Charakterystyka bezszczękowców na przykładzie minoga

Bezszczękowce to grupa zwierząt należąca do podtypu Kręgowce, gromady Kręgouste (Cydostomata) są zwierzętami wód słodkich i słonych o zmiennocieplnej temperaturze ciała. Cechą charakterystyczną Krągłoustych jest brak szczęk oraz parzystych płetw stąd ich przynależność systematyczna. Bezłuskie wydłużone ciało, pozbawione szkieletu otwory ustne oraz chrzęstne szkielety wewnętrzne to ich cechy charakterystyczne. Do gromady Krągłouste oprócz minogów morskich i rzecznych zalicza się również Śluźnice.
Minogi osiągają rozmiary od kilkunastu centymetrów do ok. jednego metra. W ich budowie można wyróżnić trzy niewyraźne odgraniczone części ciała: głowę, tłów i ogon. Na głowie posiadają dwoje oczu oraz nieparzysty narząd węchu w postaci jamkowatego zagłębienia. Z przodu występuje lejkowata przyssawka, która okala otwór gębowy zaopatrzony w rogowe ząbki (nie są one homologami ząbków innych kręgowców). Okolica głowowa minogów posiada po bokach otworki skrzelowe w liczbie 7 par. Wzdłuż ciała po obu bokach przebiega tzw. linia naboczna, będąca skórnym narządem zmysłu odbierającym ze środowiska bodźce (głównie drgania wody). Powłokę ciała minogów stanowi gładka, śliska skóra zbudowana z wielowarstwowego nabłonka bogatego w jednokomórkowe gruczoły śluzowe, oraz skóry właściwej. Szkielet minogów wykazuje bardzo pierwotną budowę. Tkankowa budowa szkieletu to głównie tkanka łączna właściwa oraz elementy chrzęstne. Nie występuje tkanka kostna. Oś szkieletu stanowi dobrze rozwinięta struna grzbietowa otoczona łącznotkankową osłoną, w której tkwią metamerycznie ułożone chrząstki, które są odpowiednikami zawiązków kręgów u innych gromad Kręgowców. Na tak skonstruowanym szkielecie rozpięte są metamerycznie ułożone mięśnie. Minogi niewątpliwie są bezszczękowcami, co jednak nie oznacza iż nie mają elementów czaszki. W części czaszkowej szkieletu wyróżnia się 3 zasadnicze części. Są to: puszka mózgowa – częściowo zamknięta (osłania prymitywny mózg), chrzęstny aparat przedgębowy lejkowatego otworu gębowego oraz chrzęstny kosz skrzelowy (podtrzymuje woreczki skrzelowe oraz osłania serce).
Układ pokarmowy minogów rozpoczyna się lejkiem przedgębowym, który prowadzi do otworu gębowego z rogowymi ząbkami. Przy pomocy lejka dorosłe minogi przysysają się do ciała ofiar oraz przy pomocy ząbków nacinają skórę i w ten sposób żywią się krwią i tkankami miękkimi, np.: ryb. Na dnie jamy gębowej występuje język, który umożliwia zasysanie krwi. Za jamą gębową ciągnie się przełyk prowadzący do krótkiego jelita prostego (jego przednia część stanowi żołądek). Jedynym gruczołem trawiennym jest wątroba. Jelito zakończone jest odbytem. Ze względu na budowę i sposób działania ciekawym układem jest układ oddechowy. Głównym narządem wymiany gazowej są skrzela umieszczone w workach skrzelowych. Początkowy odcinek tego układu jest wspólny z układem pokarmowym. Przewód skrzelowy jest ślepo zakończony i przebity siedmioma parami szpar prowadzących do pęcherzykowatych worków skrzelowych, w których są skrzela uchodzące na zewnątrz przez otwory skrzelowe. Woda, którą minogi połykają, dostaje się do worków skrzelowych, opłukuje skrzela, gdzie zachodzi wymiana gazowa, a następnie wypływa przez otwory skrzelowe na zewnątrz. W czasie pożywiania się minogów woda do skrzel dostaje się przez otworki skrzelowe umieszczone po bokach głowy i wypływa tą samą drogą. Układ krwionośny jest zamknięty i wykazuje prymitywne cechy budowy (metamerię częściową). Serce złożone jest z jednego przedsionka, komory i zatoki żylnej – umieszczone po brzusznej stronie ciała. W sercu krew jest wyłączne pozbawiana tlenu. Układ wydalniczy umożliwia utrzymanie równowagi osmotycznej. Tworzą go parzyste pranercza w tylnej części ciała, od których odchodzą parzyste moczowody. U zarodków minogów występuje przednercze, które wykazuje metameryczność budowy. Są to kanaliki (nefrony), które otwierają się okrężnymi lejkami w jamie ciała (cech nawiązuje do pierścienic). Układ nerwowy minogów w porównaniu z innymi kręgowcami jest jeszcze słabo rozwinięty. Ośrodkowy układ nerwowy to mózg i rdzeń kręgowy. Mózg składa się z pięciu części ułożonych liniowo. Najlepiej rozwinięte części mózgowia to: śródmózgowie (związane z narządem węchu – nieparzyste nozdrze) oraz rdzeń przedłużony (związany z narządami zmysłowymi skóry). Bardzo słabo rozwinięty jest móżdżek (związane to jest z półpasożytniczym trybem życia). Minogi posiadają kilka typów narządów zmysłu. Są to: linia naboczna, parzyste oczy, narząd węchu, narząd słuchu i równowagi.
Minogi są zwierzętami rozdzielnopłciowymi. Układ rozrodczy, zarówno męski jak i żeński, nie posiada przewodów wyprowadzających dla gamet. Wydostają się one z gonad przez rozerwanie ich ścianek, a następnie wpadają do jamy ciała, a stąd trafiają do zatoki moczowo-płciowej i przez otwór wydostają się poza ciało. Zapłodnienie jest zatem zewnętrzne. Dorosłe minogi w związku z okresem godowym wędrują z mórz i jezior w górę rzek, gdzie w żwirowym dnie strumieni budują gniazda – zagłębienia, do których składają jaja i spermę, a następnie giną. Z zapłodnionej ikry wylęga się larwa zwana ślepicą – podobna do lancetnika. Z czasem spływa do zbiorników wodnych, gdzie prowadzi przydenny tryb życia ok. 7 lat, pożywiając się jak filtrator. Po tym okresie przechodzi metamorfozę i jako forma dorosła migruje do mórz lub jezior.
W naszych wodach żyją cztery gatunki minogów, które są objęte ścisłą ochroną gatunkową. Są to: minóg strumieniowy, morski, rzeczny oraz minog ukraiński. Mają one ogromne znaczenie selekcyjne, ponieważ żerują głównie na śniętych lub chorych rybach.