Świnka

Co to jest świnka?
Świnka jest ostrą chorobą zakaźną i zaraźliwą, szerzącą się głównie drogą kropelkową, w której dominującym objawem jest zapalenie ślinianek przyusznych i podżuchwowych.
Wirus wywołujący świnkę należy do rodziny polimyksowirusów, zawierających w swoim nukletydzie kwas rybonukleinowy - RNA. Jest on wrażliwy na podwyższoną temperaturę, światło słoneczne i wysychanie. Wirus świnki cechuje się stosunkowo małą zdolnością zakażania i dopiero przy dłuższym i bliskim kontakcie z chorym dochodzi do zakażenia.
Rezerwuarem zarazka i źródłem zakażenia jest człowiek chory, zarówno w formie objawowej jak skąpoobiajowej, wydalający wirusa ze śliną. Okres wylęgania choroby wynosi 14-21 dni.
Okres największej zakaźności przypada na 2-6 dni przed wystąpieniem i 9 dni po wystąpieniu powiększenia ślinianek. Wirus jest obecny w moczu, płynie mózgowo-rdzeniowym i ślinie. Wrażliwość na zakażenie jest powszechna. U noworodków i niemowląt istnieje krótkotrwała bierna odporność, przekazywana przez odporne matki. Na całym świecie występuje tylko jeden typ antygenowy wirusa świnki. Odporność czynną nabywa się po zakażeniu objawowym jak i bezobjawowym, które występuje w 30-40 % przypadków. Odporność nabyta po szczepieniu żywą atenuowaną szczepionką utrzymuje się kilkanaście lat.
Wrotami zakażenia jest błona śluzowa górnych dróg oddechowych, gdzie następuje namnażanie wirusa i rozsiew za pośrednictwem krwi do narządów wewnętrznych. Choroba zaczyna się nagle.
Okres wstępnych objawów jest dość krótki, objawy w nim występujące mało charakterystyczne. U chorego występuje złe samopoczucie, ogólne rozbicie, utrata łaknienia, dreszcze, podwyższona ciepłota ciała, a u dzieci dodatkowo wymioty i bóle brzucha. Po okresie objawów wstępnych następuje szybkie powiększanie gruczołów ślinowych, najczęściej w okolicy przyusznej, sugerujące czasami zapalenie ucha środkowego. Obrzęk może być ograniczony do jednego gruczołu lub stopniowo obejmuje pozostałe gruczoły. Narastającemu obrzękowi towarzyszy ból nasilający się przy jedzeniu kwaśnych potraw. W okresie powiększenia ślinianek nadal utrzymują się objawy ogólne, takie jak złe samopoczucie, ogólne rozbicie oraz gorączka (na ogół niezbyt wysoka, trwająca około tygodnia). Wirus świnki atakuje narządy wywodzące się z mezenchymy. Dlatego, oprócz gruczołów ślinowych, dodatkowo, w różnym stopniu, zajęte są narządy, takie jak tarczyca, gruczoły sutkowe, trzustka, jajniki, jądra, najądrza oraz ośrodkowy układ nerwowy. W przebiegu świnki mogą wystąpić powikłania o różnej lokalizacji narządowej. W 10-15 % przypadków dochodzi do świnkowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. W tym przypadku objawy postaci bólów głowy, nudności, wymiotów rozpoczynają się w 5-7 dniu po wystąpieniu stanu zapalnego ślinianek. Mogą również występować stany zapalne ośrodkowego układu nerwowego bez zajęcia ślinianek i objawów sugerujących świnkę.
Trwałym następstwem poświnkowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych może być uszkodzenie nerwu słuchowego i jednostronna głuchota.
Innym częstym powikłaniem, zwłaszcza u osób chorujących na świnkę w wieku dojrzałym, jest zapalenie jąder i jajników. U osobników płci męskiej powyżej 13 roku życia, chorujących na świnkę, do zapalenia jąder dochodzi w 20 % przypadków. Zwykle jest to zapalenie jednostronne, które nie prowadzi do bezpłodności. Występowanie niepłodności u mężczyzn w wyniku zmian zapalnych w jądrach jest efektem braku elastyczności błony białawej, która nie pozwala na powiększenie się objętego procesem zapalnym jądra. W konsekwencji może to prowadzić do wystąpienia w jego obrębie martwicy z ucisku. Wtóran bezpłodność nie występuje u kobiet, ponieważ jajnik nie posiada sztywnej błony, która mogłaby ograniczać jego powiększanie się. U kobiet zapalenie jajników zdarza się w 5% przypadków.


Inne powikłania świnki to:
• zapalenie trzustki objawiające się bólami brzucha, przejściową hiperglikemią, cukromoczem i tłuszczowymi stolcami,
• śródmiąższowe zapalenie płuc, oskrzeli i tchawicy,
• zapalenie gruczołu tarczowego,
• zapalenie wielowarstwowe,
• zapalenie nerek,
• zapalenie gruczołów łzowych,
• zapalenie grasicy,
• zapalenie gruczołów sutkowych,
• zapalenie nerwu wzrokowego, rogówki, naczyniówki, spojówek,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie wątroby,
• skaza krwotoczna w postaci trompocytopenii,
• kłębkowe zapalenie nerek.
Wirus świnki posiada własności teratogenne, dlatego zakażenie w czasie ciąży może spowodować wystąpienia u dziecka wad wrodzonych, lub być przyczyną porodów przedwczesnych.
Najpewniejszym badaniem diagnostycznym jest izolacja wirusa z krwi, wymazu z gardła, śliny, płynu mózgowo-rdzeniowego oraz moczu. Można określić również swoiste przeciwciała w klasie IgM i IgG. Obecność przeciwciał w klasie IgM w mianie diagnostycznym potwierdza rozpoznanie świeżego zachorowania.

Statystyki
Świnka występuje na całym świecie endemicznie, powodując w cyklu 5-letnim epidemie, po których następowały lata zacisza. Większość zachorowań dotyczy dzieci w wieku szkolnym. Wśród zarejestrowanych przypadków 70 % zachorowań wystąpiło wśród dzieci od 9 roku życia, a 90 % wśród dzieci do 14 roku życia. W Polsce w ostatnim dziesięcioleciu rejestrowano od 60 000 do 220 000 zachorowań rocznie, a zapadalność wahała się od 155 do 581 na 100 000 osób (rys. 1). W państwach, w których wprowadzono masowe szczepienia przeciw śwince, roczne liczby zachorowań, jak również zapadalność, zdecydowanie spadły. Według danych WHO (tab. 1) spośród 214 państw, będących członkami Światowej Organizacji Zdrowia, aż 82 państwa wprowadziły masowe szczepienia przeciw śwince, co daje odsetek 38 %. Polska powinna się znaleźć wśród państw, które wprowadziły obowiązek szczepień ponieważ, jak wynika z obserwacji klinicznych, świnka może być przyczyną bardzo groźnych powikłań.
Zakres szczepień ochronnych przeciwko śwince w Polsce
Szczepienia zalecane
• od 13-go miesiąca życia - szczepienie przeciwko śwince szczepionką monowalentną (wpis do Kalendarza Szczepień 2000),
• 13-14 miesiąc życia - szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce w miejsce obowiązkowego szczepienia przeciwko odrze jako szczepienie podstawowe,
• 7 rok życia - szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce w miejsce obowiązkowego szczepienia przeciwko odrze jako szczepienie podstawowe.


*) Zaczerpnięto z opracowania "Szczepienia dobrodziejstwem dla dzieci i młodzieży - zapobieganie śwince" autorstwa Pani Dr Grażyny Dulny, Kierownika Działu Epidemiologii WSSE w Warszawie oraz Pani mgr Elżbiety Łata z Polskiego Towarzystwa Oświat Zdrowotnej w Warszawie. Opracowanie wydano nakładem Merck Sharp and Dohme Idea Inc. Oddział w Warszawie, ul. Puławska 303, 02-785 Warszawa.