Polityka edukacyjna Unii Europejskiej

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej przed młodzieżą polską otworzą się nowe perspektywy. Ułatwienia w podejmowaniu studiów w krajach UE oraz szerszy dostęp do funduszy europejskich spowodują zwiększoną mobilność młodzieży uczącej się i studiującej, która pozna w ten sposób szerzej kulturę krajów Piętnastki oraz będzie miała okazję udoskonalić swoje umiejętności językowe.

Unia Europejska prowadzi własną politykę w zakresie spraw młodzieży, edukacji i kształcenia zawodowego. Reguluję ją Traktat z Maastricht, który wszedł w życie w 1993 roku. W tekście Traktatu znalazły się 3 artykuły z dziedziny edukacji dotyczące następujących kwestii:
- obecność idei europejskiej w edukacji młodzieży,
- upowszechnianie języków państw członkowskich,
- popieranie wymiany uczniów i nauczycieli,
- uznawanie na uczelniach dyplomów i okresów studiów,
- rozwój współpracy między ośrodkami kształcenia,
- rozwój kształcenia ustawicznego.

Jak więc widać, polityka UE w zakresie edukacji ogranicza się do propagowania pewnych idei, do wspierania współpracy, nie zaś do wprowadzania odgórnych regulacji obowiązujących na całym obszarze Unii.

W polityce edukacyjnej, tak jak w innych zagadnieniach polityki UE, występuje pojęcie subsydiarności. Oznacza ono, że Unia Europejska będzie działała w zakresie, który nie należy do jej bezpośrednich kompetencji, tylko w wypadku, gdy konkretne działania i cele nie mogą być wystarczająco dobrze zrealizowane i osiągnięte przez państwa członkowskie osobno, a interwencja Wspólnot będzie zapewniała większą skuteczność i lepsze wyniki. W przypadku edukacji zasada subsydiarności oznacza, że każde państwo jest odpowiedzialne za swój własny system kształcenia i treść nauczania. Konsekwencją tego są dość znaczne różnice w programach nauczania przyjętych w poszczególnych państwach Piętnastki. Stanowią one pewną barierę np.: w kwestii wzajemnego uznawania dyplomów przez uczelnie, które generalnie posiadają duży stopień niezależności. Inną sprawą jest możliwość podjęcia przez obcokrajowców pracy w kraju, którego uczelnię ukończył (na przykład polscy absolwenci niemieckich uczelni nie otrzymują automatycznie pozwolenia na pracę w Niemczech).

Naprzeciw temu problemowi wystąpiła już Francja. Przebywający z wizytą w Polsce Minister Spraw Zagranicznych Francji, Hubert Vedrine, poinformował o podjętej przez jego kraj decyzji dotyczącej ułatwień dla polskich studentów i pracowników niektórych firm. Od września 2001 r. polscy studenci, którzy zechcą podjąć studia we Francji mogą to zrobić bez potrzeby ubiegania się o wizę. Będzie im przysługiwało prawo pracy podczas wakacji oraz otrzymają kartę stałego pobytu.

Warto także wspomnieć, że po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, zgodnie z polityką wielu uczelni prywatnych, koszty nauki np.: na uczelniach w Wielkiej Brytanii (czesne) dla studentów z Polski (jako obywateli UE) ulegną w wielu wypadkach znacznemu obniżeniu.

W celu ułatwienia studentom zapoznania się z wszystkim regulacjami UE dotyczącymi edukacji, w Polsce istnieje od kilku lat możliwość podjęcia studiów o tematyce związanej z Unią Europejską. Ofertę taką przedstawia większość uczelni zarówno państwowych, jaki prywatnych. Niekiedy umożliwia się wybranie tzw. „ścieżki europejskiej”, czyli normalnego toku studiów poszerzonego o zagadnienia związane z integracją europejską. Sprawy europejskie poruszane są najczęściej w dziedzinie nauk politycznych i społecznych.

Jedną z form upowszechniających wiedzę o UE są Szkolne Kluby Europejskie (SKE). Powstają one w szkołach we wszystkich krajach Piętnastki oraz w karejach stowarzyszonych, również w Polsce, gdzie obecnie jest ich około 400. Aby założyć taki klub, potrzebny jest nauczyciel bądź opiekun z grupą uczniów chętnych do współpracy, którzy opracowują wspólny statut i zakres działań klubu.

Tematy europejskie są również omawiane w szkołach na lekcjach wiedzy o społeczeństwie, historii i geografii. Istnieje już obecnie wiele materiałów dydaktycznych wspomagających nauczanie o Europie i integracji europejskiej.

Poza artykułami przedstawionymi w Traktacie z Maastricht Unia Europejska stworzyła 3 dodatkowe programy regulujące politykę w zakresie edukacji. Są to:
- program „Młodzież”
- program „Socrates”
- program „Leonardo da Vinci”

Program “Młodzież” powstał z myślą o osobach chcących pracować za granicą jako woluntariusze, nawiązywać kontakty z partnerami w innych krajach, realizować swoje projekty w swoich miejscowościach lub regionach lub pracować z młodzieżą. Poprzez ten program można także szukać źródeł finansowania, partnerów oraz pomocy w przygotowaniu projektu.

Adresatami tego programu są ludzie młodzi w wieku 15-25 lat, a jego główne cele to:
- promocja i aktywne włączenie się młodzieży w rozwój idei zjednoczonej Europy
- integracja młodych ludzi ze społeczeństwem, przygotowanie do życia obywatelskiego
- poszerzenie wiedzy i kompetencji uczestników programu, opanowanie nowych umiejętności
- zwiększenie znaczenia i skuteczności lokalnych działań młodzieżowych poprzez włączenie do nich elementów europejskich
- poznanie bogactwa i różnorodności kultury europejskiej oraz wspólnego dziedzictwa

Program „Młodzież” podzielony jest na 5 akcji a każda ma inny charakter i odmienne cele.

Pierwsza akcja nosi tytuł „Młodzież dla Europy” i polega na wymianie młodzieży. Celem spotkań młodzieży z różnych krajów jest wzajemne poznanie się, przedyskutowanie problemów i wspólnych pomysłów. Sama wymiana:
- może być dwustronna lub wielostronna
- może trwać od 6 do 21 dni
- przebiega w grupach od 16 do 60 osób
- ma miejsce na terenie krajów programu

Wiek uczestników tej akcji wynosi od 15 do 25 lat.

Drugą akcją jest „Wolontariat europejski”. Akcja ta polega na wysyłaniu młodych ludzi jako wolontariuszy do pracy w zagranicznych projektach ekologicznych, socjalnych, związanych z integracją europejską oraz goszczenie wolontariuszy z innych krajów. „Wolontariat europejski” ma na celu zdobycie przydatnych do życia społecznego umiejętności. Uczestnicy programu mogą być w wieku od 18 do 25 lat, a sama akcja może trwać do 12 miesięcy. Po ukończeniu tejże akcji Komisja Europejska wydaje zaświadczenie o uczestnictwie w programie oraz o zdobytych doświadczeniach i umiejętnościach.

Kolejną akcją są „Inicjatywy młodzieżowe”. Program ten umożliwia realizację pomysłów oraz działań służących społeczności lokalnej oraz wykorzystywanie doświadczeń nabytych w trakcie Wolontariatu. Są jednak pewne warunki:
- projekty muszą być przygotowane i realizowane we własnym kraju przez młodzież w wieku 15-20 lat
- projekt musi mieć długofalowy charakter: trwać od 3 do 12 miesięcy
- pierwszeństwo w realizacji mają projekty młodzieży z ubogich środowisk, nie dysponujących środkami na ich realizację

Czwartą akcją są „Wspólne działania”. Akcja jest połączeniem uzupełniających się wzajemnie programów UE w dziedzinie edukacji (Socrates, Leonardo da Vinci). Akcja ta dofinansowuje także projekty promujące programy wspólnotowe.
Ostatnią akcją są „Działania wspierające”. Jest to akcja wspierająca wszystkich tych, którzy są zaangażowani w działalność młodzieżową, w przygotowaniu i realizacji projektów w ramach akcji 1,2 i 3. Obejmuje ona:
- szkolenie osób pracujących z młodzieżą oraz liderów młodzieżowych i osób realizujących projekty europejskie
- wizyty studyjne, seminaria, staże, konferencje służące promowaniu współpracy i wymianie doświadczeń
- działania eksperymentalne
- badania nad problematyką młodzieżową

Kolejnym programem regulującym politykę edukacji UE jest „Socrates”. Celem programu jest szerzenie współpracy europejskiej w dziedzinie edukacji. Różne formy tego programu obejmują zarówno dzieci, młodzież, jak i dorosłych. Do celów programu można także zaliczyć:
- kreowanie europejskiego wymiaru nauczania
- rozwijanie poczucia jedności w Europie
- zdobywanie wiedzy na temat krajów europejskich
- wspomaganie procesów przystosowania do nowych warunków społecznych i ekonomicznych w perspektywie zjednoczonej Europy

W ramach programu „Socrates” przewiduje się możliwości współpracy na wszystkich poziomach i różnych obszarach działalności edukacyjnej. Do komponentów programu zalicza się: ERASMUS, COMENIUS, LINGUA, MINERVA, GRUNDVIG, ARION, NARIC i EURYDICE.

ERASMUS adresowany jest do szkolnictwa wyższego, ma na celu rozwój współpracy pomiędzy uczelniami oraz promowanie europejskiego wymiaru nauczania w szkolnictwie wyższym poprzez:
- wymianę studentów, nauczycieli akademickich
- współprace w zakresie programów nauczania
- tworzenie europejskiej sieci międzyuczelnianej

Uczelnie, które biorą udział w projekcie, stwarzają swoim studentom szansę na bezpłatne kształcenie w wybranych uczelniach państw UE. Umożliwiają także podniesienie poziomu znajomości języka, poznanie innych kultur oraz poszerzenie swej wiedzy w trakcie studiów na zagranicznych uczelniach. Zakwalifikowani studenci, którzy spełnią niezbędne kryteria otrzymują dofinansowanie na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania za granicą. A warunkami tymi są:
- dobre wyniki w nauce
- znajomość na odpowiednim poziomie języka, w którym prowadzone są zajęcia

Okres studiów za granicą trwa od 3 do 12 miesięcy oraz stanowi integralną część programu studiów na uczelni macierzystej i zostaje w pełni przez nią uznany.

COMENIUS jest programem skierowanym do przedszkoli, szkól podstawowych i średnich. Przyczynia się do poprawy jakości kształcenia i wzmocnienia europejskiego wymiaru edukacji szkolnej poprzez wspieranie międzyszkolnej współpracy oraz wymiany między szkołami, placówkami kształcenia i doskonalenia nauczycieli, a także promowania nauki języków obcych. W ramach programu promowane jest hasło „Europa w szkole” poprzez:
- wspieranie współpracy między szkołami w projektach badających aspekty europejskiej różnorodności kulturowej, środowiskowej i społecznej
- zachęcanie do opracowywania nowatorskich programów i materiałów dydaktycznych
- promowanie nauki języków obcych

LINGUA natomiast promuje naukę języków obcych poprzez podnoszenie poziomu nauki języków oraz rozszerzanie dostępu do różnych form nauki w perspektywie uczenia się przez całe życie.

MINERVA ma na celu wspieranie europejskiej współpracy w zakresie kształcenia otwartego i na odległość oraz stosowania technologii informatyczno-komunikacyjnych w edukacji.

GRUNDVIG – komponent ten ma za zadanie podnoszenie poziomu i wzmocnienie europejskiego wymiaru kształcenia dorosłych poprzez promowanie europejskiej współpracy między placówkami edukacji dorosłych, podnoszenie kwalifikacji kadry kształcącej dorosłych oraz promowania idei „uczenia się przez całe życie”.

ARION z kolei jest programem wspierającym organizowanie wizyt studyjnych dla przedstawicieli administracji oświatowej różnych szczebli zarządzania, które umożliwiają poznawanie systemów edukacyjnych w innych krajach.

NARIC ma na celu tworzenie sieci informacyjnej na temat porównywalności i uznania wykształcenia.

EURYDICE to w końcu Europejska Sieć Informacji o Edukacji. Udziela ona informacji o polskim systemie edukacyjnym w Unii Europejskiej. Ma także na celu informowanie o europejskich systemach edukacji w Polsce.

Trzecim programem regulującym politykę edukacyjną UE jest „Leonardo da Vinci”. Celem tego programu jest wspieranie polityki kształcenia zawodowego w Unii Europejskiej i państwach stowarzyszonych, dostosowanie systemu kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy oraz poprawa sytuacji rynku pracy w poszczególnych krajach. Program przeznaczony jest dla instytucji i organizacji mających osobowość prawną oraz tych, które zaangażowane są w rozwój kształcenia zawodowego. Do takich instytucji należą m.in.: instytucje szkoleniowe, szkoły zawodowe, uczelnie techniczne, przedsiębiorstwa, partnerzy społeczni oraz władze publiczne. Należy podkreślić, że w programie tym tylko instytucje mogą składać wnioski o dofinansowanie projektów i działań.

W ramach programu „Leonardo da Vinci” realizowane są następujące rodzaje projektów:
- wymiany i staże – zachęcanie uczestników do zdobywania doświadczeń w ramach kształcenia ustawicznego i szkolenia zawodowego;
- projekty pilotażowe – mają za zadanie utworzenie innowacyjnych rozwiązań w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego z wykorzystaniem nowych technologii informatycznych i komunikacyjnych;
- projekty językowe – rozwijają umiejętności językowe oraz kompetencje kulturowe w kontekście kształcenia i szkolenia zawodowego, promują projekty dotyczące mniej popularnych języków europejskich;
- międzynarodowe sieci instytucji – wspierają one powstanie sieci instytucji stanowiących infrastrukturę upowszechniania wiedzy;
- badania i analizy;
- dofinansowanie opracowań badawczych i analitycznych;
- działania wspólne – polegają one na współpracy instytucji kształcenia zawodowego.

Wszystkie te programy edukacyjne Unii Europejskiej mają jeden wspólny cel – promowanie inwestowania w rozwój człowieka. Ponadto zwalczają one podziały i nierówności społeczne. Wspierają dążenia do zdobywania wiedzy i podwyższenia jakości usług edukacyjnych, promują kształcenie w toku całego życia człowieka – jako szansę na rozwój jednostkowy, społeczny i kulturowy, poprawę standardów życia oraz tworzenia poprzez edukację „Europy bez granic i barier”.