Tatry

Jest to najwyższy masyw górski w Centralnych Karpatach Zachodnich, na pograniczu Polski i Słowacji, pomiędzy nisko położonymi kotlinami: Podhala na północy oraz Spiską i Liptowską na południu. Tatry ciągną się równoleżnikowo na przestrzeni 56 km, od Jaru Kwaczańskiego i Huciańskiej Przełęczy na zachodzie po Tatrzańską Kotlinę i Zdziarską Przełęcz na wschodzie. Wznoszą się do 2655 m n.p.m. (Gerlach), jeden z wyższych szczytów tatrzańskich - Rysy (2499 m n.p.m.) jest najwyższym wzniesieniem w Polsce.

Budowa geologiczna
Tatry cechują się złożoną budową geologiczną, będącą efektem długiego okresu rozwoju. Ostatecznie zostały sfałdowane i wypiętrzone na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej w okresie ruchów alpejskich. Tatry cechują się budową pasową. Południowa część (trzon krystaliczny powstały w karbonie) zbudowana jest z granitoidów (na wschodzie) i skał metamorficznych (na zachodzie). Występują tu najwyższe wysokości bezwzględne i względne, ostre granie i strzeliste szczyty opadają ku głęboko wciętym dolinom ścianami i stokami skalnymi.

Obszar cechuje się erozyjną rzeźbą polodowcową. Liczne są kary, cyrki, żłoby lodowcowe i doliny wiszące. W przegłębieniach powstały jeziora.

Największe:
- Morskie Oko,
- Wielki Staw,
- Czarny Staw pod Rysami,
- Hińczowy Staw,

A na progach powstały wysokie wodospady (największy Siklawa). Na północ od trzonu krystalicznego leżą mezozoiczne skały osadowe tzw. serii wierchowych (wapienie, dolomity, margle, kwarcyty i in.). Ta część Tatr jest niższa (Krzesanica, 2122 m n.p.m.) i cechuje się rzeźbą krasową (jaskinie, doliny krasowe), podziemny spływ wody dominuje tu nad powierzchniowym.
Krystaliczna i wierchowa część Tatr ma charakter wysokogórski, dzieli się na Tatry Wysokie (na wschodzie) i Tatry Zachodnie. Dalej na północ występują niższe, zbudowane z mezozoicznych skał tzw. serii reglowych (dolomity, łupki, wapienie, piaskowce i in.) Tatry Reglowe o charakterze średniogórskim, przecięte tranzytowymi dolinami łączącymi wyższe części Tatr z przedpolem. We wschodniej części Tatr serie reglowe wznoszą się wyżej, tworząc Tatry Bielskie.

Klimat, gleby, roślinność i świat zwierzęcy Tatr wykazują zróżnicowanie piętrowe. Piętro leśne (dzielące się na podłożu osadowym na regiel dolny i górny) sięga do ok. 1550 m n.p.m., piętro kosodrzewiny do ok. 1850 m n.p.m., alpejskie do ok. 2200 m n.p.m., powyżej leży piętro subniwalne. Duża różnorodność siedlisk sprawia, że Tatry są najbogatszym w gatunki roślin (ok. 1800 naczyniowych) regionem Polski.

Fauna Tatr jest również bardzo bogata, żyją tu m.in.: wysokogórskie gatunki zwierząt (kozica i świstak), rzadkie w Polsce niedźwiedzie brunatne i rysie, ponadto jelenie, sarny, dziki, żbiki. Z ptaków m.in.: orzeł przedni, siwarnik, płochacz, pomurnik, cietrzew, głuszec i puchacz.

W przeszłości (do ok. 1880) w Tatrach eksploatowano na skalę przemysłową kruszce (najpierw miedź, srebro i złoto, potem żelazo). Od wieków Tatry są też terenem intensywnego pasterstwa, zredukowanego do niewielkich rozmiarów w 2. połowie XX w. Piękno Tatr sprawia, że są one jednym z najważniejszych regionów turystycznych Europy Środkowej, uprawia się tutaj na wielką skalę turystykę pieszą, także kwalifikowaną, taternictwo, taternictwo jaskiniowe, narciarstwo i in. Główne ośrodki turystyczne: Zakopane i Bukowina Tatrzańska w Polsce oraz Smokowce, Szczyrbskie Jezioro i Tatrzańska Łomnica w Słowacji.

Rola Tatr w kulturze
Tatry pełnią ważną rolę w kulturze polskiej i słowackiej, były artystyczną inspiracją dla wielu poetów, prozaików, malarzy i kompozytorów. Od 1949 część słowacka Tatr, a od 1955 część polska objęte są parkiem narodowym. Głównie problemami ochrony przyrody w Tatr są: konflikt pomiędzy funkcjami ochronnymi parków a turystyką (w tym narciarstwem) oraz (w polskiej części) nie uregulowane stosunki własnościowe.
Nazwa Tatry, różnie tłumaczona, wywodzi się prawdopodobnie od używanego przez ludność mieszkającą w Karpatach lub w ich pobliżu słowa "tatry", oznaczającego skały. W tym znaczeniu znana była na Huculszczyźnie, na Spiszu, w Beskidzie Śląskim jeszcze na początku XX w. W dokumentach nazwa Tatr po raz pierwszy pojawiła się w 1086 jako Tritri w przywileju cesarza Henryka IV dla biskupstwa praskiego. W formie Tatri wymienił ją czeski kronikarz Kosmas (XII w.). W źródłach węgierskich z XII-XIV w. występuje m.in. jako: Turtur, Turtul, Tortol, Alpes Tatrarum. W polskich źródłach wzmiankowana od 1255 jako Tatry.