Demokracja

DEMOKRACJA
Demokracja, ludowładztwo, termin określający rodzaj rządów, w którym władza należy do ogółu obywateli danego państwa. Za kolebkę demokracji uważana jest Grecja. W Atenach pierwsze podwaliny państwa demokratycznego dał w 594 p.n.e. Solon reformą, która uwalniała chłopów od długów i dzieliła mieszkańców na klasy majątkowe.
Demokracja ateńska, forma ustroju państwowego zapoczątkowana w Atenach w IV w. p.n.e. przez reformy Solona, a następnie Klejstenesa, osiągnęła swoją pełnię w V w. p.n.e. Opierała się na możliwości udziału we władzach polis wszystkich wolnych obywateli. Najwyższą władzę w państwie ateńskim tworzyło Zgromadzenie Ludowe (eklezja), w którym prawo udziału miał każdy obywatel posiadający pełnię praw, po skończeniu 20 roku życia. Eklezja decydowała o polityce zagranicznej, sprawach wojskowych, nadawaniu obywatelstwa ateńskiego, w wyjątkowych wypadkach wydawała wyroki sądowe. Każdy z uczestników Zgromadzenia miał możliwość zabierania głosu i zgłaszania wniosków. Głosowano przez podniesienie rąk (rozstrzygnięcie zapadało większością) lub tajnie (w szczególnych wypadkach, gdy decydowano np. o wygnaniu z państwa, ostracyzm). Udział w Zgromadzeniu był opłacany przez państwo. Eklezja obradowała na Pnyksie (wzgórzu ateńskim), na agorze lub w teatrze, mniej więcej co 9 dni. Stałym organem zarządu państwa była Rada złożona z 500 członków wybieranych losowo, podzielona na 10 prytanii, urzędujących kolejno przez 10. część roku. Rada posiadała kompetencje administracyjne, ekonomiczne i sądownicze. Wybierani byli również kierujący sprawami wojskowymi stratedzy, których było 10, w V w. p.n.e. ukształtowało się stanowisko pierwszego stratega. Po reformach Solona (592-591 p.n.e.), Klejstenesa (508-507 p.n.e.) dawnej instytucji Areopagu pozostawiono jedynie sądownictwo w sprawie zabójstw. Ustrój ateński przejmowany był przez inne państwa i związki państw greckich, stanowił także inspirację organizacji ustroju Rzymu starożytnego. Krytykami demokracji ateńskiej byli m.in. Platon i Arystoteles. Najważniejszym organem władzy było Zgromadzenie Ludowe, na forum którego każdy obywatel mógł wypowiedzieć się osobiście. Zarządzaniem państwem zajmowała się Rada licząca 500 członków wybieranych drogą losowania. Większość urzędów obsadzano w wyniku wyborów.
Ustrój demokratyczny przyczynił się niewątpliwie do potęgi państwa greckiego w starożytności.
W Polsce w czasie rządów szlachty w XV i XVI w. Istniała demokracja szlachecka. W Europie i obu Amerykach w końcu XIX w. powstały formy demokracji: 1.burżuazyjnej, ustroju politycznego powstałego po rewolucjach burżuazyjnych, posiadający system przedstawicielski, konstytucję oraz najwyższy organ władzy ustawodawczej - parlament. Charakteryzuje się wielopartyjnym systemem sprawowania rządów. Rozkwit demokracji burżuazyjnej nastąpił w drugiej połowie XIX w. w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej. Demokracja burżuazyjna w przeciwieństwie do feudalizmu zapewniała podstawowe wolności demokratyczne oraz przestrzeganie praworządności i równości obywateli wobec prawa.
2.Pośredniej, demokracji parlamentarnej, czyli formy rządów, w której naród sprawuje władzę za pośrednictwem wybranych przez siebie reprezentantów działających w parlamencie. Najwyższym organem państwa w demokracji parlamentarnej jest parlament, któremu przysługuje wyłączność ustawodawcza oraz kontrola organów władzy wykonawczej (głowy państwa i rządu). Demokracja parlamentarna opiera się na koncepcji podziału władzy. Głowa państwa (prezydent lub król) powołuje premiera, a na jego wniosek również innych członków rządu. Rząd musi uzyskać poparcie ciała przedstawicielskiego, przed którym odpowiadają politycy za swoją działalność oraz za akty normatywne, uchwalone przez władzę państwową. Członkowie rządu i głowa państwa w demokracji parlamentarnej ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną. Idea demokracji parlamentarnej wywodzi się z teorii reprezentacji, której podstawowymi zasadami są: wolne wybory, kadencyjność ciał przedstawicielskich, odpowiedzialność reprezentantów przed wyborcami w trakcie wykonywania mandatu.
W praktyce ustrojowej demokracja parlamentarna jest uzupełniana przez różne formy demokracji bezpośredniej, w której obywatele decydowali poprzez utworzone w wyniku wyborów ciała ustawodawcze, i bezpośredniej.
3.Demokracja bezpośrednia, demokracja polegająca na bezpośrednim sprawowaniu i podejmowaniu decyzji państwowych przez ogół społeczeństwa. Do organów państwowych należy przygotowywanie i podejmowanie decyzji wykonawczych lub innych. Demokracja bezpośrednia trudna jest do zrealizowania w większych państwach, dlatego występuje w ograniczonym zakresie.
Obecnie demokracja bezpośrednia występuje w formie:
1. referendum – powszechne głosowanie obywateli w kwestiach społecznych, politycznych, gospodarczych itp.;
2. inicjatywy ludowej – możliwość wszczęcia postępowania ustawodawczego przez określoną liczbę obywateli, która podpisuje projekt ustawy i wysyła go do parlamentu;
3. weta ludowego – zezwala na ogłoszenie referendum na żądanie określonej liczby obywateli;
4. konsultacji społecznej – dopuszcza opiniowanie jakiejś sprawy (np. w drodze głosowania) przez ogół uprawnionych obywateli.
Najbardziej rozbudowane procedury demokracji bezpośredniej ma Szwajcaria. W innych państwach stosowane są tylko niektóre formy, najczęściej referendum. Przyjmuje się, że instytucje demokracji bezpośredniej mają znaczenie wyłącznie pomocnicze, podstawowym sposobem rządzenia jest bowiem demokracja parlamentarna, w której podstawowe prawa i obowiązki rozstrzygało powszechne referendum ogółu uprawnionych do głosowania.
W XXI wieku liczba krajów demokratycznych, z powszechnym prawem do głosowania, systemem wielopartyjnym oraz zagwarantowanej równości wszystkich obywateli generalnie się zwiększyła. Społeczeństwa trwające niegdyś w niezmiennej akceptacji rzeczy, jakimi one są, zaczęły wierzyć, iż nieograniczony postęp w zakresie materialnego dobrobytu powinien dla nich stanowić właściwy cel. Na całym świecie istnieją republiki, wszędzie mówi się o demokracji i o prawach człowieka. Czynione są też wysiłki, by przy tworzeniu rządu i administracji wzorować się na instytucjach, które odniosły sukcesy w krajach o tradycjach europejskich.

Wykaz literatury:
Multimedialna encyklopedia PWN
Ilustrowana historia świata