Dinozaury

CO TO JEST DINOZAUR?

Mianem dinozaurów określa się wyłącznie te gady, które żyły w wiekach średnich ziemi, poza dinozaurami, wiele innych rzędów gadów, np. gady latające, czyli pterozaury, krokodyle, plezjozaury, plakodonty, ichtiozaury, gady łuskoskóre, i ssakokształtne. Różnice pomiędzy dinozaurami były bardzo duże. Istniały zwierzęta wielkości kota czy kury, lecz także o wymiarach potężnych wielorybów, były gatunki poruszające się na czterech kończynach i takie, które chodziły na tylnych łapach. Byli wśród dinozaurów przebiegli mięsożerni drapieżcy i łagodne jaszczury odżywiające się roślinami. A mimo to ich najważniejszą wspólną cechę można rozpoznać już na podstawie wyglądu zewnętrznego, wszystkie dinozaury były zwierzętami lądowymi!. Ich kończyny służyły do poruszania się na lądzie i wyrastały z dolnej części korpusu, a nie z jego boków, jak w większości gadów.

KIEDY ŻYŁY NAJWIĘKSZE DINOZAURY?

W okresie jurajskim, ok. 210-145 mln lat temu, ogromny kontynent zwany Pangeą zaczął się stopniowo dzielić na mniejsze części, między którymi rozciągały się ciepłe, płytkie morza. Panował gorący, wilgotny klimat, ziemia była porośnięta bogatą roślinnością, lasy porastały ogromne obszary. Te sprzyjające warunki doprowadziły do nadzwyczajnego rozkwitu dinozaurów. Powstało wiele nowych gatunków, które opanowały całą Ziemię. Lądy były odtąd zamieszkane nie przez gady, lecz tylko przez dinozaury. Rozwinęły się wtedy liczne gatunki o gigantycznych rozmiarach. Były to największe zwierzęta, jakie kiedykolwiek zamieszkiwały Ziemię. Brachiozaury, apatozaur, czy dipolok żyły w górnej jurze, czyli pod koniec okresu jurajskiego. Na łąkach pasły się grupy niewielkich dinozaurów o pyskach podobnych do dziobów. Pojawiły się dziwacznie wyglądające gady uzbrojone w kolce. Obok mniejszych zwinnych dinozaurów drapieżnych, takich jak kompsoguat i archeopteryks- upierzony dinozaur, uważany za praprzodka dzisiejszych ptaków, żyły także olbrzymy, jak allozaur i ceratozaur, które z powodzeniem atakowały wielkich roślinożerców.

SAMOOBRONA

Wiele roślinożernych dinozaurów łączyło się w stada w czasie żerowania. Prowadziły również stadny tryb życia przede wszystkim ze względu na zagrożenie ze strony drapieżników. Triceratops na przykład często tworzył gromadę, aby bronić młode osobniki. W wypadku ataku dorosłe otaczały kręgiem młodzież. Podobne zachowanie można obserwować u słoni. Liczne z tych „pokojowo uosobionych” dinozaurów dysponowały jednakże potężnym uzbrojeniem. Np. triceratops nacierał jak nosorożec usiłując przebić prześladowcę dwoma długimi ostrymi rogami natomiast głuszył atakującego drapieżcę gwałtownymi uderzeniami maczugowatego ogona. Innych roślinożerców, takich jak stegozaur, chroniły grube płyty kostne biegnące wzdłuż grzbietu i sztyletowate kolce na końcu ogona.

TYRANOZAUR

Drapieżne dinozaury miały zakrzywione, szeregowo ustawione zęby, którymi mogły rozrywać swoje ofiary i długie, ostre pazury służące do przytrzymywania zdobyczy. Tyranozaur o dł. 12 m był najcięższym drapieżnym dinozaurem. Osiągał masę ponad 8 t. Jego zakrzywione zęby mierzyły 16 cm dł., a więc tylko nieco mniej niż ludzka dłoń. Wiele drapieżców, w tym także tyranozaur, było dwunożnych. To oznacza, że mogły biec z prędkością ponad 50km/h. Olbrzymy, takie jak 35-tonowy apatozaur, poruszały się prawdopodobnie z taką prędkością, jak dzisiejsze słonie, gdy ociężały 100-tonowy brachiozaur posuwał się wolno, krocząc z prędkością 4km/h.

Sposób poruszania się zauropodów zależał w dużym stopniu od budowy stopy. Sprężysty krok, taki jak nasz własny, polegający na przesuwaniu ciężaru z pięty na palce, wymaga dużego nakładu energii i na pewno nie był stosowany przez duże dinozaury. Zauropody raczej powłóczyły nogami niż maszerowały. By nadźwignąć olbrzymie ciało ich stopa opierała się płasko o podłoże. Między palcami a piętą znajdowała się zgrubiała podeszwa twardej tkanki skórnej, podobnie jak u dzisiejszych słoni.

JAK WYGLĄDAŁY JAJA DINOZAURÓW?

Dinozaury składały jaja. Zakładano, że tak jest, nim jeszcze natrafiono na ich skamieniałości, wszak dinozaury były gadami. O tym jednak jak te jaja wyglądały, można się było przekonać dopiero na podstawie wykopalisk. Jedno było pewne od samego początku- jaja nie mogły być większe niż rozwarcie miednicy, przez którą wydostawały się poza organizm matki. Pierwsze resztki jaj dinozaurów znaleziono we Francji jeszcze w ubiegłym wieku, ale nie rozstrzygnięto wtedy, jak duże były i od jakiego pochodziły gatunki. Pierwsze gniazda odkryto w 1923r. na pustyni Gobi. Znalezione w nich jaja pochodziły od dinozaurów rozmaitych gatunków. Znaleziska z południowej Francji okazały się jednak z biegiem czasu bardzo przydatne. Odkryto tam wiele setek jaj, które przed 70 milionami lat zostały podczas powodzi pokryte masami piasku i błota. Wyodrębniono 10 typów jaj. Największe z nich były okrągłe, miały dł. Do 24cm i pojemność 3-3,5 litra. W jednym z częściowo zachowywanych gniazd szer.1m i gł. 70cm spoczywało 12 takich jaj. Pochodziły zapewne od olbrzymiego przedstawiciela rodzaju Hypselosaurus.

DLACZEGO DINOZAURY WYMARŁY?

Istnieje ok. 100 różnych hipotez- przyczyniając od fantastycznej teorii, mówiącej, że na Ziemię przybyli Marsjanie i zabili wszystkie dinozaury miotaczami laserowymi, aż po przypuszczenia, że wszystkie one popadły z powodu obstrukcji lub biegunki, co miało być spowodowane zmianą ówczesnego świata roślinnego. Na ogol badacze przyjmują za wiarygodne jedynie dwa wyjaśnienia tej zagadki.

Zgodnie z pierwszą hipotezą przed 65 milionami lat kosmos wywarł zmienny wpływ na życie Ziemi. Przyjmuje się, że olbrzymi meteoryt, który uderzył w powierzchnię Ziemi spowodował potężne zniszczenia. Ogromne ilości pyłu i pary wyrzucone w powietrze zaćmiły słońce na miesiące lub nawet lata, co spowodowało na Ziemi znaczne oziębienie się klimatu, a w konsekwencji wymieranie wszystkich roślin i zwierząt. W myśli drugiej hipotezy dinozaury wymarły wskutek zmiany klimatu, która była konsekwencją przesuwania się lądów, co trwało miliony lat. Wiele nizin wzniosło się, na skutek czego rzeki wcinały się głębiej i następowało osuszenie wilgotnych poprzednio obszarów, kontynenty rozpadły się na archipelagi. Wreszcie nastąpił strefowy układ klimatów, wywołujący okresowe oziębienie na wielkich przestrzeniach leżących dalej od równika. W klimacie o dużej zmienności temperatur mogą istnieć ptaki i ssaki, gdyż są zdolne do regulacji ciepłoty wewnętrznej za pomocą własnego metabolizmu. Można przypuszczać, że dinozaury były przystosowane do niewielkich wahań temperatury ciała, lecz ich reakcje zawodziły w ostrzejszym klimacie. W początkach kredy pojawiły się rośliny mające twardsze tkanki. Zmiany te przyspieszyły koniec dinozaurów. W tej chwili nie można rozstrzygnąć, kto ma rację.