„Królestwo Polskie 1815-1830” jest tematem mojej pracy i dlatego pragnę w większym lub mniejszym stopniu przybliżyć jak doszło do jego powstania, jak wyglądały w nim rządy oraz po części życie jego obywateli. Ogółem rzecz biorąc dowiecie się o ciekawych i ważnych sprawach Królestwa Polskiego, które miały miejsce pomiędzy rokiem 1815 a 1830.
J. Godefroy, Kongres Wiedeński (1814-15): posiedzenie reprezentantów ośmiu mocarstw, sygnatariuszy układu paryskiego
POWSTANIE KRÓLESTWA POLSKIEGO
Decyzją Kongresu Wiedeńskiego sprawę polską regulowały dwa traktaty, zawarte 3 maja 1815 roku przez Rosję z Austrią i Prusami. Księstwo Warszawskie miało być połączone z Rosją, ale jego obszar okrojono na rzecz Prus i w niewielkim stopniu Austrii. Utworzono także Wolne Miasto Kraków. Zapewnienie zawarte w traktacie, że Polacy otrzymają „reprezentację i instytucje narodowe” było wyrazem tego, iż mocarstwa brały pod uwagę międzynarodowy charakter sprawy polskiej i że Polacy powinni otrzymać, choćby częściowo zagwarantowane, prawa narodowe. Powstałe w 1815 roku Królestwo Polskie, zwane Królestwem Kongresowym, było mniejsze niż Księstwo Warszawskie. Obszar Królestwa wynosił 127 tys. km2, gdy Księstwa Warszawskiego (w 1809 r.) 154 tys. km2.Królestwo było związane unią personalną z Rosją. Car Aleksander I obiecywał, że obszar Królestwa zostanie w przyszłości powiększony, ale deklaracja ta pozostała na papierze. Bezpośrednie reakcje społeczeństwa polskiego na postanowienie Kongresu Wiedeńskiego były zróżnicowane. Przeważała pozytywna ocena i tylko nieliczni, jak Tadeusz Kościuszko i Julian Ursyn Niemcewicz, dostrzegali sedno tych decyzji w szerszym narodowym wymiarze.
KRÓLESTWO POLSKIE W OKRESIE TZW. RZĄDÓW KONSTYTUCYJNYCH (1815 – 1830)
Aleksander I Romanow
Podstawą funkcjonowania Królestwa Polskiego, jego podstawą prawną stała się konstytucja z 1815 roku. Konstytucja została podpisana przez cara Aleksandra I 27 listopada 1815 roku, a nadana Królestwu 24 grudnia 1815 roku. Konstytucja miała charakter oktrojowany tzn. była nadana przez władcę jako jednego suwerena (zwierzchnika), czyli jej treści zależały od woli monarchy. Praktycznie projekt konstytucji przygotowywał przede wszystkim książę Adam Czartoryski, dlatego konstytucja nawiązywała do tradycji polskiego konstytucjonalizmu, czyli do konstytucji z 1791 oraz konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 r.
Konstytucja podkreślała unię personalną z Rosją, więc car był królem Polski, ale po odrębnej koronacji. Obydwa państwa miały wspólną politykę zagraniczną. Konstytucja wyodrębniała władzę wykonawczą i ustawodawczą. Władzę wykonawczą stanowił car, rada stanu i z niej wyodrębniona rada administracyjna (rząd). Car posiadał pełnię władzy wykonawczej, dowództwo nad armią Polski i inicjatywę ustawodawczą, prawo veta, zwoływał sejmy, mianował wyższych urzędników, mógł zmieniać konstytucję. Zastępcą cara w Królestwie był namiestnik (najwyższy urząd państwowy). Pierwszym namiestnikiem został gen. Józef Zajączek. Organami pomocniczymi dla cara była rada stanu i wydzielona z niej rada administracyjna, składająca się z ministrów. Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego sejmu. Sejm miał zbierać się co 2 lata na okres 30 dni. Do jego kompetencji należało podejmowanie uchwał przedstawionych z inicjatywy króla. Sejm zatwierdzał budżet państwa
i kontrolował pracę rządu.
Fragment Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r.
„(…) Tytuł IV O reprezentacji narodowej
art.87. Sejm zwyczajny zgromadza się co dwa lata w Warszawie, w czasie oznaczonym przez akt zwołania przez Króla wydany. Trwać będzie dni trzydzieści. Król jedynie może go przedłużyć, odroczyć, rozwiązać (…)
art. 89. Członek sejmu nie może przez czas jego trwania być przetrzymywanym ani kryminalnie sadzonym, chyba za zezwoleniem Izby, do której należy.
art.90. Sejm naradza się nad wszelkimi projektami do praw cywilnych, kryminalnych lub administracyjnych, które mu przesłane od Króla przez Rade Stanu (…)”
Konstytucja broniła dominującą pozycję szlachty, prawa polityczne (zasiadanie w sejmie, dostęp do urzędów). Prawa wyborczego zostali pozbawieni wojskowi i większość chłopów z wyjątkiem tzw. chłopów czynszowników z dóbr narodowych. Konstytucja przywracała podział na województwa, z poprzednich departamentów. Konstytucja gwarantowała szereg swobód, praw obywatelskich (cywilnych), tzn. wolność osobistą, nietykalność osoby i własności, wolność wyznania i druku. Wszystkie prawa odnosiły się do wszystkich oprócz Żydów. Językiem urzędowym był polski, ale w stosunkach z carem - francuski.
Gdy w 1820 roku car opuszczał Warszawę, upoważnił księcia Konstantego do całkowitej swobody działania. Rozpoczęły się niezgodne z konstytucją bezterminowe przetrzymywania w aresztach osób podejrzanych o działalność opozycyjną. Rozbudowano tajna policję. Przedmiotem dumy wielkiego księcia było wojsko, które liczyło 30 tys. żołnierzy. Zachowano w nim polskie mundury, ale wprowadzono rosyjską organizację. Brutalne metody egzekwowania przez Konstantego regulaminu, nieustanne musztry i częste, okrutne kary fizyczne dawały się we znaki żołnierzom i oficerom, m.in. Jan Henryk Dąbrowski i Karol Kniaziewicz – generałowie napoleońscy.
Konstytucja z 1815 roku formalnie była bardziej liberalna niż z roku 1807. Należała do najbardziej liberalnych konstytucji w Europie. Jednak konstytucja ta napotkała na ogromne problemy w realizacji. Niektórych postanowień nie realizowano, część zawiesił sam car.
Korzystnym zjawiskiem polskiej rzeczywistości był dobry stan szkolnictwa. Rozbiory zahamowały rozwój kulturalny kraju, tym samym podstawą utrzymania tradycji i poczucia narodowego był rozwój szkolnictwa. Głównymi ośrodkami szkolnictwa stał się Uniwersytet Wileński i Warszawski (powstały w 1816 roku), a także Liceum Krzemienieckie. Specjalne zasługi dla szkolnictwa miał ówczesny minister oświaty Stanisław Potocki. Z kolei głównym ośrodkiem nauki stało się założone w 1800 roku Towarzystwo Przyjaciół Nauki. W dziedzinie szkolnictwa stworzono gęstą sieć szkól elementarnych na wsi i rozwinięto szkolnictwo zawodowe. We wszystkich szkołach kształciła się głównie młodzież szlachecka, a także młodzież mieszczańska (20%). Towarzystwo przyjaciół nauki zorganizowało bogatą bibliotekę, stworzyła zbiory muzealne, odbywało liczne posiedzenia na których przedstawiano prace naukowe. Przez długie lata prezesem był Stanisław Staszic, później Julian Ursyn Niemcewicz.
Na zdjęciu obok gmach Uniwersytetu Warszawskiego, który w ciągu pierwszych 13 lat swojej pracy wydał łącznie 1254 dyplomy, w tym 757 na Wydziale Prawa i 189 na Wydziale Lekarskim.
Właśnie z początkiem XIX wieku rozpoczęto badania historyczne (szczególną rolę na tej płaszczyźnie odegrał Joachim Lelewel). Rozpoczęto też badania filologiczne, rozwijano nauki ścisłe; matematyczne, fizyczne, geologiczne. Przykładem osiągnięć na tej płaszczyźnie są prace Staszica i Jana Jędrzeja Śniadeckiego.
W literaturze rozpoczął się spór klasyków z romantykami. Zaczęły ukazywać się pierwsze utwory Mickiewicza i teksty Maurycego Michnackiego.
Na tym pragnę zakończyć moją pracę na temat Królestwa Polskiego w latach 1815 – 1830. Myślę, że po przeczytaniu tego referatu macie już jakieś informacje na ten temat.