Nazwiska

Historia nazwisk
Chińczycy jako pierwsi wykorzystali nazwiska, aby uhonorować swoich przodków stawiając nazwisko rodowe na pierwszym miejscu raczej niż na końcu. Tak więc nazwiskiem rodowym Sun Yat-sen'a jest Sun. Nazwiska, które opisują człowieka poprzez jego krewnych (ród) są tylko jedną z wielu kategorii nazwisk.
Kiedy rozpoczęło się tworzenie wspólnot składających się tylko z kilku ludzi nazwiska nie były istotne. Ale im więcej było w większych skupiskach Janów i Marii, tym bardziej istotne stało się stworzenie sposobu ich rozróżniania między sobą. Rzymianie zaczęli używać systemu nazywania opartego na "nadanym imieniu"+"nazwa rodu"+"nazwa rodziny" już 300 lat przed Chrystusem. W Europie nazwiska pojawiły się około roku tysięcznego.

Kategorie nazwisk

Niektóre nazwiska powstały z opisu fachu wykonywanego przez człowieka (Kowal+ski, Młynar(z)+ski). Była to powszechna praktyka aż do końca XIV wieku. Nazwy miejsc określały położenie siedziby rodziny i były często wykorzystywane jako baza do utworzenia nazwiska (Staw+ski, Gór[a]+ski), z powodów nie trudnych do zrozumienia. Są też nazwiska pochodzące od znaków umieszczanych na zewnątrz oberż. Znaki te służyły nazwaniu oberży w czasach, gdy niewielu potrafiło czytać. Czasem człowiek był łatwo wyróżnialny spośród innych dzięki jakieś szczególnej cesze, na przykład fizycznej. Przydomki jakie przylgnęły do ludzi stały się ich nazwiskami. Wiele osób o nazwiskach wulgarnych lub o nieprzyzwoitym zabarwieniu zmieniało je lub porzucało na rzecz przybrania nazwiska bardziej odpowiadającego ich gustom. Wiele nazwisk ma charakter patronimiczny (po ojcu, choć w przypadku nazwisk irlandzkich po dziadku) i powstało poprzez utworzenie nazwiska syna z imienia ojca (Wojciech+owski, Andrzej+czak, Jan+owski, Paw[eł]+licki, Paw[eł]+lak). Przybrane zdobnicze nazwiska zostały po prostu stworzone i nie mają żadnego odniesienia do osoby, która jako pierwsza go użyła (choć może świadczyć o fantazji tej osoby). Są również inne źródła pochodzenia nazwisk, ale większość z nich można podciągnąć w taki czy inny sposób pod wymienione kategorie.

Przydomki

Kiedy zaczęto stosować nazwiska wiele z nich za źródło znalazło przydomki nadane przez przyjaciół, krewnych, czy sąsiadów. Niektóre z nich odnosiły się do jakiejś cechy fizycznej danej osoby (Garb+owski) lub jej charakteru (Wesoł[y]+owski, Cichy). Osoby nowe w danym środowisku często otrzymywały przydomek - nowy, co stało się źródłem takich nazwisk jak Nowak, Nowakowski, czy Nowicki.

Nazwiska patronimiczne i matronimiczne

Nazwiska, które pozwalają zidentyfikować ojca określane są jako patronimiczne. Rzadko zdarza się, by żródłem nazwiska było imię matki - mówimy wówczas o matronimicznym pochodzeniu nazwiska. Skandynawowie dodawali końcówkę "son" do imienia ojca. Stąd syn Johann'a stał się Johannson'em. Normanowie używali prefiksu "Fitz" dla kolejnego dziecka po pierworodnym, syn Patrick'a otrzymał nazwisko Fitzpatrick. Inne narody posiadały własne odmiany prefiksów dodawanych do imienia ojca: w Szkocji 'Mac'Donald', w Irlandii 'O'Brien', w Holandii 'Van'Buren', we Francji 'de'Gaulle', w Niemczech 'Von'berger', w Hiszpani i we Włoszech 'Di'Tello', w krajach arabskich 'ibn'Saud' (nota bene Osama nie jest 'bin Laden', tylko 'ibn Laden'). W Polsce przyjęło to formę dodania końcówki -owski lub -ewski - w ten sposób syn Wojciecha przybrał nazwisko Wojciechowski.

Nazwiska przybrane i zdobnicze

Niektóre nazwiska zostały dodane do imienia, kiedy pojawiła się nagła potrzeba posiadania go. Czasem powstawały one jako złożenie kilku słów. W dawnej Holandii pod okupacją Napoleona Holendrzy mieli obowiązek zarejestrować się w odpowiednich urzędach. Wielu Holendrów nie posiadało nazwiska i było im ono nadawane na miejscu. Holendrzy naśmiewając się z urzędników nie znających flamandzkiego podawali naprzeróżniejsze nazwiska, na przykład Bólbrzucha, a nawet bardzo obsceniczne. Wiele nazwisk z tych czasów istnieje do dziś.

Nazwiska określające fach

Wśród najpopularniejszych nazwisk są przede wszystkim te, które odnosza się do popularnych w średniowieczu rzemiosł. Kowal wytwarzał w kuźni podkowy i stał się Kowalskim. Młynarz mełł mąkę i został Młynarskim. Stolarz wytwarzał różne potrzebne rzeczy z drewna i stał się Stolarskim. Czasem nazwisko ma odniesienie raczej do miejsca pracy niż do samego fachu. I tak Biskupski pracował raczej w dobrach biskupich niż piastował to stanowisko. Niektóre fachy opisane w nazwisku już nie istnieją, ale w łatwy sposób pozwalały zidentyfikować człowieka w średniowieczu.

Nazwiska pochodzące od miejsc

Najbardziej szeroką kategorią nazwisk jest ta zawierająca nazwiska pochodzące od nazw miejsc i miejscowości. Kiedy człowiek zmieniał miejsce zamieszkania i przenosił się do innego kraju wyróżniał się spośród swoich sąsiadów poprzez nazwę kraju pochodzenia (na przykład nazwisko Niemiec). Czasem człowiek pochodził z dobrze znanej miejscowości, co stawało się jednoznacznym odniesieniem do jego osoby (na przykład Krakowski, Sieradzki). Podobnie nazwa wsi, regionu, czy nawet rzeki lub innej cechy geograficznej stawała się podstawą do utworzenia nazwiska (na przykład Mazowiecki).