotychczasowych Wspólnotach (tzw. I filar) - Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa (tzw. II filar) - współpracy w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (tzw. III filar) Trzy Wspólnoty: Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Euratom oraz Europejska Wspólnota Gospodarcza funkcjonują nadal równolegle z Unią Europejską na podstawie statutów, które zostały uzupełnione i zmodyfikowane przez Traktat z Maastricht.

1997
2 października 1997 roku państwa "Piętnastki" podpisały Traktat Amsterdamski. Traktat był wynikiem trwającej od marca 1996 do czerwca 1997 roku Konferencji Międzyrządowej, której głównym celem było zreformowanie instytucji Unii Europejskiej przed przyjęciem nowych członków. Traktat nie wprowadził zasadniczych zmian instytucji unijnych. Wzmocnieniu uległa współpraca w zakresie polityki społecznej. Państwa zniosły ostatecznie kontrolę na wewnętrznych granicach UE (wyjątki: Wielka Brytania, Irlandia i Dania), co było związane z włączeniem do Traktatu postanowień Umowy z Schengen (1985). Zasadniczą reformę Unii Europejskiej postanowiono odłożyć na później. Traktat wszedł w życie po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie - 1 maja 1999 roku.

2000
14 lutego rozpoczęła się Konferencja Międzynarodowa, której zadaniem jest zreformowanie instytucji UE, tak aby było możliwe przyjęcie do Unii Europejskiej nowych państw z Europy Środkowej i Wschodniej. Zakończenie Konferencji planuje się na grudzień 2000 roku.

Proces integracji europejskiej trwa od kilkudziesięciu lat. Przybiera różne formy, przebiega wolniej lub szybciej, ma zwolenników i przeciwników, ma aktorów głównych i statystów, ale co najważniejsze, ciągle się rozwija i czy chcemy tego, czy też nie, jesteśmy w niego zaangażowani i od nas zależy, w jakim stopniu będziemy w nim uczestniczyć. Zanim krótko opiszemy historię europejskiej integracji i etapy powstawania Unii Europejskiej wyjaśnijmy, co oznacza nazwa "integracja". Integracja, według definicji słownikowej, to "wytwarzanie całości z drobnych cząstek". Proces integracji polega na kształtowaniu się wzajemnych powiązań między poszczególnymi jednostkami, które prowadzą do powstania nowej, skomponowanej z tych części, całości. Inaczej mówiąc, integracja polega na procesie łączenia, scalania, syntezy mniejszych jednostek (struktur) w większe. Integracja obejmować może różnorodne sfery życia społecznego. Najczęściej dotyczy areny międzynarodowej i sprowadza się do scalania państw, gdzie elementem wspólnym jest interes ekonomiczny lub polityczny. Dlatego też rozróżnia się integrację gospodarczą i polityczną. W jednym i drugim przypadku państwa uczestniczące w integracji mają określone motywy i chcą osiągnąć określone korzyści. Każda integracja musi opierać się na określonych podstawach formalno-prawnych i instytucjonalnych. Tak też jest w przypadku integracji europejskiej. Idea zintegrowanej Europy to w dużej mierze zasługa Amerykanów. Wychodzili oni z założenia, że tylko Europa silna, działająca wspólnie - choć przy pomocy USA - zdoła nie tylko wydźwignąć się z powojennych zniszczeń, ale przede wszystkim ma szansę przeciwstawienia się naciskowi ZSRR i powstającego bloku państw socjalistycznych. Pomysł Stanów Zjednoczonych Europy pojawił się już w trakcie II wojny światowej. W 1942 r. premier Wielkiej Brytanii, sir Winston Churchill, przedstawił go członkom swojego gabinetu. Myśl tę sprecyzował w czasie wykładu na uniwersytecie w Zurychu 19 września 1949 r., sugerując, że podstawą idei zjednoczenia powinna być współpraca odwiecznych wrogów, Francji i Niemiec oraz stworzenie zapory przed zagrożeniem komunistycznym ze Wschodu. U podstaw powojennej integracji europejskiej legła zatem solidarność państw europejskich, a ściślej solidarność państw Europy Zachodniej ze Stanami Zjednoczonymi. Podstawy te zostały wzmocnione przez: w miarę zgodne współdziałanie bogatszych państw europejskich z krajami biedniejszymi oraz pomoc w budowaniu demokracji i wychodzeniu z wieloletniego zacofania gospodarczego - jak to miało miejsce w Grecji, Hiszpanii czy Portugalii. Integracja europejska była też alternatywą wielowiekowej tradycji utrzymywania zawodnej równowagi sił na naszym kontynencie. Pamiętajmy, że dzieje Europy kilku ostatnich wieków to ciąg powstawania wrogich sobie, zwalczających się lub konkurujących ze sobą państw narodowych oraz ich koalicji. Nowa zasada organizacji porządku w Europie narodziła się we Francji. Istota jej realizacji opierała się na francusko-niemieckiej wspólnocie interesów. Podkreślić jednak należy, że współpraca tych państw nie oznaczała działania kosztem sąsiadów i nie miała charakteru elitarnego. Od pierwszych kroków integracji uczestniczyły w niej też inne państwa europejskie. Ta prawidłowość powinna być utrzymana również obecnie, gdy aktualne staje się kolejne rozszerzenie Unii Europejskiej. Datą narodzin Unii Europejskiej, do dziś świętowaną jako Dzień Unii Europejskiej, jest 9 maja 1950 roku. W tym dniu minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman ogłosił swoją deklarację tzw. Plan Schumana, w którym sformułowano propozycję powołania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) - pierwszej ponadnarodowej instytucji, koordynującej współpracę krajów europejskich. Było to rozwiązanie inne o, tyle, że opierało się na porozumieniu zwycięzców i zwyciężonych, a nie jak było do tej pory, że szukano rozwiązania poprzez kontrolę "przegranych". Deklaracja Francji i Niemiec o chęci rozpoczęcia pokojowej współpracy i przyjaźni między narodami była precedensem, który zaowocował ponad 50-letnim już okresem pokoju w Europie. Do Wspólnoty dołączyły też Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. EWWiS, która zaczęła funkcjonować na mocy Traktatu Paryskiego podpisanego 18.04.1951 r., była dopiero początkiem dynamicznie postępującego procesu. Już sześć lat później, 25.05.1957 r. mocą Traktatów Rzymskich powołano do życia organizacje: Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURO-ATOM). EWG rozszerzyła współpracę państw członkowskich niemal na wszystkie dziedziny życia gospodarczego, kładąc podwaliny pod późniejszy Wspólny Rynek. EUROATOM uregulował współpracę państw w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atomowej. EWG dała podstawy dynamicznego rozwoju gospodarczego w Europie Zachodniej. W tym samym roku powołano też Zgromadzenie Parlamentarne Trzech Wspólnot (EWWiS, EWG, EUROATOM), będące zalążkiem przyszłego Parlamentu Europejskiego. Sukces EWG przyciągnął nowych członków. Wspólnota powiększyła się w 1973 r. o trzy kolejne kraje: Wielką Brytanię, Irlandię i Danię. Od 1981 należy do niej Grecja. Następne rozszerzenie miało miejsce w 1986 roku, kiedy do grona 10 krajów dołączyły Hiszpania i Portugalia. Ostatnie powiększenie Wspólnoty to rok 1995 i przyłączenie się Austrii, Finlandii i Szwecji. Równolegle z procesem powiększania Unii trwał proces konsolidacji i rozwoju instytucji europejskich. W 1967 r. trzy wspólnoty: EWWiS. EWG i EUROATOM połączyły się i przybrały jedną nazwę - Wspólnoty Europejskie, przekazując równocześnie swoje funkcje wykonawcze jednej instytucji -Komisji Europejskiej. 17 lutego 1986 r. podpisano Jednolity Akt Europejski (JAE), który w sposób precyzyjny określił metody i harmonogram realizacji Wspólnego Rynku do 1992 roku. l w końcu, niedługo przed powiększeniem się Wspólnot do piętnastu krajów, w 1992 roku w Maastricht (Holandia) podpisany został Traktat o Uni Europejskiej. Uzupełnił on i w znacznym stopniu zmodyfikował Traktat o EWG. Potwierdził kierunki realizowanej Unii Gospodarczej i Werfutowej, m.in. moment wprowadzenia Unii Monetarnej i jednolitego pieniądza Unii (euro) w roku 1999. Poza tym wprowadzono oficjalnie obywatelstwo Unii, a także określono zakres wspólnych działań na polu polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Traktat o Unii Europejskiej stał się swojego rodzaju "konstytucją" Unii Europejskiej. Lata 90. to także otwarcie się Unii na kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Unia Europejska podpisała w tym czasie traktaty stowarzyszeniowe z Polską, Czechami, Słowacją, Węgrami, Bułgarią, Rumunią, Litwą, Łotwą, Estonią i Słowenią. Na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze 21-22.06.1993 r. Unia potwierdziła polityczną wolę otwarcia na powracające do wspólnoty wolnych narodów kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Przełom wieków to aprobata przez szefów państw członkowskich reform zapisanych w Agendzie 2000, których celem jest modernizacja polityki Unii i przygotowanie jej do rozszerzenia. Reformy te dotyczą: wyrównania szans i wyższej jakości życia osób zamieszkujących regiony słabiej rozwinięte; znoszenia podziałów istniejących w Europie; rozszerzania pokoju i dobrobytu panującego w państwach członkowskich na kraje Europy Środkowo-Wschodniej; poprawy stanu środowiska naturalnego oraz odpowiedzialnego zarządzania finansami Unii.