Człowiek jako istota społeczna

Człowiek od zwierząt różni się specyficzną budową ciała oraz rozwiniętymi funkcjami mózgu, dzięki którym myśli, przeżywa, wyraża swoje uczucia – jest istotą rozumną. Może kierować swoim postępowaniem, dokonywać wyborów i podejmować decyzje związane z własnym życiem, np. kształceniem się, pracą zawodową, miejscem pracy i miejscem zamieszkania, przynależnością do określonej organizacji itp. Jest również istotą społeczną, jedyną posiadającą kulturę i zdolną do jej tworzenia. Pozostaje w ścisłych związkach z otaczającym go światem – dzięki czemu istnieje, rozwija się i działa. Każdy człowiek ma indywidualne potrzeby, cechy odróżniające go od innych. Oznacza to, że posiada określoną osobowość.

Kiedy próbujemy odpowiedzieć sobie na pytanie „Kim tak właściwie jestem?” przeważnie podajemy swoje cechy fizyczne i psychiczne, określamy własne poglądy i przekonania. Przypisujemy się również do różnych grup ludzi. Tożsamość nasza kształtuje się także poprzez porównywanie się z innymi ludźmi. Dostrzeżenie wspólnych właściwości z innymi osobami z grupy, w której żyjemy, np. rodziny, oraz odrębności tych grup stanowi podstawę tożsamości społecznej. Nasza tożsamość społeczna ujawnia się w różny sposób, w zależności od tego, z jaką grupą ludzi przebywamy.

Przyglądając się klasyfikacji potrzeb człowieka Abrahama Harolda Maslowa dostrzegamy, że do I klasy potrzeb obok potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa znajdziemy:
- POTRZEBY PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI – skłaniają one do nawiązywania bliskich, przyjaznych kontaktów z innymi ludźmi; rozbudzają przyjaźń i miłość.
- POTRZEBĘ UZNANIA – człowiek pragnie uznania ze strony innych i pragnie mieć uznanie dla siebie.
Człowiek chcąc zaspokoić swoje potrzeby, musi funkcjonować w różnych zbiorowościach ludzkich i grupach społecznych . Więzi społeczne powstają w różnych sytuacjach, w których znajduje się jednostka, np. urodzenie się w konkretnej rodzinie i miejscu stwarza więź naturalną. Ale więzi powstają również w wyniku przynależności do określonej grupy lub konieczności podporządkowania się władzy w grupie, do której się należy. Poczucie wspólnoty może wynikać z wykonywania wspólnej pracy zawodowej, określonej służby społecznej, pobierania nauki. Jednostka przynależąc do danej grupy, odgrywa wyznaczone jej przez tę grupę określone role społeczne. Im bardziej jednostka utożsamia się z grupą tym lepiej te role wykonuje.

Grupy społeczne socjologowie klasyfikują według różnych kryteriów:
I. Liczby członków:
a) Małe – liczą od kilku do kilkudziesięciu członków:
- rodzina
- grupa koleżeńska
b) Duże – liczą powyżej kilkudziesięciu członków:
- związek zawodowy
- partia polityczna
- naród
II. Rodzaju członkostwa:
a) Pierwotne – członkowie grupy należą w wyniku urodzenia:
- rodzina
- grupa religijna
b) Wtórne – członkowie grupy należą w wyniku własnego wyboru:
- grupa sportowa
- studenci
- państwo
III. Rodzaju więzi:
a) Nieformalne – oparte na więzi nieokreślonej przez prawo lub inne normy:
- grono przyjaciół
- koło hobbystów
b) Formalne – oparte na więzi sformalizowanej przez prawo i inne normy:
- stowarzyszenie
- wojsko
- organizacja gospodarcza

Człowiek w swoim życiu należy do wielu grup społecznych. W pierwszej kolejności przebywa w rodzinie i jest jej członkiem od urodzenia. Rodzina jest naturalną grupą społeczną dlatego nazywana jest także podstawową grupą społeczną. Składa się z rodziców i dzieci, także adoptowanych. Członkowie rodziny mają określone role: żony, męża; matki , ojca; córki, syna; siostry, brata itd. Rodzina jest grupą społeczną, której członków łączą więzi osobiste oparte na uczuciach. Wyróżnia się typy tych więzi:
- między małżonkami,
- między rodzicami i dziećmi,
- między rodzeństwem.

Każda rodzina pełni wiele funkcji. Można ująć je w trzy najważniejsze grupy:
1. Funkcja prokreacyjna, czyli wydawanie na świat potomstwa.
2. Funkcja opiekuńczo – wychowawcza.
3. Funkcja socjalizacyjna.

Dzieci i młodzież skupiają się w grupach rówieśniczych i koleżeńskich. Kontakty te zaczynają się już w wieku przedszkolnym, a następnie szkolnym i wynikają z rozwoju emocjonalnego dzieci. Przynależność do tych grup jest dobrowolna. Niestety zdarza się także, że dana grupa ma charakter patologiczny i wówczas może wywierać niekorzystny wpływ na rozwój jednostki. Dlatego decyzja o przynależeniu do takiej grupy powinna być przemyślana i skonsultowana z rodzicami (dotyczy to przede wszystkim dzieci młodszych).

Szkoła jest społecznością zorganizowaną, działającą na podstawie prawa. Społeczność szkolną tworzą uczniowie, nauczyciele i rodzice. Szkoła przekazuje wiedzę naukową metodami naukowymi. Oddziaływanie na dzieci i młodzież jest zgodne z teoriami pedagogicznymi i psychologicznymi. Szkoła stara się przygotować ucznia do udziału w funkcjonowaniu społeczeństwa. Jest także miejscem zawierania przyjaźni i pierwszych miłości.

Człowiek jest jedyną istotą w przyrodzie, której do prawidłowego rozwoju psychicznego jest niezbędne wychowanie w społeczeństwie. Każdy z nas, przebywając w różnych zbiorowościach i przynależąc do określonych grup społecznych, jest jednocześnie członkiem społeczeństwa. W ramach społeczeństwa funkcjonują instytucje organizujące jego życie i powodujące powstawanie określonych zależności i związków między różnymi grupami społecznymi wchodzącymi w skład społeczeństwa, co wpływa na jego integrowanie.

Kolejną grupą wspólnotową jest naród. Najczęściej określa się go jako trwałą wspólnotę ludzi (wspólnota narodowa), połączoną wspólnymi losami historycznymi, kulturą, gospodarką, zamieszkującą określone terytorium, mającą własny język i zachowującą poczucie odrębności. Czynnikami mającymi wpływ na powstanie i istnienie narodu są:
- wspólne pochodzenie i wspólne losy historyczne, dające poczucie jedności i odrębności od innych;
- określone terytorium zamieszkiwane od wieków przez społeczności, uznawane przez nie za ojczyznę;
- wspólna kultura, tradycja i religia, zachowywane w społecznościach i przekazywane z pokolenia na pokolenie;
- wspólny język;
- powstanie i funkcjonowanie rynku, będącego podstawą egzystencji i rozwoju wspólnoty narodowej;
- państwo, chroniące wspólnotę narodową przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Należy zauważyć, że oprócz narodów mówiących jednym językiem są narody językowo zróżnicowane, np. naród belgijski (trójjęzyczny), szwajcarski (czterojęzyczny). Są też narody, które nie mają wspólnego pochodzenia, np. naród amerykański czy kanadyjski. Ważnym czynnikiem formowania się narodu i jego trwania jest państwo. Państwo tworzy warunki sprzyjające rozwojowi wspólnoty narodowej i chroni ją przed zagrożeniami zewnętrznymi. Dlatego każdy naród dąży do posiadania własnego państwa.

Ciekawym zjawiskiem każdej społeczności jest sposób wzajemnego oddziaływania na siebie jej członków. Interakcje te badał R.P. Bales – psycholog społeczny. Wynikiem tych badań jest stworzenie następujących kategorii interakcji:
1. Solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie pomocy, nagradzanie.
2. Rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie zadowolenia.
3. Wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie.
4. Dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii.
5. Wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć, wyrażanie życzeń.
6. Orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie.
7. Pytanie i prośby o zorientowanie, o informację; powtarzanie, potwierdzanie.
8. Pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażanie uczucia.
9. Pytanie, prośby o sugestię, o pokierowanie, pytanie o możliwe sposoby działania.
10. Nie zgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych, wstrzymywanie pomocy.
11. Ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc, usuwanie się z pola.
12. Ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie, domaganie się uznania.

PODSUMOWANIE

Człowiek jest istotą społeczną i nie może się w pełni realizować bez obecności innych ludzi.

Rodzaj relacji międzyludzkich, ich realizacji i rządzące nimi zasady oraz wynikający z tego sposób, w jaki ludzie odnoszą się do siebie, określa charakter i strukturę społeczeństwa. Społeczeństwo, w którym żyjemy, narzuca określone normy zachowania, przyjęte przez konkretną wspólnotę. Poprzez interakcje z innymi uczymy się języka i przyjmujemy podstawowe role życiowe. Istoty ludzkie żyją w grupach: pierwszą z nich jest rodzina mała( rodzice i dzieci), potem rodzina wielka (krewni), potem większe wspólnoty, również narodowe. Czasem ludziom udaje się współżyć w harmonii, ale historia uczy że nie ma grupy idealnej, wobec czego żaden naród czy społeczność nie może liczyć na brak konfliktów. Badanie nad człowiekiem jako istotą społeczną jest badaniem interakcji międzyludzkich w grupach w celu zrozumienia, jak one powstają, w jaki sposób pojawiaj się konflikty i jak znaleźć najlepsze rozwiązania tych konfliktów. U podłoża takich badań leży problem, jak członkowie dużych zbiorowości kształtują swoje zachowanie.