Bogowie greccy

Zeus (mitologia grecka), naczelne bóstwo greckiego panteonu, wywodzące się od indoeuropejskiego bóstwa o imieniu Diausz Pitar ("ojciec Zeus"). Bóg wszelkich zjawisk atmosferycznych (piorun, deszcz, burza itp). Pierwotnie patron i opiekun rodziny, stojący na straży ogniska domowego i domu (Zeus Herkejos, Zeus Ktesios). Gwarant praw gości i szukających azylu (Zeus Ksenios). Czczony przy ołtarzu domowym. Jako opiekun rodziny Zeus stał się patronem królów, a z czasem państwa. Gwarantował (u Hezjoda) wolność polityczną i sprawiedliwość (poręczenie wszelakich umów tak między ludźmi, jak i narodami).

Syn Kronosa i Rei, brat Posejdona, Hadesa, Hestii, Demeter i Hery, mąż Hery. Urodzony na Krecie (w innej wersji mitu - w Arkadii). Wychowany w tajemnicy przed ojcem, który połykał swoje potomstwo, na górze Ida (lub Dikte) pod opieką kozy Amaltei i kuretów. Gdy dorósł, pokonał ojca i tytanów, a następnie nasłanych przez Gaję gigantów i Tyfona. Podzielił się z braćmi władzą nad światem (sam zachowując zwierzchnictwo nad nimi).

Siedzibą Zeusa była góra Olimp (bogowie olimpijscy). Wstępował w rozliczne związki z boginiami, nimfami, ziemiankami i posiadał liczne potomstwo (m.in.: Atena, Apollo, Artemida, Hory, Mojry, Charyty, Muzy, Ares, Hebe, Dionizos, Herakles, Persefona, Afrodyta i Hefajstos). Każde miasto greckie chlubiło się herosem, wywodzącym się od Zeusa (Herakles, Kastor i Polluks, Perseusz, Eak, Tantal, Amfion i Zetos, Minos, Radamantys, Sarpedon i inni).

Wizerunek Zeusa ukształtowano na wzór potężnego króla i wodza z czasów mykeńskich (XV-XII w. p.n.e.), a obraz ten przekazał potomnym i utrwalił w świadomości swymi poematami Homer. W czasach hellenistycznych wszystkie główne niegreckie bóstwa identyfikowano z Zeusem. Stoicy identyfikowali Zeusa z ognistym pierwiastkiem wszechświata (pneumą), a przez to utożsamiany był z Logosem. W czasach hellenizmu jako Zeus Hellenios jednoczył wszelkie plemiona greckie.

Hera, w mitologii greckiej, bóstwo przedhelleńskie, jej imię oznacza "pani". Jako bóstwo olimpijskie - córka Kronosa i Rei, siostra i małżonka Zeusa (ich święte gody czczono uroczyście na wiosnę) razem z mężem sprawowała władzę nad ludźmi i niebem.
Czczona jako opiekunka małżeństwa i patronka położnic. Ze związku z Zeusem pochodzą dzieci: Ares, Hefajstos, Ejlejtyja i Hebe.

Gaja, w mitologii greckiej, Matka-Ziemia, która wyłoniła się z Chaosu, uosobienie płodności i macierzyństwa. Z Gaji wyłonili się bogowie: Uranos (Niebo) i Pontos (Morze). Wraz z Pontosem Gaja spłodziła bóstwa morskie, z Uranosem - plemię tytanów, cyklopów i gigantów.
Pomogła swojemu synowi Kronosowi zawładnąć światem, a Rei, swojej córce i małżonce Kronosa doradziła, jak uratować Zeusa przed ojcem, który pożerał swoje dzieci. Kult Gaji - żywicielki całej natury był szeroko praktykowany w Grecji. W ofierze Gaji składano czarną owcę. Ośrodki kultu: Dodona, Ateny, Sparta.

Uranos (mitologia grecka), personifikacja nieba. Syn i małżonek Gai. Ojciec bardzo licznego potomstwa (tytani, cyklopi i sturęcy), które strącił do Tartaru. Na prośbę Gai okaleczony i pozbawiony władzy przez syna, Kronosa. Z krwi Uranosa, spadłej na powierzchni morza, miała, wg jednej z wersji, powstać Afrodyta, zwana stąd Uranią.

Afrodyta, w mitologii greckiej bogini miłości i piękności, początkowo również płodności. Bóstwo pochodzenia wschodniego. Według Homera córka Zeusa i Dione. Według Hezjoda - "zrodzona z fal morskich", zroszonych krwią okaleczonego Uranosa.

Żona Hefajstosa. Ze związku z Aresem - matka m.in. Erosa, z Hermesem - Hermafroditosa, z Anchizesem - Eneasza. Do jej atrybutów należały m.in. mirt i gołąb. Główny ośrodek kultu: Cypr (stąd zwana Kyprydą), wyspa Kytera, góra Eryks (na Sycylii), Korynt (na Peloponezie). W mitologii rzymskiej utożsamiana z Wenus.

Kadmos, w mitologii greckiej, założyciel Teb, syn Agenora, króla Tyru, i Telefassy. Brat Fojniksa, Kiliksa i Europy. Ożeniony z Harmonią. Po porwaniu Europy przez Zeusa wysłany przez ojca na poszukiwanie siostry dotarł aż do Delf, gdzie wyrocznia nakazała mu założyć Kadmeję (Teby). Kadmos wpłynął na rozwój greckiej cywilizacji: 16-literowy alfabet fenicki. Dzieje Kadmosa dostarczyły wielu wątków tematycznych literaturze, sztukom plastycznym i muzyce.

Semele (mitologia grecka), królewna tebańska, córka Kadmosa i Harmonii. Za sprawą Zeusa została matką Dionizosa. Namówiona przez Herę poprosiła boga, aby ukazał się jej w pełnym blasku swej mocy i zginęła od żaru jego piorunów. Dionizos wyprowadził Semelę ze świata podziemnego i zaprowadził na Olimp, gdzie pozostała jako nieśmiertelna bogini o imieniu Thyone.

Dionizos, w mitologii greckiej bóg wina i płodnych sił natury. Zwany w mitologii rzymskiej Bachusem. Syn Zeusa i Semele. Ku jego czci odbywane były burzliwe procesje, na których występowały maski obrazujące bóstwa ziemi i płodności. Z procesji tych zrodziła się: komedia, tragedia i dramat satyrowy. Dionizos nosił przydomek Dzagreus.

Asklepios, w mitologii greckiej bóg sztuki lekarskiej, syn Apollina, uczeń centaura Chirona. Jego atrybuty to wąż (atrybut odradzających się sił) oplatający laskę podróżną oraz czara z lekarstwem (symbol do dziś stosowany dla oznaczania aptek). Główne ośrodki kultu Asklepiosa, którymi były światynie spełniające rolę zakładów leczniczych to: Epidauros na Peloponezie, Knidos i Pergamon w Azji Mniejszej oraz Wyspa Kos.W mitologii rzymskiej Eskulap.

Nike, w mitologii greckiej, bogini zwycięstwa. Symbol zwycięstwa zesłanego przez Zeusa lub Atenę. Wyobrażano ją jako zrywającą się do lotu lub spływającą na skrzydłach kobietę. Towarzyszyła Zeusowi lub Atenie. Postać Nike zdobiła pomniki zwycięskich bitew. Była też boginią zwycięstwa w sporcie. W Atenach jej imię było epitetem Ateny. W Rzymie utożsamiona z Wiktorią.

Ares, w mitologii greckiej bóg wojny. Syn Zeusa i Hery. Brutalny, wrogi ludziom i bogom. Jego symbolem w Grecji był miecz, a w Rzymie włócznia. Ze zwierząt poświęcono mu psa, sępa i wilka.

Hestia, w mitologii greckiej, bogini ogniska domowego, czczona pierwotnie jako bóstwo bezpostaciowe. Od czasów Hezjoda uważano ją za pierworodną córkę Kronosa i Rei, jedno z 12 głównych bóstw olimpijskich.
Była pierwsza wzywana na świadka przysiąg i jej pierwszej składano ofiary w prytanejonie, budynku rady miasta, gdzie palił się święty ogień, jej poświęcony. Wspólne dla całej Grecji ognisko Hestii płonęło w Delfach. W Rzymie odpowiednikiem Hestii była Westa.

Hefajstos, w mitologi greckiej, bóg ognia i kowali. Syn Zeusa i Hery, utożsamiany z rzymskim Wulkanem. Małżonek Afrodyty. Urodził się tak brzydki, że Zeus strącił go z Olimpu na wyspę Lemnos. Upadek z takiej wysokości spowodował, że Hefajstos kulał. Hefajstosa wychowywały Tetyda i Eurynome. Nauczył się sztuki kowalskiej i złotnictwa, które to umiejętności przekazywał ludziom. Z powodu swojego kunsztu został ponownie zaproszony na Olimp. W swojej kuźni pracował wraz z Cyklopami i sporządzał pioruny dla Zeusa. Jego kult rozwinął się w okręgach, gdzie były czynne wulkany (Lemnos, Sycylia - Etna). Najważniejsze uroczystości poświęcone Hefajstosa to ateńskie Chalkeje, święto kowali obchodzone w październiku, oraz Lampadoforie, kiedy urządzano bieg z pochodniami.

Hefajstosa przedstawiano w sztuce jako brodatego mężczyznę w tunice rzemieślników z młotem lub obcęgami w dłoniach.

Eros, w mitologii greckiej, bóg miłości, identyfikowany z rzymskim Amorem i Kupidynem (Kupido). Występuje dopiero u Hezjoda jako jedno z najstarszych bóstw, które - wraz z Ziemią (Gają) - stanowiło siłę ożywiającą pierwotne formy istnienia. Powstanie Gai i Erosu traktuje Hezjod jako równoczesne i równorzędne z istnieniem Chaosu.

Później przedstawiano go jako syna Aresa i Afrodyty. Wyobrażano go jako pięknego, młodego chłopca (niemal dziecko) o złotych skrzydłach, z łukiem i strzałami. Ku czci Erosa obchodzono co 4 lata w Tespiach święta zwane Erotia.

Platon w Uczcie słowami Sokratesa określił Erosa jako "powszechne dążenie do wiecznego posiadania dobra", Arystofanes jako "dążenie do jedności i doskonałości", identyfikując go z popędem płciowym, jako "nieświadome dążenie do nieśmiertelności".

Uranos (mitologia grecka), personifikacja nieba. Syn i małżonek Gai. Ojciec bardzo licznego potomstwa (tytani, cyklopi i sturęcy), które strącił do Tartaru. Na prośbę Gai okaleczony i pozbawiony władzy przez syna, Kronosa. Z krwi Uranosa, spadłej na powierzchni morza, miała, wg jednej z wersji, powstać Afrodyta, zwana stąd Uranią.

Artemida, postać z mitologii greckiej, córka Zeusa i Latony (Leto), siostra Apollina. Bogini łowów oraz strażniczka przyrody i zwierząt. Czczono ją także jako boginię księżyca i patronkę szczęśliwych porodów, młodzieży i żeglugi. Jej atrybutem był łuk i strzały. Ośrodek kultu - Efezz najsławniejszą jej świątynią - Artemizjonem. Najsłynniejsze jej wyobrażenia - posągi: Artemida z Gabii, Artemida z Wersalu, Artemida Efeska. W mitologii rzymskiej - utożsamiana z Dianą.

Apollo, Apollon, w mitologii greckiej bóg światła słonecznego, nagłej śmierci i wróżb, syn Zeusa i Latony (Leto), brat bliźniak Artemidy.

Opiekun poezji, muzyki i nauki. Jego atrybutami były: łuk i lira. Poświęcono mu łabędzia i laur. Dla artystów stanowił ideał męskiej urody. Najbardziej znanym starożytnym posągiem Apolla jest Apollo z Tenei. W nowożytnej historii z mitu Apolla korzystał między innymi W.A. Mozart.

Atena, Pallas Atena, Pallada, w mitologii greckiej bogini mądrości, sztuki, rękodzieła, nauki i wojny o słuszną sprawę. Córka Zeusa, z którego głowy wyskoczyła w pełnej zbroi. Zwyciężając w walce z Posejdonem o władzę nad Atenami (których była patronką), dała drzewo oliwne Ateńczykom (jego gałązka jest symbolem pokoju).

Uważano, że wynalazła m.in.pług, wóz wojenny, tkactwo. Patronka sztuki i nauki. Jej atrybutami są: sowa (stąd przydomek sowiooka), wrzeciono, kogut, tarcza, dzida, hełm. Największym świętem poświęconym Atenie były Panatenaje.

Przez artystów była przedstawiana w pełnej zbroi, w chełmie, z tarczą i dzidą. Autorami najsłynniejszych wyobrażeń Ateny są: Fidiasz, Rubens i Rembrandt.