Antyk

ANTYK - HISTORIA PNE: VIII - wiek epiki; VII-VI - liryki, V - dramatu, IV - filozofów (V-IV: złoty wiek), III - epigramatu; 395 ne - podział Imp. Rzym. na wsch. (Bizancjum - protestanci) i zach. (Rzym - katolicy); 476 ne - upadek ces. zach.-rzymskiego; FILOZOFIE: epikureizm (Epikur z Samos IV/III pne) - dobro to przyjemność, czyli brak bólu; siły pozaziemskie nie ingerują, pochwała życia ziemskiego; wiedząc, że życie jest krótkie, E. uważał, że należy z niego korzystać, póki trwa (carpe diem); ważny jest też umiar; hedonizm: skrajna chęć użycia wszelkich rozkoszy; eudajmonizm: najwyższa wartość to szczęście osobiste (e. indywidualistyczny) lub społeczne (e. społeczny), a dążenie do niego to główny motyw postępowania; stoicyzm (Zenon z Kition, III pne) - by osiągnąć szczęście trzeba zachować równowagę duchową, powagę, spokój i trzeźwość umysłu; człowiekiem rządzić powinien rozum, nie namiętności; stoik nie poddaje się emocjom, żyje w zgodzie z naturą, wyrzeka się dóbr przemijających; platonizm (Platon - uczeń Sokratesa, założył Akademię Platońską; V/IV pne) - kierunek idealizmu (przeciwst. materializmowi), teza o pierwotności ducha i wtórności materii; świat to niedoskonałe odbicie idei ("jaskinia platońska"); MIT to rodzaj opowieści, która ukazuje i scala wierzenia dawnej społeczności; mit opisuje emocje, ubarwia je fabułą, formułuje łańcuch przyczynowo skutkowy działań bogów, którzy uosabiają siły natury; mity tworzyły więź społeczną, określały tożsamość danej grupy ludzi, przybliżały obyczaje i tradycje; źródła: ludyczne (przekazywane od pokoleń) i sakralne; Funkcje: poznawcze (wyjaśnianie niezrozumiałych zjawisk), światopoglądowe (podstawy wierzeń religijnych), sakralne (wzorce rytualnych obrzędów); Rodzaje: teogoniczne (o narodzinach bogów), kosmogoniczne (o stworz. świata), antropogeniczne (o powst. człowieka), genealogiczne (o historii rodów); archetyp - pradawne, niezmienne wyobrażenie, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczn. (Prometeusz - poświęcenie, Odyseusz - tułacz, Narcyz - samouwielbienie itp.); topos - powtarzający się obraz lub motyw (np. Amor przeszywający serce strzałą); MITY: o Prometeuszu, Eurydyce i Orfeuszu, Syzyfie, Narcyzie, Dedalu i Ikarze, Heraklesie, Demeter i Korze, Wojnie trojańskiej, rodzie Labdakidów (Lajos, Jokasta, Edyp, Antygona, Ismena, Polinejkes, Eteokles), Nike, Niobe, Atenie; ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE: pięta achillesowa, węzeł gordyjski, stajnia Augiasza, paniczny strach, nić Ariadny, koń trojański, Puszka Pandory, ikarowy lot, ciemności Tartaru, olimpijski spokój, róg obfitości, syzyfowa praca; HOMER epos (gatunek epiki) - rozbudowany utwór wierszowany ukazujący dzieje legendarnych boh. na tle przełomowych wydarzeń, źródłem eposu są mity, plan działań boski i ludzki (wszystkim kieruje fatum - przeznaczenie); cechy: artyzm, realizm, fantastyka (cudowność), porównania homeryckie (pieśń I - inwokacja, XVIII - tarcza Achilla, XXII - pojedynek); Iliada (epos boh.-heroiczny), Odyseja (awanturniczo-przygodowy); LIRYKA GRECKA (geneza: gatunek początkowo "wyśpiewywany", związany z obrzędami, gra na instrumentach: kitara, cytra; pieśni: chóralne - hymny i treny, dytyramby - ku czci Dionizosa, pieśni biesiadne, sielanki - idylle, elegie, ody, erotikony - miłosne); Tyrtajos: "'Rzecz to piękna' zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu, Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny..." - poezja patriotyczna (tyrtejska - nawołuje do poświęcenia dla ojczyzny); Safona: pieśń weselna "Podnieście w górę dach", "Zazdrość" (uczucia kobiety zdradzonej przez ukochanego), "Pogarda dla nieznającej poezji"; Anakreont: pieśń biesiadna - "Słodki bój"; Symonides: treny, pieśni, "Nic nie ma trwałego w życiu, wszystko podlega losowi", "Los odmieni się, zanim Lotna mucha w powietrzu Zdąży przemknąć przed tobą"; Teokryt: sielanki realistyczno-krytyczne; RZYM Wergiliusz - "Eneida"; Horacy - "carpe diem", "Oda na cześć Apollina", "Pomnik stawiłem sobie trwalszy niż ze spiżu", zasada złotego środka, "słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę"; Owidiusz - "Sztuka kochania"; TEATR Geneza: święta Dionizosa (Dionizje), śpiewano dytyramby dialog koryfeusza (przewodnika chóru) z chórem; Tespis (VI pne) wprowadził 1. aktora, Ajschylos - 2., Sofokles - 3.; etymologia: tragedia - "pieśń kozła", komedia - "pieśń procesyjna" (odmiana: dramat satyrowy); historia: VI pne: Tespis - wóz objazdowy, Choirilos - maski, ~500 pne - role kobiet grane przez mężczyzn; buty na koturnach; kolorowe szaty symbolizujące pozycję i nastrój; V pne (teatr ateński - klasyczny): Ajschylos (Oresteja), Sofokles (Król Edyp, Antygona), Eurypides (Elektra, Fedra, Medea, pomyślne zakończenie dzięki ingerencji bogów); IV pne: teatr hellenistyczny; Budowa tragedii wg Arystotelesa: prolog - wstęp, parodos - pieśń wejścia, epejzodiony - części, akty, stasimon - pieśń chóru, exodus - pieśń wyjścia; zasada decorum (3 jedności); Budowla: theatron, orchestra (okrągłe miejsce dla chóru, w V pne tam poruszali się aktorzy), parodos (przejście dla chóru), proskenion (scena), skena (budynek za sceną, 3 drzwi z frontu); kommos - żal, pieśń wyrażająca ból; katharsis - oczyszczenie, rozładowanie uczuć, wzruszeń (np. litości i strachu) pod wpływem tragedii scenicznej; tragizm - sytuacja, w której bohater musi dokonać wyboru między dwoma równorzędnymi racjami, każda podjęta decyzja ma negatywne skutki; konflikt tragiczny - istota tragedii - istnienie dwóch równorzędnych racji, między którymi nie można dokonać wyboru; ANTYGONA: racje Antygony: dobro ludzi, prawa boskie, miłość siostrzana; Kreona: dobro państwa i jego obywateli, karanie zdrajców, równość ludzi wobec prawa; BIBLIA Stworzenie świata, Adam i Ewa, Kain i Abel, Arka Noego, Wieża Babel, Sodoma i Gomora, Mojżesz & Niewola egipska; Księga Mądrości (Hiob); przypowieści o siewcy, synu marnotrawnym, Samarytaninie; psalmy; księga Koheleta ("A wszystko to marność i gonienie za wiatrem", "Vanitas vanitatum et omnia vanitas" - "Marnosć nad marnościami i wszystko marność"); Pieśń nad Pieśniami; Apokalipsa Św. Jana;