Pierwotniaki

BUDOWA KOMÓRKI PIERWOTNIAKA Komórka pierwotniaka jest grudką cytoplazmy otoczoną błoną komórkową. Zawiera jądro komórkowe, siateczkę wewnątrzplazmatyczną, cytoszkielet, centriole, rybosomy, mitochondria, struktury Golgiego, lizosomy, wodniczki pokarmowe, ziarna substancji zapasowych, wodniczki tętniące. 1.Budowa powierzchni komórki Wszystkie pierwotniaki mają złozoną budowę powierzchni komórki. Pelikula składa się z pofałdowanej błony komórkowej, cytoplazmy oraz różnych włókienek cytoszkieletu i mikrotobul. często nagromadzenie włókieniek i ew. pęcherzyków nadaje stały kształt pierwotniakowi, co usprawnia ruch, ale uniemożliwia tworzenia wodniczek pokarmowych w dowolnym miejscu na powierzchni komórki. Wapienne pancerzyki otwornic uniemożliwiają zmianę kształtu. 2. Organelle ruchu Pierwotniaki poruszają się za pomocą wici (wiciowce), rzęsek (orzęski) i nibynóżek (korzenionórzki, otwornice i promienionóżki) lub nie poruszają ich wcale. w każdy rodzaj ruchu zaangażowany jest cytoszkielet. 3. Jądro komórkowe Pierwotniaki mogą mieć jedno lub wiele takich samych jąder. wyjątek stanowią orzęski, które posisadają dwa rodzaje jąder pełniących odmienne funkcje życiowe. 4. Wodniczki tetniące Zazwyczaj funkcjonuje kulista wodniczka tętniąca otoczona pęcherzykami RE wspomagającymi jej dzialanie. Orzęski często mają więcej wodniczek tętniących zaopatrzonych w kanaliki RE. Wybrane funkcje życiowe ODŻYWIANIE. Pierwotniaki to organizmy cudzożywne. Najczęściej odżywiają się innymi organizmami tj. bakterie, inne pierwotniaki, glony bądż komórki roślinne i zwierzęce. wiele gatunków pierwotniaków czerpie pokarm z ciał innych żywych organizmów (np. zarodziec malarii). niektóre pierwotniaki odżywiają się martwą materią organiczną (pierwotniaki żyjące w glebie. Sposoby pobierania pokarmu to fagocytoza (pobieranie dużych cząsteczek pokarmowych), pinocytoza (pobieranie drobnych cząstek pokarmowych) i wchłanianie (odżywianie się związkami organicznymi, które dostają się do ciała na drodze osmozy, dyfuzji, transportu ułatwionego lub aktywnego). WYDALANIE I OSMOREGULACJA. Zbędne produkty przemiany materii pierwotniaki usuwają przez błonę komórkową na zewnątrz na zasadzie dyfuzji. wydalanie zbędnych produktów przemiany materii łączy się z osmoregulacją, czyli kontrolą i utrzymywaniem wewnątrz organizmu pożądanego stężenia róznych substancji. ROZMNAŻANIE. Wszystkie pierwotniaki rozmnażają się bezpłciowo przez podział mitotyczny. Jednokomórkowce o ustalonym kształcie dzielą się poprzecznie lub podłużnie. wiekszość pierwotniaków rozmnaża się również płciowo, ktore prowadzi nie tylko do powiększenia liczby osobników, ale również zapewnia im różnorodność gatunku. Koniungacja pantofelków jest procesem płciowym, w którym dochodzi do wymieszania materiału jądrowego 2óch osobników. Proces ten o tyle łączy się z rozmnażaniem płciowym, że bezpośrednio po koniungacji nastepują podziały. WRAŹLIWOŚĆ NA BODŹCE. Błona komórkowa pierwotniaków jest spolaryzowana tzn., że ładunki są rozłożone na niej nierównomiernie- na zewnątrz dodatnie, a wewnątrz ujemne. Rozmaite bodźce mogą zachwiać opisywany stan - zmianę polaryzacji błony- i uruchomić szereg reakcji, co wpłynie na funkcje życiowe i zachowanie się pierwotniaków. Reakcje ruchowe P. związane są z działaniem bodźca zw. taksjami. Jeśli odbywają się w kierunku do bodźca są to taksje dodatnie.Jeśli odbywają się w kierunku od bodźca - są to taksje ujemne. RUCH. P. o nieusztywnionej powierzchni komórki mogoą poruszac sie ruchem pełzakowatym - przesuwają cytoplazmę i tworzą nibynóżki. Organelle te mają zmienny kształt, a ruch pełzakowaty związany jest ze zmianami gęstości powierzchniowej warstwy cytoplazmy i obecnością określonych włokienek cytoszkieletu. Wiele gatunków P. porusza się za pomocą wici bądź rzęsek. Najczęściej występuje jedna wić, rzadziej dwie lub więcej. wskutek pracy wici komórka wykonuje ruche okrężne wokół własnej osi i sunie do przodu. Rzęski występują w liczbie dużo większej niż wici. Ruch rzęsek jest skoordynowany, dzięki czemu orzęski sprawnie pływają. Niektóre pierwotniaki nie mają zdolności ruchu. V. ZNACZENIE PIERWOTNIAKÓW Istotną rolę spełniają pewne P. żyjące w symbiozie z innymi zwierzętami, np. w jelicie termitów występują wiciowce. Orzęski umożliwiają zwierzętom (przeżuwaczom, nieparzystokopytnym) przyswajanie błonnika. Masy obumarłych ciał P. zostają strawione i tym samym dostarczają żywicielowi białka zwierzecego. Skorupki otwornic osadzające się na dnie morskim tworzą pokłady, które z biegiem czasu przekształcane są w skały osadowe. skorupki te są ważnymi skamielinami przewodnimi. stanowią pokarm dla zwierząt wodnych oczyszczają wodę. CYKL ROZWOJOWY ZARODŹCA MALARII. 1. Po ukłuciu komara formy inwalokre zarodźca dostają się do komórek wątroby, gdzie dzielą się wiedów,otnie. 2. Z komórek wątroby zarodźce przedostają się do krwi,a w krwinkach czerwonych dzielą się wielokrotnie. 3. Niektore zarodźce w krwinkach przekształcają się w postacie macierzyste gamet. 4. Podczas ponownego ukąszenia postacie te zostają wessane wraz z krwią do przewodu pokarmowego komara. 5. W żołądku gamety dojrzewają i tam dochodzi do zapłodnienia. 6. Zygota tworzy cystę, która z krwią komara przedostaje się do ślinianek, dzieląc się wielokrotnie. 7. Powstają postacie inwazyjne, które w czasie ukąszenia komara dostają sie do organizmu kolejnego człowieka.
PEŁZAK (ameba) - zarodziowce - błona komórkowa jest niczym nie wzmocniona i nie usztywniona. Daje to możliwość zmiany kształtu oraz tworzenia i opróżniania wodniczek w dowolnym miejscu.
KLEJNOTKA (euglena) - wiciowce - błona komórkowa jest nieco usztywniona, co wynika z obecności białkowych wzmacniających pasów włókien. W związku z tym wiciowce mają dość stały kształt ciała, a tworzenie i opróżnianie wodniczek odbywa się w określonym miejscu w okolicy gardzieli.
PANTOFELEK (paramecium) - sporowce - orzęski - błonę komórkową wzmacniają białkowe pasma włókien poprzecznych, wzdłużnych i ukośnych oraz znajdująca się nad nimi warstwa pęcherzyków. Ogranicza to w sposób zasadniczy zmienność kształtu, a ponadto uniemożliwia tworzenie wodniczek w dowolnym miejscu. Wodniczki pokarmowe tworzą się w okolicy cytosomu i opróżniane są w okolicach cytopyge.
EUGLENA (wić długa, stigma, wić krótka, fotoreceptor, wodniczka pokarmowa, wodniczka tętniąca, paramylon, chloroplasty, jądro, błona komórkowa) AMEBA (nibynóżki, wodniczka tętniąca, wodniczka pokarmowa, cytoplazma, jądro, błona komórkowa)
PANTOFELEK (rzęski, wodniczka tętniąca, zagłębienie okołogębowe, makronukleus, mikronukleus, lejek, cytostom, wodniczka pokarmowa, cytopyge.

Podkrólestwo: Protista / Pierwotniaki I Typ: Sarcodina / sarkodowe, Podtyp: rhizopoda / korzenionóżki, 1 Gromada: Amoebozoa – pełzakowce: Entamoeba histolytica – pełzak czerwonki, Amoeba proteus-pełzak, Arcella, Difflugia / ameby opancerzone, 2 Gromada: Otwornice (Foraminifera): Numulity (Nummulites), II Typ: Microsporidia Mikrosporidia: Nosema apis / nosema, nosema bombycis / nosema III Typ: Mastigophora – wiciowce, 1 Gromada: Phytomastigophora – wiciowce roślinne: Volvox Globator / toczek, euglena viridis / euglena zielona, 2 Gromada: Zoomastigophora – wiciowce zwierzęce: Trichomonas vaginalis – rzęsistek pochwowy, Lamblia intestinalis – lamblia jelitowa, Trypanosoma equiperdum – świdrowiec koński, IV Typ: Ciliata – orzęski: Vorticella sp. – wirczyk, Stenor sp. – trąbik, Stylorychia sp. – stylorychia (małżynek), Paramecium caudatum – pantofelek, Entodiniomorpha – orzęski symbiotyczne, V Typ: Apicomplexa zarodziec malarii

WICIOWCE, grupa eukariotycznych organizmów jednokomórkowych lub kolonijnych, gł. wodnych, których komórki w fazie dojrzałości mają jedną albo więcej wici, często też plamkę oczną i wodniczki tętniące; komórka dzieli sie zgodnie z długą osią; rozróżnia się wiciowce roślinne i wiciowce zwierzęce. Wiciowce roślinne, mają chromatofory o różnym składzie barwników, różnorodne materiały zapasowe (skrobię albo inne węglowodany, tłuszcze) oraz różną budowę ścian komórkowych (od peryplazmatycznej błony po celulozowy pancerz), co wskazuje na ich różną filogenezę; formy wiciowcowe występują więc w różnych klasach, gł. złotowiciowców, chloromonad, kryptofitów, → bruzdnic, euglenin (np. klejnotka), → zielenic (np. → toczek); masowe występowanie wiciowców roślinnych w wodach powoduje niekiedy → zakwity. Wiciowce zwierzęce, komórki wiciowców zwierzęcych osłania b. cienka błona cytoplazmatyczna, pod którą może znajdować się system wzmacniających → mikrotubul, komórki te są pozbawione plastydów; organellum ruchu jest 1, 2 lub wiele wici; u niektórych występuje element szkieletowy — aksostyl; mniejsza część wiciowców zwierzęcych prowadzi wolny tryb życia, wiele form symbiotycznych i pasożytniczych (np. lamblia, rzęsistek).
OTWORNICE, Foraminiferida, rząd pierwotniaków z nadgromady → korzenionóżek; formy jedno- lub wielojądr., zamknięte zwykle w wielokomorowej skorupce, z 1 lub b. licznymi i drobnymi otworkami, przez które wychodzą nibynóżki; skorupka jest budowana od tzw. komory zarodkowej, w miarę wzrostu zwierzęcia są dobudowywane następne komory w jednej linii, spiralnie, lub tak, że każda nowa komora obejmuje poprzednie; rozmnażają się bezpłciowo i płciowo; u wielu otwornic następuje swoista przemiana pokoleń: pokolenie mikrosferyczne — diploidalne, osobniki o małej komorze zarodkowej, rozmnażające się bezpłciowo przez podział jądra, przy czym ostatni jest podziałem redukcyjnym; powstałe w wyniku tych podziałów pełzaki dają początek pokoleniu makrosferycznemu — osobniki haploidalne, o dużych komorach zarodkowych, rozmnażające się płciowo; po serii podziałów powstaje dużo maleńkich jąder, które w cienkiej otoczce cytoplazmy, wyposażone w 2 lub 3 wici pełnią funkcję izogamet; zygota daje początek pokoleniu mikrosferycznemu; otwornice odżywiają się drobnoustrojami i szczątkami org.; zamieszkują wody słone, występują przydennie i w planktonie; skorupki obumarłych otwornic tworzą mułdna mor., a z biegiem czasu pokłady wapieni otwornicowych.
ORZĘSKI. aparat jądr. składa się z 2 rodzajów jąder — mikronukleusa i makronukleusa (→ dualizm jądrowy); ciało orzęski okrywa pellikula i liczne rzęski stanowiące aparat lokomotoryczny oraz napędzający pokarm; otwór gębowy (cytostom) leży na powierzchni ciała lub w zagłębieniu (perystom); w plazmie oprócz aparatu jądr. znajdują się wodniczki odżywcze i tętniące, mitochondria, włókienka kurczliwe, u niektórych także symbiotyczne glony zoochlorelle; orzęski rozmnażają się przez podział poprzeczny lub pączkowanie, rozmnażanie płciowe w procesie → koniugacji lub autogamii; prowadzą wolny tryb życia, także formy osiadłe, symbionty (np. Entodiniomorphida żyjące w przedżołądkach przeżuwaczy) oraz pasożyty (np. → szparkosz okrężnicy); zamieszkują morza, wody słodkie, wilgotne gleby i mchy
SPOROWCE są to pierwotniaki pasożytnicze. Pasożytują na bezkręgowcach i kręgowcach.Mają niewielkie rozmiary i nie posiadają organelli ruchu. Mają złożony cykl życia, który możemy podzielić na 3 okresy: wegetatywny, gametogenezy oraz okres, w którym zygotarośnie, dzieli się, przekształca w liczne postacie inwazyjne. Niektóre sporowce mogą powodować groźne choroby u ludzi (np. malaria)
KORZENIONÓŻKI, nadgromada pierwotniaków z podtypu → sarkodowych; komórka otoczona błoną cytoplazmatyczną, naga lub osłonięta jedno- lub wielokomorową skorupką; ruch odbywa się za pomocą → nibynóżek; jedno bądź wiele jąder, wodniczki odżywcze i tętniące oraz inne organelle komórkowe; do korzenionóżek należą: → pełzaki nagie i pełzaki skorupkowe; zamieszkują miejsca wilgotne, wody słodkie, a także morza, wiele żyje pasożytniczo; liczne gatunki mor., wytwarzające pancerzyki odgrywają dużą rolę skałotwórczą (tzw. wapienie otwornicowe).
PROMIENIONÓŻKI. W większości mają budowę sferyczną, promieniście ułożone nibynóżki wzmocnione pęczkiem mikrotubul oraz igłami szkieletowymi. Jądro i część cytoplazmy zamknięte jest w pancerzyku. Niektóre gatunki tworzą kolonie widoczne gołym okiem dzięki połączeniu tysięcy osobników.
MIKROSPORYDIA, Microspora, typ pierwotniaków, dawniej klasyfikowany jako rząd → sporowców pełzakowatych; pasożyty wewnątrzkomórkowe wszystkich typów zwierząt, zwł. stawonogów, u których atakują gł. mięśnie, przewód pokarmowy; wytwarzają spory wyposażone w 1 kapsułkę (komórka z nicią czepną); zakażenie gł. drogą pokarmową (rzadziej transowaryjnie); po pęknięciu osłonek spory uwolniony pełzak wnika do komórek narządów żywiciela, przechodzi serię podziałów poprzecznych lub rozpadowych (schizogonia), w których efekcie powstaje wielojądr. plasmodium; cykl rozwojowy kończy seria podziałów każdego z jąder prowadzących do ukształtowania wielokomórkowych spor; pasożytem powodującym duże szkody jest np. → nosema.
NOSEMA, Nosema, rodzaj pierwotniaków z typu → mikrosporydiów; pasożyty komórek nabłonka przewodu pokarmowego i innych narządów owadów; zarażenie gł. przez zjedzenie zakażonego zarodnikami pokarmu lub transowaryjne (gdy zarażona nosemą gąsienica owada nie ginie, lecz przeobraża się w postać dorosłą o zarażonych jajnikach, a więc i zarażonych jajach); nosema Nosema bombycis atakuje jedwabnika morwowego wywołując pebrynę, Nosema apis powoduje schorzenia jelit pszczół; oba gat. zwalczane ustawowo.